گروه دیپلماتیک – همشهری آنلاین: در حالی‌که پارلمان عراق مشغول بررسی طرحی برای اصلاح ساختار حقوقی و تثبیت موقعیت قانونی حشد الشعبی است، مخالفت آشکار آمریکا با این روند، تنش‌های سیاسی تازه‌ای در بغداد ایجاد کرده است. واشنگتن از مدت‌ها پیش خواستار محدودسازی یا حتی انحلال این نیروی پرنفوذ بوده؛ اما قانون جدید، جایگاه حشد را به‌عنوان نهادی رسمی و مستقل زیر نظر نخست‌وزیر تقویت می‌کند.

بسیج مردمی عراق (حشد الشعبی) در سال ۲۰۱۴ و در پی فتوای آیت‌الله سیستانی مرجع شیعیان عراق برای مقابله با تهدید داعش، به‌عنوان نیرویی داوطلبانه و مردمی ایجاد شد. آنچه ابتدا نیرویی اضطراری برای دفاع از موجودیت عراق بود، به‌تدریج به یک نهاد امنیتی قدرتمند و تأثیرگذار در سیاست داخلی و معادلات منطقه‌ای بدل شد.

ساختار نیروهای مسلح عراق

• ارتش عراق
• پلیس فدرال
• یگان مبارزه با تروریسم
• حشد الشعبی

منشأ شکل‌گیری حشد الشعبی

• سال شکل‌گیری: ۲۰۱۴
• دلیل: فروپاشی ارتش عراق در برابر داعش
• در واکنش به فتوای جهاد کفایی آیت‌الله سیستانی مرجع شیعیان عراق برای دفاع از کشور

ساختار اولیه

• هسته اولیه: گروه‌هایی چون بدر، کتائب حزب‌الله، عصائب اهل‌الحق
• ترکیب قومی-مذهبی: شیعه، سنی، ایزدی، مسیحی، شبک*
• ماهیت: ارتش داوطلبانه مردمی، نه شبه‌نظامی حزبی

(توضیح: قوم شبک عمدتاً در استان نینوا در شمال عراق، به ویژه در منطقه سهل نینوا ساکن هستند. آنها به زبانی نزدیک به کردی صحبت می‌کنند و بسیاری از آنها پیرو مذهب علوی هستند.)

مسیر نهادینه‌ سازی

• سال ۲۰۱۶: تصویب قانون الحشد در پارلمان عراق
• وابستگی رسمی: زیر نظر نخست‌وزیر
• تعداد نیروها: از 100 هزار نفر به بیش از 230 هزار نفر رسیده است.
• بودجه: حدود ۲.۶ میلیارد دلار (سال۲۰۲۴)

درباره طرح اصلاح وضعیت حقوقی حشد الشعبی

• هدف اصلی این طرح، اعطای استقلال کامل به حشد الشعبی به‌عنوان یک نهاد امنیتی مستقل، جدا از وزارت دفاع یا وزارت کشور، با فرماندهی مستقیم نخست‌وزیر عراق (فرمانده کل نیروهای مسلح) است.
• در قانون جدید، حشد الشعبی به‌عنوان یک نهاد مستقل امنیتی با ساختار خاص خود شناخته می‌شود که بودجه مستقیم از دولت می‌گیرد، تشکیلات استخدام، آموزش، ترفیع و تسلیحات خاص خود را دارد.
• برای رئیس حشد، درجه و صلاحیت کاری معادل وزیر یا اندکی پایین‌تر در نظر گرفته است و هیچ محدودیت سنی اجباری‌ای برای او منظور نشده است.
• همچنین رئیس حشد می‌تواند از اختیاراتی مثل مشاوره به دولت در زمینه امنیت ملی برخوردار باشد، بودجه و تعداد اعضا بدون سقف تعریف شوند و تسلیح، آموزش و تجهیز ساختار نظامی ادامه یابد.

چرا واشنگتن حشد الشعبی را تهدید می‌داند؟

در حالی که حشد الشعبی بارها کارایی خود را برای تامین امنیت عراق ثابت کرده، واشنگتن از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ بارها خواستار انحلال این گروه شده ‌و برای تحقق این هدف به دولت عراق فشار آورده است، رویکردی که با مقاومت دولت عراق مواجه شده است. با این حال محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق تاکید کرده که سازمان حشد الشعبی یک نهاد مردمی و در عین حال رسمی و قانونی است و بغداد به هیچ‌کس اجازه نمی‌دهد انحلال آن را از دولت عراق بخواهد. دلایل این دشمنی عبارتند از:

• مستقل از نفوذ ناتو و آمریکا
• برخوردار از پایگاه مردمی و قانونی
• نماد مقاومت در برابر نفوذ بیگانه
• مانع سیاست‌های امنیتی و اطلاعاتی آمریکا در عراق

سناریوهای پیش رو

• حفظ ساختار فعلی با استقلال ایدئولوژیک برخی گروه‌ها
• انحلال و ادغام در ارتش، کاهش بودجه

تارنمای کرادل می‌نویسد: حشد الشعبی نه تنها ستون امنیت ملی عراق است بلکه نقشی ماندگار در معادلات امنیتی، سیاسی و هویتی آینده عراق دارد.