به گزارش خبرنگار مهر، امروز توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و پاکستان در شرایطی به امضا می‌رسد که تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت تقویت همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای همسایه را برجسته کرده است. این توافقنامه، نه‌تنها یک قرارداد دوجانبه تجاری محسوب می‌شود، بلکه نمادی از تغییر رویکرد راهبردی ایران به‌سوی استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بهره‌گیری از سیاست همسایگی برای مقابله با چالش‌های خارجی، از جمله تحریم‌های اقتصادی است.
ایران در سال‌های اخیر تلاش کرده با تمرکز بر همکاری‌های منطقه‌ای، از وابستگی به مسیرهای پرریسک بین‌المللی بکاهد و پیوندهای اقتصادی خود را با کشورهایی که اشتراکات فرهنگی، مذهبی و جغرافیایی بیشتری دارند، تقویت کند. در این میان، پاکستان به‌عنوان دومین کشور پرجمعیت جهان اسلام و یکی از اقتصادهای نوظهور جنوب آسیا، جایگاهی ویژه در راهبردهای اقتصادی ایران یافته است.
بنابراین امضای این توافقنامه را می‌توان سرآغاز مرحله‌ای تازه در مناسبات اقتصادی دو کشور دانست؛ مرحله‌ای که در آن نه‌تنها حجم مبادلات تجاری افزایش خواهد یافت، بلکه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، نظام‌های مالی جایگزین و همکاری‌های صنعتی و کشاورزی نیز تقویت خواهند شد و از سویی دیگر ایران نشان داد که برای تحقق توسعه پایدار، به ظرفیت‌های داخلی و منطقه‌ای خود اتکا دارد و مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها را از طریق همکاری‌های هدفمند با همسایگان پیگیری می‌کند.
در این چارچوب، توافقنامه تجارت آزاد ایران و پاکستان را باید فراتر از یک سند اقتصادی صرف تلقی کرد؛ این سند، در واقع پلی است میان منافع ملی و منطقه‌ای، که می‌تواند به الگویی موفق برای سایر کشورهای همسایه و اسلامی تبدیل شود.
کالاهای استراتژیک در مسیر تبادل؛ از انرژی تا مواد غذایی
همانطور که اشاره شد پاکستان با جمعیتی بالغ بر ۲۴۰ میلیون نفر، یکی از بزرگ‌ترین بازارهای منطقه است که اشتراکات فرهنگی، مذهبی و قومی با ایران، به‌ویژه در مناطق مرزی آن را به شریک بالقوه‌ای برای ایران تبدیل کرده است. با وجود مرز زمینی بیش از ۹۰۰ کیلومتر، بازارچه‌های فعال مرزی، ظرفیت‌های بندری نظیر چابهار و نزدیکی به بنادر گوادر و کراچی، زمینه‌های مناسبی برای توسعه تجارت فراهم شده است.
بر اساس آمارها، بیش از ۴۰ درصد صادرات ایران به پاکستان شامل مشتقات نفتی و مواد غذایی است، در حالی که بخش عمده واردات ایران از پاکستان به محصولاتی همچون برنج، گوشت و میوه‌های گرمسیری اختصاص دارد.
همچنین، با تقویت واردات کالاهایی نظیر برنج و انبه از پاکستان و هم‌زمان توسعه صادرات محصولات نیمه‌صنعتی ایران، تجارت دو کشور می‌تواند تا ۵ میلیارد دلار در کوتاه‌مدت افزایش یابد.
تهاتر؛ ابزاری برای عبور از تحریم‌ها
نکته دیگر آنکه در شرایطی که تحریم‌های مالی و بانکی بین‌المللی، مبادلات ارزی و بانکی ایران را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده‌اند، استفاده از روش تهاتر با کشورهای همسایه به‌ویژه پاکستان، به یک راهکار عملی و کم‌هزینه تبدیل شده است. این شیوه مبادله که مبتنی بر تبادل مستقیم کالا بدون نیاز به ارز خارجی یا سیستم بانکی بین‌المللی است، به ایران امکان می‌دهد از فشار تحریم‌ها عبور کرده و جریان تجارت خود را حفظ کند.
پاکستان با برخورداری از ظرفیت‌هایی مانند تولید برنج، گوشت، میوه‌های گرمسیری، پوشاک و منسوجات، می‌تواند طرف مناسبی برای تهاتر با کالاهای صادراتی ایران نظیر فرآورده‌های نفتی، محصولات معدنی و کشاورزی باشد. این ساختار مکمل تجاری، بستر مناسبی برای گسترش مبادلات غیرنقدی و توسعه تجارت مرزی فراهم می‌کند.
از سوی دیگر، تهاتر به‌دلیل ماهیت غیررسمی‌تر و مبتنی بر مرزهای زمینی، کمتر در معرض نظارت نهادهای تحریمی قرار دارد و می‌تواند به گسترش روابط اقتصادی در سطح محلی و منطقه‌ای بینجامد. رسمی‌سازی این الگو از طریق توافق‌نامه‌های دوجانبه نیز باعث تقویت اعتماد، کاهش ریسک‌های تجاری و افزایش پایداری اقتصادی برای هر دو کشور خواهد شد.
چشم‌اندازی روشن تا سقف ۱۰ میلیارد دلار تجارت
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که حجم تجارت ایران و پاکستان همواره بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار عبور کرده، در حالی که این رقم در گذشته کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار بوده است. این رشد چند برابری، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازار پاکستان برای جذب محصولات ایرانی است.
بر همین اساس حجم مبادلات تجاری دو کشور حدود سه میلیارد و ۱۲۹ میلیون دلار بوده که از این میزان، نزدیک به ۲ میلیارد و ۴۲۳ میلیون دلار به صادرات ایران و حدود ۷۰۶ میلیون دلار به واردات از پاکستان اختصاص داشته است. بدین ترتیب تراز تجاری ایران در این مبادلات، حدود ۳.۵ برابر مثبت گزارش شده است. همچنین افزایش ۱۳.۶ درصدی مبادلات تجاری در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال پیش از آن، نشانه‌ای روشن از پویایی و ظرفیت بالای همکاری‌های دوجانبه در حوزه تجارت است.
محمد اتابک وزیر صمت در این خصوص می‌گوید: «حجم تجارت میان ایران و پاکستان پیش از این حدود سه میلیارد دلار بوده و همواره سیر صعودی داشته است. در چارچوب توافقنامه جدید، هدف‌گذاری ما افزایش این رقم به ۱۰ میلیارد دلار در آینده نزدیک است.»
زیرساخت‌ها، حلقه اتصال بازارها
نکته‌ای که نباید مورد غفلت واقع شود آنکه یکی از ارکان کلیدی در گسترش روابط تجاری ایران و پاکستان، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و بهره‌برداری بهینه از بنادر مهم دو کشور است. بندر چابهار در ایران و بندر گوادر در پاکستان، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز خود در سواحل دریای عمان، این پتانسیل را دارند که به دروازه‌های تجارت منطقه‌ای تبدیل شوند. اتصال این دو بندر از طریق کریدورهای زمینی و دریایی، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری یک شبکه لجستیکی منسجم و کم‌هزینه برای تجارت دوجانبه و حتی صادرات مجدد به سایر کشورها باشد.
در کنار زیرساخت‌های حمل‌ونقلی، توسعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در نقاط مرزی و ساحلی، فرصت مهمی برای ایجاد واحدهای تولیدی و صنعتی مشترک میان ایران و پاکستان فراهم می‌کند. چنین واحدهایی می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف از جمله نساجی، صنایع غذایی، کشاورزی و پتروشیمی، محصولات متنوعی تولید کرده و علاوه بر تأمین بازار داخلی، به کشورهای ثالث نیز صادر کنند. این همکاری‌ها همچنین می‌توانند موجب انتقال فناوری، ارتقا سطح بهره‌وری و اشتغال‌زایی در مناطق کمتر توسعه‌یافته مرزی شوند.
افزون بر آن، کاهش هزینه‌های لجستیکی یکی از مهم‌ترین مزایای این همکاری‌های زیرساختی است. حمل‌ونقل زمینی و دریایی نزدیک و ارزان‌قیمت، موجب رقابتی شدن قیمت کالاها و تقویت زنجیره تأمین میان دو کشور خواهد شد. همچنین، با فعال‌سازی این مسیرها، امکان عبور و ترانزیت کالا میان چین، آسیای میانه، خلیج فارس و شبه‌قاره هند از مسیر ایران و پاکستان فراهم می‌شود که این موضوع نه‌تنها به منافع اقتصادی دوجانبه، بلکه به افزایش اهمیت ژئوپلیتیکی هر دو کشور در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی کمک می‌کند.
به گزارش مهر، توافقنامه تجارت آزاد ایران و پاکستان، نقطه عطفی در روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور است که با بهره‌گیری از اشتراکات فرهنگی، نزدیکی جغرافیایی و ظرفیت‌های مکمل تجاری، می‌تواند به الگویی موفق برای همکاری‌های منطقه‌ای تبدیل شود. این توافق، علاوه بر ایجاد فرصت‌های جدید اقتصادی، ابزار مؤثری برای کاهش فشار تحریم‌ها و تقویت جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای خواهد بود.
