خبرگزاری مهر، گروه استانها- مرجان سیف الدین: لالایی این زمزمه عاشقانه و پرمهر، نه تنها خاطرات کودکی را برای هر یک از ما زنده نگه می‌دارد، بلکه قطعه‌ای از میراث فرهنگی و ادبیات شفاهی سرزمین ما است.
لالایی، از همان روزهای نخست زندگی، کودک را در آغوش مهربانی و آرامشش جای می‌دهد و تا بزرگسالی با او همراه می‌شود. ملاحت این آهنگ‌ها، در بازی‌های کودکانه، در گوش عروسک‌ها، و حتی در دعاها و آرزوهای نهفته مادران، تکرار می‌گردد.
لالایی‌ها تنها برای به خواب بردن کودکان محدود نمی‌شوند، بلکه حامل آرمانها، امیدها، درد دل‌ها و رازهای پنهان مادران هستند. هر مادری بی آنکه از متنی بخواند، منظومه‌ای از محبت را با صدای خودش می‌آفریند و آنچه از لالایی‌ها بر جان کودک نقش می‌بندد، فراتر از واژه‌ها و نغمه‌ها ست.
لالایی، میراث فرهنگی همه اقوام
لالالا گلم باشی همیشه در برم باشی
لالالا گل آلو درخت سیب و زرد آلو
لالالا گل لاله دوست داریم من و خاله
معلوم نیست چه کسی برای اولین بار این لالایی معروف ایرانی را که همه می‌دانند و می‌خوانند را خوانده است و یا چه کسی آهنگساز این نوای همیشه شنیدنی بوده است ولی همه می‌دانند لالایی‌ها دنیایی معصومانه از حرف‌ها و رویاها را دارند که تا به امروز به هر زبان و گویش و موضوعی به ما رسیده و هیچ آهنگ دیگری نتوانسته جای آن را بگیرد.
فرنگیس خسروی، مادری از ایل بختیاری، می‌گوید: شعر معروف علی مردان خان، فرزند بی بی مریم، از زنان مقتدر ایل بختیاری، یکی از لالایی‌های بسیار مشهور زنان این ایل در منطقه زاگرس غرب کشوراست که همیشه برای فرزندان خوانده می‌شود.
شاد اوی علی مردون / برنو سر شون
تش و نم به قهوه رخ / تا کوی فردون
ممدلی خان مند به تهرون / ممدلی وای شیر علی مردون
متن ترجمه شده این لالایی به این شرح است:
علی مردان خان بختیاری با خوشحالی آمد؛ تفنگ برنو روی شانه‌اش
آتیش بذارم به «قهوه رخ» (نام یک شهر در منطقه زاگرس) تا کوه فردون
عروس خانم تو کل بزن؛ کل بساکی (نام یک منطقه در زاگرس است)
تفنگ‌چی از ایل «محمود صالح» و سوارکار از طایفه «راکی»
وی در ادامه افزود: این ترانه را اکثر پدران و مادران بختیاری شبانه روز و در حین انجام کارهایشان می‌خوانند، چون این لالایی حماسی است و باعث می‌شود پسران و دختران ایل با این قهرمان ملی که برای ایران نام آور بوده است بیشتر آشنا شوند و به او افتخار کنند.
ریکا شهسواری، در مقابل یکی از لالایی‌های منطقه شمال را با خواندن بخشی از آن معرفی می‌کند، لالایی که آهنگ زیبا و موضوعی دارد و خبر از رفتن پدر به دریا می‌دهد. در این لالایی، مادر کودک را با وجود نبود پدر اینگونه آرام می‌کند:
لالالا لایی، توی شالیزار
مهتاب در اومد، چون گل بهار
بابایی بازم، رفته به دریا
موجا سر هم، دریا بی قرار
فاطمه نقوی، هم یکی از لالایی معروف هموطنان آذری زبان را با موضوع انتظار مادر برای آمدن پدر و آرزوی دیدن عروسی پسرش را برای ما چنین می‌خواند:
آتام توتام من سنی
آتام توتام من سنی
شکره گاتام من سنی
آخشام بابان گلن ده
هوپ هوپون اولسون اوغلوم
گول توپون اولسون اوغلوم
متن ترجمه شده این لالایی:
پرتت می‌کنم بالا و می گیرمت من تو را قاطی شکرها کنم
وقتی شب بابات آمد من تو را پرت کنم سمتش
خوشحال باشی پسرم
هیچ دستگاهی جایگزین لالایی نیست
مریم نشیبا، راوی قصه‌های کودکانه است که نزدیک به ۴۰ سال، برای کودکان در رسانه‌های مختلف قصه می‌گوید.
وی در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد فراموشی لالایی خواندن‌ها گفت: بسیار ناراحت کننده است که والدین برای کودکانشان لالایی نخوانند و به جای آن، صدای رادیو یا گوشی همراه را پخش کنند.
وی افزود: مشغله کاری و خستگی اولین مانع برای خواندن لالایی است و بعضی والدین بارها به شوخی عنوان می‌کنند که «یکی باید برای خود ما لالایی بخواند».
این قصه گو با بیان اینکه پدر هم می‌تواند لالایی بخواند افزود: مهم این است که کودک صدای مادر یا پدر را در زمان خواب بشنود، حتی اگر فقط تکرار یک بیت با زمزمه‌ای آرام باشد
گوینده قصه‌های برنامه رادیویی «شب بخیر کوچولو» ادامه داد: لالایی از ذات مادر سرچشمه می‌گیرد و اگر مادر حوصله خواندن نداشته باشد، می‌تواند با آهنگی ثابت و مشخص نجوا کند، ممکن است کلمات بی معنی باشد، اما مهم این است که این نجوا، موسیقی آرامش بخشی داشته باشد و ارتباط مادر و کودک را تقویت کند.
نشیبا اشاره کرد: امروزه شاعران و آهنگسازان به نام و معروفی توانسته‌اند لالایی‌های زیبایی برای مادران بنویسند و آهنگ بسازند و منابع زیادی هم در اینترنت و بازار برای فراگیری آنها وجود دارد که می‌توانند برای کودکان شأن بخوانند.
وی با تأکید بر اینکه والدین خودشان با صدای خود لالایی بخوانند، افزود: نباید شرایط کاری یا خستگی باعث شود که والدین تمام وقت قصه و لالایی‌های ضبط شده را به جای صدای خود برای کودک بگذارند.
وی ادامه داد: والدین باید با کودک ارتباط داشته باشند تا به او آرامش بدهند و از او آرامش بگیرند، این معنا و کارکرد اصلی لالایی است و مسئله ناراحت کننده این است که والدین بسیار کم برای کودکانشان لالایی و قصه می‌خوانند.
وی گفت: زن اگر مادر باشد یا نباشد، لالایی و لحن زمزمه‌ای آن را بلد است، گویا از آغاز کودکی بخشی از ذهنش را برای یادگیری این ترانه‌های ساده و سرشار از احساس اختصاص داده است.
کاظم شاملو، کارشناس مردم شناسی است، وی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در ایران، لالایی‌ها با توجه به اقلیم و فرهنگ هر منطقه، رنگ و بوی خاص خود را دارند، برخی لالایی‌ها ماهیتی ملودی دارند و با آوایی مشخص اجرا می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به شکل اشعار داستانی با توجه به فرهنگ و قومیت‌ها روایت می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه در مناطق کوهستانی لالایی‌ها جنبه‌ای حماسی و اسطوره‌ای دارند و کودکان را به شجاعت و پهلوانی تشویق می‌کنند، در مورد لالایی مناطق شمالی گفت: بیشتر در این لالایی‌ها از دریا و نان آوری پدر سخن گفته می‌شود.
شاملو با بیان اینکه ما لالایی را بیشتر یک موسیقی زنانه می‌شناسیم، افزود: لالایی‌ها ادبیات و میراث شفاهی هر سرزمین هستند، زیرا هیچ مادری آنها را از روی نوشته‌ای نمی‌خواند و همه مادران بدون دانستن منبع دقیق، آنها را به یاد دارند و گاهی یک اتفاق روزمره را با نجوای زنانه تبدیل به لالایی می‌کنند.
این استاد دانشگاه از دو بخشی بودن لالایی صحبت کرد و گفت: لالایی یعنی آهنگی که به کودک آرامش می‌دهد و شعری که از سوی مادر است.
وی توضیح داد: ضربه آهنگ لالایی برای کودک بسیار لذت بخش تر از کلام است، حتی اگر شعر لالایی برای کودک نامفهوم باشد، اما آن زمزمه و لحن دلنشین مادر، او را آرام و به خواب می‌برد.
شاملو افزود: مادر با خواندن لالایی در حقیقت با کودک خود سخن می‌گوید، گرچه می‌داند او کلمات را نمی فهمد، اما همین گوش دادن برای کودک کافی است، چه بسا لالایی‌ها همواره حامل آرزوها، شکایت‌ها و حسرت‌های دور و نزدیک مادر است.
این کارشناس مردم شناسی با ابراز نگرانی از کم خوانده شدن لالایی برای کودکان گفت: سالهاست که با توجه به منابع گسترده برای دسترسی به لالابی ها، خواندن آن کمتر شده است و باید این ادبیات کهن حفظ شود.
مریم روحانی، کارشناس روانشناسی است وی درباره دلنشین بودن نواهای لالایی برای کودک گفت: در لالایی‌ها کلمات سخت نیستند، آهنگ کلام والدین ریتمی آرام بخش دارد و از همه مهمتر لالایی‌ها داستانی هستند.
وی افزود: همه چیز در لالایی برای آرامش کودک فراهم شده است، آغوش گرم والدین، خوابیدن آنها در کنار فرزند و برقراری ارتباط چشمی و شنوایی رابطه‌ای گرم و آرامش بخش بین کودک و والدین به وجود می‌آورد که بهترین شرایط برای خواب و شنیدن لالایی است.
روحانی ادامه داد: نوزادانی که در دوران جنینی برایشان لالایی خوانده شده باشد، ارتباط کلامی و شنیداری بهتری نسبت به سایر نوزادان دارند و زمینه مناسبی را برای رشد شنیداری و عاطفی کودکان خود به وجود آوردند.
برگزاری جشنواره‌ها برای حفظ این میراث
کشور ایران به جهت حفظ این میراث شفاهی، نخستین رویداد ملی لالایی ایران با عنوان «گهواره» را در سال‌های اخیر برگزار کرد و هدف آن احیای این میراث مهم و تقویت هویت ملی کودکان ایران بود. آثار زیادی از سراسر کشور به این جشنواره ارسال شد و برگزیدگان در سه بخش مختلف معرفی شدند. همچنین جشنواره‌هایی مانند «جشنواره ملی لالایی خوانی مادرانه» در شهرها و استان‌های مختلف ایران، میزبان آثار شفاهی مادران بوده‌اند و امید است با توجه به نتایج خوبی که به همراه داشته است ادامه یابد.
نوای لالایی به عنوان میراث فرهنگی بقدری از نظر معنوی و میراث دارای اهمیت است که حتی در کشورهای دیگر هم ازجمله در ترکیه جشنواره جهانی با حضور هنرمندانی از ۱۱ کشور برگزار شد که در آن مادران با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف با همان احساس واحد، لالایی‌های شأن را روی صحنه اجرا کردند.
در روسیه نیز با هدف گردآوری و ارائه لالایی‌های نقاط گوناگون جهان، جشنواره‌های مختلفی برگزار و مورد استقبال و توجه قرار گرفت. در کشورهای دیگر ازجمله قبرس و یونان، اجراهای چند زبانه، و در جشنواره‌های کودکان اروپا و طرح‌های پژوهشی با محوریت لالایی‌ها در ایرلند به ترویج و تبادل فرهنگی این نغمه‌ها کمک کرد.
لالایی‌ها انتقال دهنده مهر پدر و مادری
لالایی‌ها در سراسر جهان سرشار از رنگ‌ها و نغمه‌های متنوع هستند. همه لالایی‌ها آرزوی آرامش، خواب و آینده‌ای روشن برای خردسالان است، لالایی همچون رودی است زلال، که فرهنگ‌ها، زبان‌ها و ملت‌ها را به هم پیوند می‌دهد و نشان می‌دهد که مهر مادرانه و آرمان‌های والدین، جهانی و همزاد بشر است.
لالایی‌ها از کهن‌ترین و زیباترین جلوه‌های میراث معنوی بشر هستند که در سراسر جهان و در همه فرهنگ‌ها وجود دارند و نقش مهمی در آرامش بخشی، انتقال فرهنگ و پیوند عاطفی میان والدین و کودک ایفا می‌کنند و باید حتی برای یک دقیقه هم که شده آن را با هر لهجه و گویشی برای کودک خواند. کوشش برای حفظ و انتقال این میراث، پیوندی است میان نسل‌ها و فرهنگی بی پایان برای همه کودکان دنیا.
