به گزارش رکنا، در ماهی که گذشت هزاران هزار نفر نخل در آبادان سوخت و نابود شد. جنوبی ها واحد نخل را " نفر" می دانند، زیرا نخل برای مردمان جنوب حکم انسان را دارد و نخلستان هویت خاصی دارد. مردمان جنوب در نخلستان ها رباب می نوازند و با نخل ها حرف می زنند. از سوی دیگر نخلستان دارایی و منبع درآمد مردم جنوب است و با نابودی نخلستان، سرمایه های آنها نیز نابود شد. این درحالی است که پیش از این نیز شاهد حوادث ناگواری از این دست بودیم و کشاورزان بارها و بارها هشدار دادند اما وضعیت مدیریت نشد.
گفتنی است، در پی سوء مدیریت منابع آبی کشور بیش از سه میلیون نفر نخل در آبادان نابود شد و رودخانه بهمنشیر، شریان حیاتی منطقه، در حال مرگ است. پژوهشگران علت اصلی این بحران را پروژه های غیرکارشناسی، سدسازی های بی رویه و انتقال آب از کارون می دانند که باعث پیشروی آب شور دریا، کاهش کیفیت آب و نابودی کشاورزی شده است. با وجود هشدارهای کارشناسی، وزارت نیرو همچنان بر اجرای طرح های ناقص و پرهزینه پافشاری می کند و مسئولیت پیامدهای آن را به گردن مردم می اندازد.
روز دوشنبه 30 تیر ماه، عیسی بزرگ زاده در نشست خبری و در پاسخ به خبرنگار رکنا در این خصوص با بیان اینکه در استان خوزستان برخی از مصرف کنندگان آب، جزء بدمصرف های عمده هستند و مصرفی فراتر از ظرفیت تأمین شده دارند، گفت: "این موضوع بر کیفیت و کمیت آب تأثیر مستقیم گذاشته است. البته موضوع ناپایداری منابع آبی خوزستان مسأله تازه‌ای نیست. برای مثال، توسعه کشت نیشکر در ده‌ها هزار هکتار از اراضی استان، هم برداشت آب گسترده دارد و هم پساب شور آن به منابع بازمی‌گردد که به بی تعادلی در تراز جریان ها و نهایتاً هجوم آب دریا به زمین های کشاورزی می انجامد. ما چند پروژه در حال اجرا در این منطقه داریم اما متأسفانه به دلیل مخالفت های اجتماعی این پروژه ها پیش نرفته اند یا به صورت ناقص اجرا شده اند."
در این خصوص گفتگوی رکنا با عباس ربیهاوی، پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست در آبادان را بخوانید:
ربیهاوی در ابتدا گفت: وقتی در مورد رودخانه بهمنشیر صحبت می کنیم، صحبت از یک تاریخ، یک فرهنگ، یک تمدن، یک میراث گران بهای طبیعی و در یک کلام یک شاهرگ حیاتی برای آبادان و خرمشهر است. ما یک پای خودمان که اروندرود است را به دلیل سدسازی ترکیه و عدم تامین حقابه دجله و فرات و به تبع آن اروندرود از دست دادیم و در حال حاضر رودخانه بهمنشیر تنها شریان حیاتی منطقه است. رودخانه ای که در حال حاضر همه نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی آبادان و خرمشهر را تأمین نموده و بدون آن صحبت از پیشرفت و توسعه منطقه هیچ معنایی ندارد.
وی درباره دلیل حال و روز تأسفبار رودخانه بهمنشیر و پیشروی آب شور خلیج فارس در چند دهه اخیر گفت: اینها ریشه در سیاست گذاری های غلط حکمرانی منابع آب کشور، سدسازی بی رویه، پروژه های غیرکارشناسی انتقال آب از کارون به فلات مرکزی و بارگذاری بیش از حد بر روی رودخانه کارون دارد که سبب شده بهمنشیر قدرت پس زدن آب شور دریای خلیج فارس را از دست داده و پیشروی آب شور در چند دهه اخیر خسارت های بسیار زیادی را به بار آورده است که متأسفانه نسل کشی و مرگ سه میلیون نفر نخل شاهدی بر این مدعا است.
این پژوهشگر حوزه آب ادامه داد: اهمیت رودخانه مهم و راهبردی بهمنشیر زمانی بیش از پیش نمایان می شود که بدانید 50 درصد آب شرب مردم آبادان و خرمشهر به دلیل ناپایداری طرح آب رسانی غدیر از این رودخانه تأمین می شود. همچنین نفس های آخر و حیات دو میلیون نفر نخل باقیمانده از 6 میلیون نفر در دهه هفتاد و 32 هزار هکتار اراضی زراعی و باغی به بهمنشیر وابسته است، علاوه بر آن صنایع مهمی همچون پالایشگاه آبادان که یک چهارم سوخت کشور را تأمین می‌کند، متکی به این رودخانه است.
وی با اشاره به سوء مدیریت در حکمرانی منابع آب کشور گفت: کل نیاز آبی آبادان و خرمشهر در حوزه های شرب، صنعت و کشاورزی 100 مترمکعب بر ثانیه است. یعنی سالانه تقریباً سه میلیارد مترمکعب. سوالی که مطرح می شود این است که چگونه باوجود 23 میلیارد مترمکعب حجم مخازن سدهای خوزستان، نتوانستند 100 مترمکعب بر ثانیه آب به این دو شهر مهم و استراتژیک برسانند؟
ربیهاوی تاکید کرد: اگر مدیریتی بود حتی در شرایط خشکسالی همانند سال 97 و سال جاری، امکان تامین حقابه آبادان و خرمشهر وجود داشته و دارد اما متأسفانه سوء مدیریت و سیاست گذاری های غلط سبب شده است که تنها قربانی خشکسالی فقط مردم آبادان و خرمشهر باشند؛ زیرا همه مصرف کنندگان مجاز و غیرمجاز در مسیر منتهی به آبادان و خرمشهر، آب مورد نیاز خود را تمام و کمال برداشت می کنند. از صنعت نیشکر گرفته تا مجتمع های پرورش ماهی و شلتوک کارانی که علیرغم ممنوعیت کشت، به دلیل ضعف دستگاه های اجرایی و نظارتی، برنج کاشته اند و در این میان فقط آبادان و خرمشهر متحمل خسارات و ضرر و زیان شده اند.
این پژوهشگر حوزه آب با بیان اینکه اگر خشکسالی است باید برای همه باشد، گفت: اما می بینیم که در اوج خشکسالی، شرکت های کشت و صنعت نیشکر 4 میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز خود را برداشت می کنند، بدون اینکه کوچکترین ملاحظه ای برای آبادان و خرمشهر داشته باشند و هیچ بازخواستی هم از آنها نمی شود. مسئولین امر به جای پرداختن به صورت مسئله اصلی و راه حل اساسی برای مشکلات یاد شده، باز هم به سراغ راه حل سازه ای رفته و راهکار جلوگیری از پیشروی آب شور دریا را در احداث سه سد در منطقه می دانند.
این پژوهشگر حوزه آب با بیان اینکه درحالی سدهای مذکور با پیشرفت فیزیکی قابل توجهی در حال احداث است که طرح سدهای سه گانه دارای مشکلات متعددی است که برای همه نمایان شده است، گفت: این درحالی است که وقتی آبی به آبادان و خرمشهر نمی رسد و حقابه رودخانه بهمنشیر تأمین نمی شود، این سدها عملا نمی توانند کاربردی داشته باشند.
وی ادامه داد: امسال باوجود اینکه سد مارد کاملاً بسته است، ای سی(EC) یا شوری دریاچه سد مارد 12 الی 13 هزار میکروموس است و این میزان شوری 13 برابر حد مجاز شرب و 3 برابر آستانه تحمل نخیلات است و برای صنعت نیز مشکل ساز است. بنابراین راهکار اساسی نجات رودخانه بهمنشیر در مرحله اول مدیریت منابع آب است اما متأسفانه تاکنون فکری به حال مدیریت منابع آب به ویژه در مسیر منتهی به آبادان و خرمشهر نشده است.
ربیهاوی گفت: ما در سه سال اخیر یک کارگروه تخصصی متشکل از متخصصان آبادان و خرمشهر تشکیل داده و به نقد و بررسی سدهای سه گانه بهمنشیر در تمام حوزه های فنی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و پدافندی پرداختیم و مطالعات خود را که نتیجه سالها زحمت است جمع آوری کرده و در حضور علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو سابق مطرح کردیم. ایشان جهت صحت سنجی و راستی آزمایی صحبت های ما، یک تیم داوری یا پانل فنی از اساتید برجسته حوزه آب کشور تشکیل دادند که اتفاقاً عیسی بزرگ زاده مسئول تشکیل آن بود.
وی افزود: این تیم داوری تمام مطالعات قبل و بعد از انقلاب را بررسی و تمام گزارشات تکمیلی ارسالی سازمان آب و برق را مطالعه نمود و همچنین بازدید میدانی سه روزه از منطقه کردند و در نهایت در 30 خرداد ماه 1401 در جلسه ای رسمی با حضور همه مدیران وزارت نیرو اعلام کردند که طرح سدهای سه گانه برای جلوگیری از پیشروی آب شور دارای مشکلات متعددی است که تبعات زیست محیطی زیانباری را به همراه خواهد داشت و آبادان و خرمشهر را با چالش های بیشتری مواجه خواهد کرد اما سازمان آب و برق خوزستان و مدیران وزارت نیرو هیچ اعتنایی به نظر کارشناسی تیم داوری که انتخاب خودشان بود نکردند و به کارهای اشتباه خود حتی بدون یک دقیقه توقف ادامه دادند.
این پژوهشگر حوزه آب در واکنش به اظهارات اخیر عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب کشور گفت: ایشان به عنوان مسئول تشکیل تیم داوری یا پانل فنی از همه ماجرا اطلاع دارد. تعجب می کنم که در نشست خبری اخیر، آمار خلاف واقع می دهد و با فرار رو به جلو و برای توجیه اشتباهات وزارت نیرو، مخالفت های اجتماعی را موجب کندی پروژه ها می‌داند. اظهارات ایشان به هیچ وجه صحت ندارد، زیرا وزارت نیرو نه به نظر تیم داوری که انتخاب این وزارتخانه بود، اعتنا کرد و نه به نظر جامعه ذی‌نفعان، و اگر مشکلات فنی و کمبود اعتبارات نبود طرح های پر از نقص و اشتباه را با همین وضعیت بد و پر از اشکال زودتر از اینها تکمیل می کردند و هیچ دغدغه ای بابت تبعات و چالش های ناشی از آن نداشتند.
وی ادامه داد: بزرگ زاده باید شجاعت گفتن این حقیقت را داشته باشد که طرح های وزارت نیرو به دلایل مشکلات فنی و کمبود اعتبارات با کندی پیش می رود. درثانی بزرگ زاده از کدام طرح های نجات آبادان سخن می گوید؟ از همان سد از نوع سلولی که ابتدای رودخانه بهمنشیر در سال 97 در حضور رضا اردکانیان، وزیر نیروی وقت با کلی تبلیغ و بوق و کرنا افتتاح شد، ولی تا امروز به دلیل مشکلات فنی باز و بسته نمی شود و رودخانه را نابود کرده است؟ یا از سدهایی که مطالعات زیست محیطی ندارند؟ یا از سدهایی که هیچ گونه راهکاری برای تردد ماهی ها و آبزیان در آنها لحاظ نشده است؟ و بسیاری از مشکلات دیگر که در این مختصر نمی گنجد.
این پژوهشگر حوزه آب با اشاره به تعارض منافع و عدم شفافیت اظهارات سخنگوی صنعت آب گفت: همچنین بزرگ زاده عامل مشکلات آب خوزستان را تنها نیشکر می داند. علیرغم انتقاداتی که به نیشکر وجود دارد اما صحبت های ایشان مصداق بارز جمله "حق یراد بها باطل است." به معنی سخن حقی که معنی و اهداف باطلی را دنبال می کند. زیرا بزرگ زاده هیچ صحبتی از پروژه های غیرکارشناسی انتقال آب کارون به فلات مرکزی که نفس های کارون را بریده است، نمی‌کند و دعوا را به داخل خوزستان می کشاند.
عیسی بزرگ زاده یکی از تصمیم گیرندگان حوزه آب کشور است و به خوبی از تبعات زیان بار پروژه های غیرکارشناسی انتقال آب از کارون و ضربه های مهلک آن به خوزستان خبر دارد اما اشاره ای به آنها نمی کند و این نشانه تعارض منافع و عدم شفافیت ایشان و وزارت نیرو است. صحبت های اخیر عیسی بزرگ زاده خلاف واقع و فرار رو به جلو است که توپ را در زمین مردم می‌اندازد. آن هم مردمی که نواقص و مشکلات فنی طرح های وزارت نیرو و چالش های زیست محیطی ناشی از آن را به صورت علمی اثبات کرده اند اما هیچ مسئولی نشنید و جدی نگرفت. بزرگ زاده و همفکرانش ضمن عذرخواهی از مردم باید پاسخگوی تبعات تصمیمات خود باشند.
وی در آخر در شرح تبعات زیست محیطی و دیگر نواقص احداث این سدها گفت: از دست دادن 12 کیلومتر از بازه طبیعی کارون در سرزمین خودمان، قطع جریان طبیعی کارون به بهمنشیر، قطع پدیده منحصر به فرد جزر و مد، تبدیل یک رودخانه طبیعی به یک حوضچه و خطر گندآبی شدن آن، قطع مسیر تردد ماهی‌ها و آبزیان، اختلال در روند آبیاری و زهکشی طبیعی نخلستان های دو طرف بهمنشیر، وابسته کردن آب آبادان به ایستگاه پمپاژ، ایستگاهی که عمر مفید آن تمام شده و با صرف هزینه و انرژی هنگفت به هیچ وجه قادر به تأمین آب پایدار برای آبادان و خرمشهر نیست، مسائل پدافندی، تبعات زیست محیطی و بسیاری از مشکلات دیگر که در آینده نه چندان دور برای همه نمایان خواهد شد اما شاید دیگر فرصتی برای جبران نباشد و ما یک رودخانه طبیعی جزر و مدی که یکی از میراث های گران بهای طبیعی است را از دست بدهیم. هر چند هم اکنون نیز چیزی از این رودخانه باقی نمانده است.
در آخر وزارت نیرو کما فی السابق طرح خود را بدون چاره اندیشی برای مشکلات و حل آنها ادامه خواهد داد اما چند سال دیگر تبعات زیانبار آن را خواهد دید. این زمان بهترین قاضی است و در آینده نه چندان دور همه چیز روشن خواهد شد.
