پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند که بدن انسان ناگهان، و نه به‌تدریج، وارد دوره‌ای شتاب‌گرفته از پیری می‌شود. این نقطه‌ی عطف معمولاً حوالی ۵۰ سالگی رخ می‌دهد؛ جایی که اندام‌ها، رگ‌ها و بافت‌های بدن شروع به زوال سریع می‌کنند.
به گزارش یک پزشک، در یک تحقیق تازه با بررسی پروتئین‌های اندام‌های مختلف، تغییرات دقیق بدن را در طول دهه‌ها بررسی شده. یافته‌ها هشداردهنده‌اند: برخی بافت‌ها مثل آئورت (Aorta) و طحال (Spleen) دچار فرسودگی زودهنگام می‌شوند. از سو دیگر این شواهد، امید تازه‌ای برای مداخله‌های پزشکی هدفمند در پیری را نیز در دل خود دارند.
اگرچه زمان سیر خطی دارد، بدن انسان به‌صورت ناگهانی پیر می‌شود. برخلاف آنچه تصور می‌کنیم، روند پیری تدریجی و یکنواخت نیست؛ بلکه همچون پله‌هایی ناهموار، دوره‌های ثبات و جهش را پشت سر می‌گذارد. کودکی با رشدی سریع همراه است، بزرگسالی دوره‌ای نسبتاً پایدار دارد، اما با رسیدن به حدود ۵۰ سالگی، بدن وارد فاز جدیدی از فرسودگی می‌شود. در این دوره، بافت‌ها و اندام‌های داخلی با سرعت بیشتری تغییرات تخریبی را تجربه می‌کنند.
بر اساس یک پژوهش جدید در سال ۲۰۲۵، با استفاده از تحلیل پروتئین‌های بدن (Proteomics)، محققان دریافتند که پیر شدن اعضای مختلف بدن از این سن به‌بعد شتاب می‌گیرد. این تغییرات بیشتر از همه در رگ‌ها و به‌ویژه آئورت دیده می‌شود که یکی از حساس‌ترین بافت‌ها نسبت به افزایش سن است.
این پژوهش، که توسط دانشمندان آکادمی علوم چین انجام شده، به‌طور سیستماتیک از ساعت‌های پروتئینی برای بررسی سن زیستی (Biological Age) اندام‌های مختلف استفاده کرده است. چنین رویکردی می‌تواند در آینده پایه‌گذار روش‌های پیشگیری یا درمانی برای سالمندی هدفمند باشد.
برای درک بهتر روند پیری در اندام‌های خاص، پژوهشگران با بررسی نمونه‌های بافتی ۷۶ اهداکننده بین سنین ۱۴ تا ۶۸ سال، به یک پایگاه داده دقیق از پروتئین‌های بدن دست یافتند. این افراد بر اثر آسیب‌های مغزی غیرقابل‌پیش‌بینی جان باخته بودند، بنابراین نمونه‌های آن‌ها اطلاعات نسبتاً سالمی از فرآیند پیری طبیعی در اختیار می‌گذارد.
آن‌ها از بافت‌های حیاتی هفت دستگاه بدنی شامل قلب، کبد، روده، طحال، ریه، عضله، پوست، غدد فوق کلیوی (Adrenal gland) و بافت چربی سفید نمونه‌برداری کردند. علاوه بر این، نمونه خون نیز جمع‌آوری شد تا تحلیل پروتئین‌ها در جریان خون نیز بررسی شود. در این مسیر، پژوهشگران نه‌تنها روند تغییرات پروتئینی را با افزایش سن بررسی کردند، بلکه آن را با پایگاه داده‌ای از بیماری‌ها و ژن‌های دخیل در آن‌ها تطبیق دادند.
نتیجه حیرت‌انگیز بود: سطوح ۴۸ نوع پروتئین مرتبط با بیماری‌ها در طول عمر افزایش می‌یابد، از جمله نشانگرهای بیماری‌های قلبی، فیبروز بافتی، کبد چرب و حتی تومورهای کبدی. این داده‌ها، نه‌تنها تصویر روشنی از چگونگی پیر شدن بدن ارائه می‌دهند، بلکه به‌طور بالقوه می‌توانند به پیش‌بینی بیماری‌ها در مراحل اولیه کمک کنند.
تحلیل تغییرات پروتئینی نشان داد که بدن انسان بین سنین ۴۵ تا ۵۵ سالگی دچار نوسانات بی‌سابقه‌ای در سطح سلولی می‌شود. در این بازه زمانی، بیشترین بازسازی و دگرگونی در ساختار پروتئین‌های اندام‌های حیاتی دیده شد؛ به‌طوری‌که پژوهشگران آن را «دوره بازآرایی پروتئومی» (Proteomic Remodeling) نام‌گذاری کردند.
آشکارترین تغییرات در آئورت – شریان اصلی بدن – مشاهده شد؛ به‌گونه‌ای که این بافت به‌عنوان یکی از زودپیرترین اعضای بدن شناخته شد. نکته جالب اینکه طحال (Spleen) و پانکراس (Pancreas) نیز در این بازه، دگرگونی‌های تدریجی اما مداومی را تجربه می‌کنند، که می‌تواند پیامدهای مهمی برای عملکرد سیستم ایمنی و هورمونی بدن داشته باشد.
مفهوم پیری پروتئینی، با این شواهد عینی معنا می‌یابد: بدن نه‌فقط از نظر ظاهری یا عملکردی، بلکه در سطوح بسیار ریز و مولکولی نیز وارد مرحله‌ای از تغییرات نامحسوس اما بنیادین می‌شود. این مرحله، در عمل آغازگرِ آسیب‌پذیری‌های مزمن نسبت به بیماری‌هایی چون فشار خون بالا، تصلب شرایین، دیابت و اختلالات کبدی است. شناخت دقیق همین پنجره زمانی می‌تواند منجر به طراحی مداخلات پزشکی هدفمندی شود که تنها روی اعضای خاص در سنین خاص تمرکز می‌کنند – رویکردی که به‌مراتب مؤثرتر از درمان‌های عمومی و دیرهنگام خواهد بود.
برای تأیید نقش مستقیم برخی از پروتئین‌های مرتبط با پیری، محققان یکی از این مولکول‌ها را از آئورت موش‌های پیر استخراج کردند و به بدن موش‌های جوان تزریق نمودند. نتیجه این آزمایش، تصویری هشداردهنده از قدرت تخریبی این پروتئین‌ها بود.
موش‌هایی که تحت تزریق قرار گرفتند، به‌طور محسوسی از نظر عملکرد فیزیکی افت کردند: توان عضلانی‌شان (Grip strength) کاهش یافت، تعادل و هماهنگی بدن‌شان دچار اختلال شد و توان استقامتی‌شان در آزمون‌های فیزیکی پایین‌تر از حالت طبیعی بود. از سوی دیگر، بافت‌های رگ‌های خونی آن‌ها نیز علائمی از پیری عروقی زودرس را نشان دادند، از جمله ضخیم‌شدن دیواره و کاهش خاصیت ارتجاعی.
این آزمایش نه‌فقط قدرت تأثیر یک مولکول خاص را بر عملکرد جسمی ثابت می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که پیری بدن می‌تواند با مداخله‌های هدفمند، کُند یا حتی معکوس شود. چنین یافته‌ای دریچه‌ای نو برای طب پیشگیری و درمان‌های ضدپیری می‌گشاید؛ به‌ویژه اگر بتوان پروتئین‌های خاص را در سنین حساس شناسایی و خنثی کرد.
بر اساس نتایج این تحقیق و مطالعات پیشین، روشن است که پیری انسان فرآیندی خطی و هم‌زمان در تمام اندام‌ها نیست، بلکه مسیری پلکانی و وابسته به نوع بافت است. پژوهش‌های گذشته دو اوج دیگر برای شتاب‌گیری پیری بدن شناسایی کرده بودند: یکی در حوالی ۴۴ سالگی و دیگری در آستانه ۶۰ سالگی. یافته‌های جدید، با دقت بالا و بر اساس تغییرات پروتئینی، نقطه‌عطف سومی را تأیید می‌کند که از حدود ۵۰ سالگی آغاز می‌شود و تغییرات بنیادینی را در عملکرد ارگان‌های حیاتی پدید می‌آورد.
درک الگوی خاص پیر شدن هر اندام، مانند آئورت، کبد، طحال یا پانکراس، امکان طراحی مداخلات درمانی هدفمند برای همان عضو در سن حساس را فراهم می‌کند؛ روشی که می‌تواند سلامت سال‌های پایانی عمر را به‌طور چشمگیری ارتقا دهد. پژوهشگران امیدوارند با توسعه یک اطلس پروتئومی از کل بدن انسان در طول نیم‌قرن، بتوانند هم الگوهای عمومی و هم ویژگی‌های منحصربه‌فرد پیری در اندام‌ها را ترسیم کنند. این چشم‌انداز علمی، آینده‌ای نویدبخش را برای مراقبت‌های سالمندی و درمان بیماری‌های مزمن به تصویر می‌کشد.
بدن انسان به‌صورت پلکانی و ناگهانی پیر می‌شود، نه تدریجی. مهم‌ترین نقطه عطف پیری بدن حوالی سن ۵۰ سالگی رخ می‌دهد که با تغییرات شدید پروتئینی در آئورت، طحال و پانکراس همراه است. این تغییرات با افزایش خطر بیماری‌های مزمن هم‌راستا هستند. درک دقیق این نقاط می‌تواند به مداخلات پزشکی هدفمند در دوران میانسالی منجر شود.
اگر بتوانیم نقشهٔ تغییرات پروتئینی بدن را دقیق‌تر بخوانیم، شاید در آینده نه‌چندان دور بتوانیم پیش از آن‌که بدن‌مان وارد سراشیبی شود، دست به ترمز بزنیم. این یعنی مراقبت از قلب، کبد یا رگ‌ها، نه براساس سن شناسنامه‌ای، بلکه بر پایهٔ سن زیستی واقعی. چنین رویکردی، سلامت دوران سالمندی را به‌جای مسکّن‌های دیرهنگام، با برنامه‌ای شخصی‌سازی‌شده تضمین خواهد کرد.
۱. از چه سنی پیری واقعی اندام‌های بدن آغاز می‌شود؟
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که نقطه عطف پیری بدن معمولاً از حدود ۵۰ سالگی آغاز می‌شود، اگرچه برخی جهش‌های پیری در سنین ۴۴ و ۶۰ سالگی نیز رخ می‌دهند.
۲. کدام اندام‌ها زودتر از سایرین پیر می‌شوند؟
آئورت، طحال و پانکراس از جمله اندام‌هایی هستند که در بازه سنی ۴۵ تا ۵۵ سال دچار بیشترین تغییرات پروتئینی می‌شوند.
۳. آیا می‌توان پیری اندام‌ها را کند یا معکوس کرد؟
پژوهش‌های روی موش‌ها نشان داده‌اند که با مداخله در برخی پروتئین‌ها می‌توان بخشی از اثرات پیری را کاهش داد، اما در انسان هنوز نیاز به مطالعات بیشتری هست.
۴. آیا تغییرات پروتئینی با بیماری‌های مزمن مرتبط‌اند؟
بله. افزایش برخی پروتئین‌های خاص با بروز بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، کبد چرب، فیبروز بافتی و تومورهای کبدی ارتباط دارد.
۵. چرا سن زیستی (biological age) مهم‌تر از سن شناسنامه‌ای است؟
زیرا تغییرات واقعی در بدن به‌ویژه در سطح پروتئینی و عملکرد اندام‌ها ممکن است زودتر یا دیرتر از سن شناسنامه‌ای رخ دهد و معیار بهتری برای پیشگیری از بیماری‌هاست.
۶. آیا همه افراد در یک سن مشخص به‌طور یکسان پیر می‌شوند؟
خیر. سرعت پیری به عوامل ژنتیکی، سبک زندگی، تغذیه، سطح فعالیت و حتی مواجهه با استرس بستگی دارد.
