به گزارش خبرآنلاین، اصفهان، ناصرخسرو قبادیانی قرن پنجم هجری قمری آورده است که «اصفهان؛ شهری است بر هامون نهاده،آب و هوایی خوش دارد و هرجا که ده گز چاه فروبرند آبی سرد بیرون آید و در شهرهایش جوی های آب روان»؛ اصفهان این شهر کهن در فلات مرکزی ایران چگونه توانسته است مهد یکی از تمدن‌های بزرگ تاریخی و سابقه سکونتی بیش از سه هزار سال باشد؟!»
پاسخ سوال، رودخانه «زاینده‌رود» است که از ارتفاعات کوهرنگ سرچشمه گرفته و تا تالاب گاوخونی در طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر جریان یافته است. وجود با برکت این رود که به دلیل اثر افزایندگی چرخه آب، زاینده رود نامیده شده در مسیر خود تمدنی ایجاد کرد که امروز، چون نگینی بر تارک تاریخ جهان نشسته است.
ار سویی وجود بیش از ۶ هزار اثر تاریخی ثبت شده ملی و سه اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو نشان از جایگاه فرهنگی، تاریخی شهر دارد و از سوی دیگر وجود مادی‌های متعدد در سطح شهر که طول آنها بالغ بر ۳۱۰ کیلومتر می‌شود، حکایت از گستره کشاورزی و باغات در سطح شهر و اطراف آن است که عنوان «باغ شهر» را نصیب آن کرده بود.
گذرگاه فرهنگی و اقتصادی کشور
اصفهان به لحاظ موقعیت قرارگیری در قلب ایران نقطه پیوند شرق، غرب، شمال و جنوب کشور است و همین موقعیت آن را به گذرگاه فرهنگی و اقتصادی کشور بدل کرده است.
اصفهان نماد معماری ایرانی اسلامی، جایگاه هنرهای متعدد دستی میزبان رویدادهای فرهنگی و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای دارای سابقه فرهنگی مستمر بوده است. کشاورزی و باغات اطراف آن بخشی از هویت شهری است که علی رغم موقعیت آن در همسایگی کویر مرکزی ایران، آن را زیست پذیر نموده و برای هزاران سال مرکز تمدن ایران بوده است.
نکته بسیار مهم دیگری که در بعضی اظهار نظرها پیرامون وجود یا عدم وجود کشاورزی در حوضه زاینده رود نادیده گرفته می شود، موضوع قوانین مربوط به حقابه ها و حقوق قانونی حقابه بران و محیط زیست و تالاب بین المللی گاوخونی است
در حال حاضر به لحاظ دارا بودن هزاران هکتار اراضی مستعد کشاورزی که به لحاظ خاک عمیق و غنی و حاصل خیز، کشاورزان ساعی و هوشمند، میزان تولید در واحد سطح، کشت گیاهان اصلی مورد نیاز تغذیه مردم، بهره‌وری بالای آب ( ۱.۳ کیلوگرم بر متر مکعب) که بعضاً از متوسط کشوری افزونی گرفته و نیز به عنوان یکی از شهرهای گردشگری بین المللی و ملی دارای جایگاه ویژه اقتصادی است.
همچنین این شهر به عنوان یکی از مراکز ثقل اقتصادی، نظامی در قلب کشور نقش لنگرگاه امنیت ملی را دارد و هرگونه آسیب به پایداری زیستی و اجتماعی این شهر می‌تواند امنیت را در ابعاد کلان دچار اختلال کند.
کشاورزی هویت ابتدایی اصفهان
وجود رودخانه زاینده رود و رسوب گذاری هزاران ساله آن خاکی عمیق و حاصلخیز را در میان فلات مرکزی ایران به وجود آورده و اصفهان مانند یک نوار باریک سبز در دل خشکی میزبان مردم از هزاران سال پیش برای سکونت، بقا، کشاورزی و تمدن سازی بوده است.
سیستم‌های سنتی آبرسانی در دو طرف زاینده رود که به نام مادی معروف هستند با بیش از ۵۰ رشته در سراسر شهر آب را توزیع می‌کرد و موجب رونق اراضی کشاورزی بوده است. این منطقه از دوران ایلامی‌ها، مادها، هخامنشیان تا ساسانی و اسلامی همواره یکی از قطب‌های کشاورزی ایران بوده است.
زاینده رود؛ قلب تپنده زیست پذیری بالای اصفهان
زیست پذیری بالای اصفهان که در بعضی فرازهای تاریخی جمعیتی بیش از اغلب شهرهای دنیا داشته است به خاطر وجود زاینده رود و کشاورزی آن بوده است. کشاورزی در اصفهان پیوندی عمیق و شگرف با پایداری اکولوژیک شهر در تعادل با سایر اجزای اکوسیستم‌های دیگر منطقه را داراست، به همین دلیل کشاورزی در دشت اصفهان یک امر اجتناب ناپذیر شده است . این نه به خاطر صرفاً جنبه‌های معیشتی و اقتصادی بلکه به دلیل شرایط اکولوژیکی حاکم بر این منطقه است، هرگونه تغییر یا نابودی این اکوسیستم سرزمینی سوخته و ویرانه‌ای خالی از مدنیت برجا خواهد گذاشت. اتفاقی که به تدریج در قالب فرونشست زمین شاهد آن هستیم.
در سال‌های اخیر به دلیل سیاست‌های اشتباه توسعه‌ای و عدم توجه به استعدادهای طبیعی مناطق متاسفانه هر روز شاهد کاهش سطح زیر کشت به دلیل خشکاندن زاینده رود هستیم. به طوری که از سال زراعی ۸۵-۸۶ تاکنون کشاورزی در شهرستانهای حوضه زاینده‌رود دراصفهان از سطح ۱۵۴ هزار هکتار به ۷۲ هزار هکتار رسیده که کاهش ۵۳ درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که استان اصفهان تنها سه درصد از اراضی کشاورزی کشور را در اختیار داشته لیکن ۶ درصد میزان تولیدات کشور را به خود اختصاص داده که نشان دهنده بهره‌وری بالا از منابع تولید در استان اصفهان است.
کشاورزی اصفهان با مدنیت این شهر گره خورده است و این ادعا نه به واسطه تولید محصولات کشاورزی بلکه به دلیل نقش حفاظتی کشاورزی از شهر اصفهان است
در همین حال سطح اراضی سبز شهر که در دهه ۵۰ بالغ بر ۲۷ هزار هکتار بوده اکنون به ۵۰۰۰ هکتار کاهش پیدا کرده است.
همانگونه که گفته شد کشاورزی در میان حوضه و به ویژه در شرق حوضه زاینده رود از نوع کشاورزی حفاظتی برای حفظ اکوسیستم‌های آبی و خاکی جلوگیری از بیابان زایی حفظ امنیت غذایی و نیز اشتغال و نهایتاً تامین امنیت منطقه است.
به دلیل بسته بودن حوضه زاینده رود و کنش رودخانه با آب‌های زیرزمینی، عملاً تغذیه کننده اصلی سفره‌های آب زیرزمینی ،رودخانه و آب برگشتی از آبیاری اراضی تحت کشت است. با کاهش زمان جریان آب در رودخانه، تغذیه آبخوان‌ها به شدت کاهش یافته است؛ حسب آمار دراز مدت، سالیانه ۴۸۰ میلیون متر مکعب نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی بوده و به طور متوسط ۳۵ درصد آب برداشت شده از منابع آب سطحی در اراضی کشاورزی به آبخوان‌ها وارد می‌شده است.
توقف تغذیه آبخوان‌ها،کاهش سطح ایستابی و فرونشست زمین
توقف تغذیه آبخوان‌ها باعث کاهش سطح ایستابی و به دنبال آن فرونشست زمین شده که حاصل آن ترک‌های گسترده در ابنیه و پل‌های تاریخی و حتی ابنیه جدید شده است. تاکنون ۴۲ مدرسه در شهر اصفهان به دلیل عوارض فرونشست تخلیه شده و آثار فرونشست به مناطق مسکونی و منازل نیز رسیده است.
علاوه بر موارد ذکر شده کاهش سطح کشاورزی در اصفهان به معنای بلا استفاده شدن زیرساخت‌ها و نظام بهره‌برداری تاریخی، پایدار و کارآمدی است که در طول هزاران سال در این بخش از مملکت ایجاد شده است.
در جلگه اصفهان قنات‌ها، نهرهای تاریخی و سیستم‌های مدیریت آب وجود دارند که با حداقل مصرف، بهره‌وری بالایی دارند.
کاهش سطح کشاورزی در اصفهان در تقابل جدی با امنیت غذایی است. زمین‌های کشاورزی در مرکز و شرق اصفهان به تولید محصولات غذایی مورد نیاز در نزدیکی مراکز جمعیتی کمک می‌کنند. کاهش یا حذف کشاورزی اصفهان نابودی معیشت حدود ۲۵۰ هزار خانوار کشاورز را به دنبال دارد که باعث افزایش مهاجرت از روستا به شهر ، بروز معضلات متعدد اجتماعی ، فرهنگی و امنیتی می‌گردد.
کاهش شدید کیفیت هوا و افزایش ریزگرد یکی دیگر از تبعات کاهش سطوح کشاورزی
کاهش شدید کیفیت هوا و افزایش ریزگرد یکی دیگر از تبعات کاهش سطوح کشاورزی است. مطالعات علمی نشان می‌دهد اراضی کشاورزی رها شده جزو بیشترین منابع تولید گرد و غبار ناشی از فرسایش بادی هستند. رها شدن حدود ۱۱۵ هزار هکتار اراضی شرق اصفهان به مانند غولی است که در صورت آزاد شدن، میلیون‌ها تن گرد و غبار و ریزگرد را روانه تاسیسات و منازل دو و نیم میلیون سکنه این منطقه خواهد نمود.
نکته قابل توجه این است که اوج این بحران در شش ماهه اول سال خواهد بود که بادها عمدتاً شرقی غربی است و شرایط پیش آمده نه تنها زیست پذیری شهر اصفهان و شهرها و روستاهای پیرامون آن را برای مردم اصفهان کاهش خواهد داد بلکه هزاران گردشگری که در این فصول به اصفهان می‌آیند را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
با کاهش سطح زیر کشت و پوشش گیاهی، افزایش دمای محیط و شدت جریان گرمایی شهری نیز اتفاق می‌افتد. زمین‌های کشاورزی به دلیل تعریق و تعرق طبیعی گیاهان و اراضی، در تعدیل دمای هوای اطراف شهر نقش دارند. بر اساس نتایج مطالعاتی در مناطق مشابه اصفهان، حذف پوشش گیاهی افزایش دمایی بین ۵ الی ۱۲ درجه سانتیگراد را در تابستان به دنبال خواهد داشت. در این شرایط دیگر اصفهان جایی برای زندگی و مقصد مناسبی برای گردشگران نخواهد بود و مزیت توریسم را به شدت از دست خواهد داد و نیز تنوع زیستی گیاهی و جانوری آن به شدت در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
تمام موارد فوق و موارد متعدد دیگر بیان کننده تاثیر کشاورزی و حفظ پوشش گیاهی در حفاظت از هویت تاریخی، فرهنگی اصفهان بوده که به اعتبار زاینده رود شکل گرفته و تداوم یافته است.
قطع جریان زاینده رود و حذف تمدنی چند هزار ساله
قطع جریان زاینده رود صرفاً حذف کشاورزی نیست. حذف تمدنی چند هزار ساله و شهری با شهرت جهانی است که برای سال‌های متمادی فرهنگ و هنر آفریده و جایگاه مکاتب مختلف علمی هنری فلسفی و دینی بوده است.
کشاورزی اصفهان با مدنیت این شهر گره خورده است و این ادعا نه به واسطه تولید محصولات کشاورزی بلکه به دلیل نقش حفاظتی کشاورزی از شهر اصفهان است.
نکته بسیار مهم دیگری که در بعضی اظهار نظرها پیرامون وجود یا عدم وجود کشاورزی در حوضه زاینده رود نادیده گرفته می شود، موضوع قوانین مربوط به حقابه ها و حقوق قانونی حقابه بران و محیط زیست و تالاب بین المللی گاوخونی است.
حذف و یا محدودیت کشاورزی و عدم تحویل حقابه های کشاورزان، نه قانونی است و نه و شرعی
مطابق : مواد ۱۸و۱۹و۴۴و۴۵ قانون توزیع عادلانه آب ، مواد ۱و۶ آیین نامه اجرایی ماده ۶۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت ، ماده واحده قانون تبدیل ادارات کل امور آب استان ها به شرکت های آب منطقه ای ، بند ب ماده واحده قانون تشویق سرمایه گذاری در طرح های آبی کشور ، ماده ۳۵ قانون برنامه ششم توسعه ، بند ب ماده ۲۷ قانون احکام دائمی توسعه کشور ، ماده ۲۰ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) ، بند ب ماده ۳۸ قانون برنامه پنجم توسعه ، مواد ۱۵۸و۱۵۹ قانون مدنی و بسیاری فتاوا ونظرات فقهی فقها و مراجع تقلید، وزارت نیرو :
الف-اجازه تعرض به حقابه های کشاورزان و محیط زیست و تخصیص آن به دیگران را ندارد و حقابه ها باید محفوظ بماند
ب- همه ساله مکلف به رهاسازی حقابه های کشاورزان و محیط زیست ، متناسب با اسناد حقابه بران ومحیط زیست و تالاب ها می باشد
ج-چنانچه هر شخص دولتی و یا غیر دولتی (حقوقی و یا حقیقی)نیاز به آب مازاد حقابه داران داشت باید با نظارت وزارت نیرو آن را خریداری نماید.
د-در خصوص حقابه بران حوضه زاینده رود علاوه بر قوانین و مقررات فوق،قوانین و مقررات ذیل نیز به حفظ حقابه های حقابه بران این حوضه تاکیدنموده است:
-قانون اجازه الحاق آب کوهرنگ به زاینده رود مصوب ۱/۷/۱۳۰۱
-تصویبنامه هیئت وزیران در خصوص نحوه تقسیم آب رودخانه زاینده رود و تونل اول کوهرنگ بین حقابه بران ۷ بلوک آبخور حوضه زاینده رود به شماره ۴۳۲۲-۵/۳/۱۳۳۳
-سند جزء جمع قدیم موضوع تبصره ۱ ماده ۱۸ قانون توزیع عادلانه آب موسوم به طومار شیخ بهایی ثبت شده به شماره ۹۲۰۰ مورخ ۴/۸/۱۳۰۷ در اداره ثبت مالیه اصفهان
-بندهای ۲و۳ مصوبات جلسه سیزدهم و بندهای ۲و۳ مصوبات جلسه بیست و چهارم شورای عالی آب
-نقطه نظر فقهای شورای نگهبان طی نامه شماره۱۸۳۰/۱۰۲/۹۶ عنوان هیئت عمومی دیوان عدالت اداری
-بندهای ب و د مصوبه پانصد و دهمین جلسه شورای عالی امنیت کشور(۳۰/۶/۱۳۹۳)
-استفتائات از علما و مراجع تقلید از جمله مقام معظم رهبری
بنابراین، صحبت از حذف و یا محدودیت کشاورزی و عدم تحویل حقابه های کشاورزان با قوانین و مقررات جاری کشور و نقطه نظرات علما و فقها و فقهای شورای نگهبان مطابقت نداشته و قانونی و شرعی نیست.
این نوشتار پاسخ کوتاهی است به آنان که خواستار حذف کشاورزی در اصفهان هستند. آنچه به عنوان جایگزین پیشنهاد می‌کنند(گردشگری) در بستری از زیست پذیری شهر باید اتفاق بیفتد که حذف کشاورزی، آن زیست پذیری را نیز حذف می‌کند.
48
