به گزارش اقتصادنیوز به نقل از دنیای اقتصاد، در آستانه ضرب‌الاجل ۱۸ اکتبر و تهدید تروئیکای اروپایی به فعال کردن اسنپ‌بک، ایران می‌گوید این سه کشور، نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار برای بازگرداندن تحریمها علیه ایران را ندارند. سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرده است که این اقدام قطعا تبعاتی در پی خواهد داشت؛ هم برای رژیم عدم اشاعه و هم برای خود این سه کشور. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی تحلیلی سه سناریوی تمدید، فعال شدن و حلوفصل را درباره مکانیسم ماشه تحلیل کرده است.
در شرایطی که زمان و مکان دور بعدی مذاکرات با اروپا هنوز مشخص نیست و تهران برای ورود به گفت‌وگو با واشنگتن نیز شروطی ازجمله پرداخت غرامت را مطرح کرده، مقامات ایران در آستانه نزدیک شدن به موعد فعال شدن احتمالی مکانیسم ماشه، به تروئیکای اروپا بارها و بارها هشدار داده‌اند؛ از جمله روز گذشته سخنگوی دستگاه دیپلماسی گفت که سه کشور اروپایی نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار جهت بازگرداندن تحریمها علیه جمهوری اسلامی ایران ندارند.
ضرب‌الاجل ۱۸ اکتبر - زمان انقضای مفاد برجام - است و تروئیکای اروپا در صورت تصمیم به فعالسازی مکانیسم ماشه باید از یک ماه قبل‌تر این موضوع را اعلام کنند. براساس مفاد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ رسمیت بخشیده، امکان بازگردانده شدن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران (موسوم به مکانیسم ماشه) پیش از انقضای کامل توافق وجود دارد. پیش‌تر رویترز در گزارشی نوشته بود سه کشور اروپایی که نمی‌خواهند با پایان یافتن رسمی توافق، اهرم فشار خود را از دست بدهند، هشدار داده‌اند که اگر توافق جدیدی درباره برنامه هسته‌ای حاصل نشود، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. این اقدام به بازگرداندن تمامی تحریم‌های قبلی سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد.
اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، روز گذشته در نشست هفتگی با خبرنگاران در این رابطه گفت که این سه کشور (بریتانیا، آلمان و فرانسه)، نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار جهت بازگرداندن تحریمها علیه جمهوری اسلامی ایران ندارند. وی تاکید کرد: «برای آنها نیز روشن شده است که هرگونه سوءاستفاده از این ابزار، قطعا تبعاتی در پی خواهد داشت؛ هم برای رژیم عدم اشاعه و هم برای خود این سه کشور.» به گفته بقایی، در صورت هرگونه سوءاستفاده از سازوکار موسوم به پس‌گشت، ایران واکنش نشان خواهد داد.اکنون با توجه به اینکه به موعد فعالسازی مکانیسم ماشه نزدیک می‌شویم و از یک سو تهران نسبت به این مساله هشدارهای جدی داده و از سوی دیگر روز جمعه سوم مردادماه با سه کشور اروپایی در استانبول گفت‌وگوهایی در این رابطه داشت، سه سناریو در این راستا قابل‌ارزیابی است که در ادامه به آنها پرداخته شده است. ترتیب این ۳ سناریو بر مبنای احتمال وقوع بیشتر است.
یکی از محتمل‌ترین سناریوها درباره بحث فعالسازی اسنپ‌بک پیشنهاد تمدید چندماهه (۳ تا ۶ماهه) مهلت فعالسازی این مکانیسم توسط کشورهای اروپایی به ایران است. همزمان با برگزاری نشست استانبول، خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌‌‌ها مدعی شد که سه کشور اروپایی پیشنهاد تمدید ۶ماهه مهلت مکانیسم ماشه را مطرح کرده‌اند. این رسانه افزود: «آنها در مقابل، این خواسته‌‌‌ها را دارند؛ ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا.» پیش‌تر دیپلمات‌‌‌های غربی به رسانه انگلیسی فایننشال تایمز گفته‌‌‌اند هرگونه تمدید مهلت فعالسازی «سازوکار ماشه» از سوی تروئیکای اروپایی در صورت به نتیجه رسیدن گفت‌‌‌وگویشان با ایران، برای مدتی «چندماهه» و مستلزم تصویب قطعنامهای در شورای امنیت خواهد بود. همچنین لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال، پس از گفت‌وگوهای اروپا با ایران در کنسولگری استانبول نوشت: «گفت‌‌‌وگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبال‌‌‌کردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آماده‌‌‌اند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریمها (Snapback) استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گام‌‌‌هایی بردارد، از تمدید هم استقبال می‌کنند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد.»
در این بین شاید یکی دیگر از سناریوها با شانس بسیار بالا با توجه به وضعیت امروز و نه فردا که تبعات زیادی هم به همراه خواهد داشت، فعال شدن مکانیسم ماشه است؛ یعنی ایران با آمریکا، تروئیکای اروپا و آژانس به تفاهم‌های لازم نرسد و اروپا دست به چنین اقدام پرخطری بزند. در صورت محقق شدن این گزینه، یکی از اهرم‌هایی که ایران در اختیار دارد خروج از ان‌پی‌تی یا همان پیمان عدم اشاعه است. با توجه به تهدید اروپایی‌ها برای فعال کردن این سازوکار تا پایان ماه اوت (اواسط شهریور) نباید از امکان وقوع بالای آن چشم پوشید.
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل، پیش‌تر در این خصوص برای روزنامه «دنیای اقتصاد» نوشت: «هرچند خروج از این پیمان محدودیت‌های حقوقی خاص خود را دارد و باید به تایید شورای امنیت سازمان ملل برسد، اما صرف اعلام خروج ایران از این پیمان می‌تواند یادآور بحران خروج کره شمالی از پیمان منع اشاعه در سال ۲۰۰۲ باشد و تنش‌‌‌‌‌های سیاسی را افزایش دهد و افزون بر آنها نظام کنترل تسلیحاتی در دنیا را با یک چالش جدی مواجه کند؛ نظامی که پیمان منع اشاعه یا همان NPT اساس و رکن آن به شمار می‌رود.» همچنین در راستای تلاش‌ها برای فعال نشدن این گزینه، سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، در نامه‌ای به دبیرکل و رئیس شورای امنیت، ادعاهای تروئیکای اروپایی درباره فعالسازی مکانیسم‌های توافق هسته‌ای را رد و تاکید کرد این کشورها نباید با سوءاستفاده از قطعنامهای که خود به آن پایبند نبوده‌اند، اعتبار شورای امنیت را زیر سوال ببرند.
در نهایت یکی از گزینه‌هایی که مدنظر ایران است و به نظر می‌رسد در گفت‌وگوهای دور قبل در استانبول در خصوص آن صحبت شده است، منصرف کردن اروپا از فعال کردن ماشه است؛ به این معنی که به طور جامع با رایزنی و گفت‌وگوی طرفین مساله اسنپ‌بک حلوفصل شود. در این خصوص غریب‌آبادی با اشاره به اینکه طرف اروپایی پیشنهاد تمدید شش‌ماهه قطعنامه ۲۲۳۱ را با برخی شروط داد، توضیح داد: «اما ما پیشنهاد کردیم که در مورد خاتمه اسنپ‌بک و قطعنامه ۲۲۳۱ باید گفت‌وگو کنیم. سه کشور اروپایی حق فعالسازی اسنپ‌بک را ندارند و قطعنامه ۲۲۳۱ باید در موعد خودش منقضی شود و تاکید بر این شد که متناسب با منافع و امنیت ملی تصمیم‌گیری خواهد شد.»
معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه روز یکشنبه گفت که تلاش ما در جهت جلوگیری از فعال کردن اسنپ‌بک است؛ البته اگر اسنپ‌بک فعال شود، از جنبه تحریمی چیزی به تحریم‌های فعلی اضافه نمی‌شود، اما آثار روانی خاص خودش را دارد که باید آن را مدیریت کنیم. به گفته ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، غریب‌آبادی روز یکشنبه در کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت که با چین و روسیه برای پاسخ به فعالسازی فرآیند اسنپ‌بک هماهنگ هستیم و نشست سه‌جانبه داشتیم. فارغ از تلاش ایران برای حلوفصل این موضوع، اما بدون تحقق شروط ادعایی اروپایی‌ها برای حل اسنپ‌بک، امکان تحقق این سناریو ضعیف است. در گام اول این موضوع مستلزم بازگشت ایران به گفت‌وگو با آمریکا و از سرگرفتن همکاری با آژانس است.
از همین زاویه است که مساله آژانس در شرایط کنونی محوری است. بقایی در بخش دیگری از صحبت‌هایش در نشست خبری، به سفر هیات فنی آژانس به تهران کمتر از ۱۰روز آینده پرداخت و گفت که در‌حال‌حاضر هیچ بازرسی در ایران حضور ندارد و همکاری‌های آژانس با ایران قطعا باید براساس مصوبه مجلس تنظیم شود. او با اشاره به اینکه در حالت تعلیق همکاری با آژانس به سر می‌بریم، گفت: «ما در شرایط خاص قرار داریم و منتظر هستیم این دیدار انجام شود.» سخنگوی دستگاه دیپلماسی تشریح کرد: «هم ایمنی تاسیسات ما و هم ایمنی بازرسان آژانس ضروری است و حتما لازم است در مورد نحوه تعامل با آژانس تجدیدنظر شود. سفر آتی مقامات آژانس برای این است که در مورد نحوه تعامل با آژانس صحبت کنیم. این سفر، با در نظر داشتن مصوبه مجلس، برای گفت‌وگو درباره نحوه تعامل است.»
همزمان ابراهیم عزیزی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، روز گذشته در فضای مجازی نوشت: «هیات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هفته آینده به ایران سفر می‌کند صرفا مجاز به مذاکرات فنی با طرف ایرانی است. هیچ گونه دسترسی به تاسیسات هسته‌ای یا بازرسی مرتبط طبق قانون مجلس ممکن نیست و چنین مواردی در برنامه دولت و سازمان انرژی اتمی خارج از دستورکار است.»
سخنگوی دستگاه دیپلماسی به گمانه‌زنی‌ها و ابهامات در خصوص مذاکرات احتمالی در آینده بین ایران با اروپا و آمریکا نیز پاسخ داد. بقایی در پاسخ به این سوال که عراقچی در مصاحبه اخیری که با فایننشال تایمز داشت گفت که پیام‌های مستقیمی بین او و ویتکاف رد و بدل شده است، با توجه به این موضوع آیا امکان دارد که مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا نیز از حالت غیرمستقیم به مستقیم تغییر پیدا کند، گفت: «خیر.» این مقام وزارت خارجه درباره مذاکره بعدی با ۳ کشور اروپایی نیز توضیح داد: «در نشستی که در استانبول برگزار شد تفاهم شد گفت‌وگوها ادامه داشته باشد و هنوز زمان و مکان مشخصی تعیین نشده است. موضوع مذاکره هسته‌ای است و ما از ابتدا با جدیت وارد هر روندی شدیم و معتقدیم باید نتیجه‌مند باشد. آنها بحث‌هایی را در بیرون مذاکرات مطرح می‌کنند که هیچ فایده‌ای ندارد.»
