همشهری آنلاین، فاطمه عباسی: این دیدار بهانه‌ای است برای سفری ذهنی به جغرافیایی بسیار فراتر از مرزهای سیاسی امروز؛ به دورانی که زبان فارسی، به‌عنوان زبان دوم جهان اسلام و گاه زبان نخست علمی در خاورمیانه، از شبه‌قاره هند تا آسیای میانه و قفقاز را در می‌نوردید. اگرچه امروز این گستره محدودتر شده، اما میراث آن در قالب یادبودهای شاعران و عارفان بزرگی که اشعارشان همچنان در جان و دل ایرانیان طنین‌انداز است، پابرجاست. این یادبودها و آرامگاه‌ها تنها بناهایی از سنگ و خشت نیستند، بلکه سفارتخانه‌های دائمی فرهنگ و زبان فارسی در قلب کشورهای دیگرند.
علامه اقبال لاهوری/ لاهور، پاکستان
در قلب شهر تاریخی لاهور آرامگاه شاعر و فیلسوفی قرار دارد که ایرانیان او را با افتخار «شاعر پارسی‌گوی» می‌خوانند. بنای مقبره محمد اقبال لاهوری، با معماری چشم‌نواز و ترکیبی از سبک‌های مغولی و افغان، با سنگ مرمر قرمز ساخته شده و نمادی از احترام ملت پاکستان به «شاعر ملی» خود است. برای ما ایرانیان اقبال تنها یک شاعر نیست؛ او متفکری است که با تسلط بی‌نظیر بر زبان فارسی مفاهیم عمیق عرفانی و فلسفی را در قالب اشعاری حماسی و شورانگیز بیان کرده است. بازدید از این مکان ادای احترام به مردی است که ثابت کرد روح فرهنگ فارسی مرز نمی‌شناسد.
بیدل دهلوی/ دهلی، هندوستان
در باغی به نام «باغ بیدل» در شهر دهلی، مقبره ابوالقاسم بیدل دهلوی، بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌گوی سبک هندی قرار دارد. هرچند آرامگاه او در طول تاریخ فرازونشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشت و برای مدتی نامشخص بود، اما امروزه این مکان به همت علاقه‌مندان به فرهنگ فارسی به محلی برای گردهمایی دوستداران شعر و عرفان تبدیل شده است. بیدل با تخیل پیچیده و زبان استعاری منحصربه‌فردش تأثیری عمیق بر ادبیات پس از خود گذاشت. حضور بر مزار او در دهلی یادآور دورانی است که زبان فارسی زبان رسمی و فرهنگی دربار گورکانیان هند بود و بزرگ‌ترین شاعرانش در آن دیار می‌زیستند.
امیرخسرو دهلوی/ دهلی، هندوستان
در مجموعه درگاه نظام‌الدین اولیاء در دهلی، آرامگاه امیرخسرو دهلوی، شاعر، موسیقی‌دان و عارف بزرگ قرن هفتم و هشتم در کنار مرادش نظام‌الدین قرار دارد. امیرخسرو که به «طوطی هند» مشهور است، نه‌تنها در شعر فارسی استادی بی‌بدیل بود، بلکه به عنوان بنیانگذار موسیقی قوالی و ساز سیتار نیز شناخته می‌شود. مقبره ساده اما پر از معنویت او، با سنگ مرمر سفید، همواره مملو از زائرانی است که برای شنیدن نوای قوالی و ادای احترام به این نابغه کثیرالوجه گرد هم می‌آیند.
سنایی غزنوی/ غزنی، افغانستان
شهر غزنی در افغانستان میزبان آرامگاه حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، از بزرگ‌ترین شاعران عارف و یکی از پایه‌گذاران اصلی شعر عرفانی فارسی است. او نخستین شاعری بود که مضامین بلند عرفانی را به‌طور جدی وارد قصیده و غزل کرد و راه را برای عطار و مولانا هموار ساخت. مقبره او که در طول تاریخ بارها تخریب و بازسازی شده، نمادی از استقامت فرهنگ در برابر تندباد حوادث است. سنایی با اثر سترگ خود، «حدیقه‌الحقیقه» دریچه‌ای نو به‌روی ادبیات فارسی گشود و مزارش در غزنی یادگار دوران شکوه و عظمت این شهر به‌عنوان یکی از مراکز مهم فرهنگ و ادب فارسی است.
خواجه عبدالله انصاری/ هرات، افغانستان
در شمال شهر هرات در منطقه‌ای به نام گازرگاه، مجموعه باشکوهی قرار دارد که نگین آن، آرامگاه خواجه عبدالله انصاری، معروف به «پیر هرات» است. این عارف، مفسر و ادیب بزرگ قرن پنجم هجری بیشتر به‌خاطر مناجات‌ها و سخنان نغز و مسجع خود شهرت دارد که قرن‌هاست ورد زبان فارسی‌زبانان است. معماری کم‌نظیر مجموعه گازرگاه با کاشی‌کاری‌های معرق و فیروزه‌ای، خود یک شاهکار هنری دوره تیموری است و فضایی سرشار از آرامش و معنویت را پدید آورده است. این مکان زیارتگاه عاشقان عرفان و ادبیات از سراسر جهان و گواهی بر جایگاه رفیع هرات به‌عنوان قلب تپنده خراسان بزرگ است.
نورالدین عبدالرحمان جامی/ هرات، افغانستان
هرات، شهر اولیا و شاعران، افتخار میزبانی از خاتم‌الشعرای زبان فارسی، نورالدین عبدالرحمان جامی را نیز دارد. آرامگاه این شاعر، عارف و دانشمند بزرگ قرن نهم هجری در شمال‌غربی این شهر قرار گرفته است. جامی به‌عنوان شاعری که در تمامی انواع شعر فارسی طبع‌آزمایی کرد و شاهکارهایی چون «هفت اورنگ» آفرید، نماد دوره درخشان تیموری در هرات است. مقبره او، با سنگ قبر مرمرین منقوش و فضایی آرام، اگرچه به نسبت مقام والای او ساده است، اما همچنان محلی برای تجمع اهل ادب و فرهنگ است و یادآور عصری است که هرات پایتخت هنر و دانش در جهان اسلام بود.
مولانا جلال‌الدین بلخی/ قونیه، ترکیه
شاید پرآوازه‌ترین آرامگاه یک شاعر پارسی‌گوی در خارج از مرزهای امروزی ایران مقبره مولانا جلال‌الدین محمد بلخی در شهر قونیه ترکیه باشد. این مکان که امروزه به موزه مولانا تبدیل شده، با گنبد فیروزه‌ای مخروطی‌شکل خود (قبه‌الخضرا) سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر از سراسر جهان است. مولانا که در بلخ (افغانستان کنونی) که زمانی متعلق به ایران بود زاده شد، بخش عمده زندگی خود را در قونیه گذراند و شاهکار بی‌بدیل ادبیات عرفانی جهان، «مثنوی معنوی» را در آنجا سرود. آرامگاه او نه یک مقبره که یک مرکز فرهنگی و معنوی پویاست که پیام صلح و عشق او را به گوش جهانیان می‌رساند.
ابوعبدالله رودکی/ پنجکنت، تاجیکستان
در روستای پنجرود در نزدیکی شهر پنجکنت تاجیکستان، آرامگاه پدر شعر فارسی، ابوعبدالله جعفر رودکی قرار دارد. کشف مزار او در قرن بیستم توسط محققان شوروی یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای فرهنگی برای تمام فارسی‌زبانان بود. رودکی به‌عنوان نخستین استاد بزرگ شعر فارسی نقشی بنیادین در شکل‌گیری و اعتلای این زبان داشت. امروزه مقبره بازسازی‌شده او، با معماری الهام‌گرفته از سبک سامانی، به یک زیارتگاه ملی در تاجیکستان تبدیل شده و نمادی از پیوند ناگسستنی این کشور با ریشه‌های عمیق فرهنگ و ادبیات فارسی است.
نظامی گنجوی/ گنجه، آذربایجان
در شهر گنجه جمهوری آذربایجان، آرامگاه حکیم نظامی گنجوی، بزرگ‌ترین داستان‌سرای ادبیات فارسی قرار دارد. نظامی، خالق خمسه یا پنج گنج (مخزن‌الاسرار، خسرووشیرین، لیلی‌ومجنون، هفت‌پیکر و اسکندرنامه)، با داستان‌پردازی بی‌نظیر و قدرت تخیل خود، قله‌ای دست‌نیافتنی در شعر روایی فارسی است. مقبره او که بنای یادبود مرتفع و باشکوهی برای آن ساخته شده، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی آذربایجان است. این آرامگاه سندی محکم بر این حقیقت تاریخی است که زبان و فرهنگ فارسی در منطقه قفقاز ریشه‌هایی عمیق و استوار داشته و نظامی بزرگ‌ترین نماینده این میراث غنی در آن دیار است.
