در ماه‌های اخیر، نوسانات بازار حبوبات و به ویژه لوبیا چیتی نگاه‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. تغییرات نرخ ارز، افزایش هزینه های تولید، افت بارندگی و تغییر در سیاست‌های وارداتی، از جمله عواملی هستند که به گفته فعالان صنفی تأثیر مستقیمی بر قیمت این گروه کالایی پرمصرف در سبد خانوار گذاشته‌اند. حبوبات در ایران نه تنها یک کالای تغذیه‌ای مهم محسوب می‌شود، بلکه با توجه به شرایط اقتصادی فعلی و گرانی گوشت، نقش جایگزین مهمی برای تأمین پروتئین در میان اقشار متوسط و کم‌درآمد ایفا می‌کند.
خبرنگار پایگاه خبری گسترش نیوز در همین راستا با داود لپه‌چی، رئیس انجمن حبوبات ایران گفتگو کرده و درباره مهم‌ترین دلایل نوسانات قیمت، وضعیت تولید داخلی، اثر تغییرات نرخ ارز و وضعیت واردات این محصول سبدی و استراتژیک پرداخته است که در ادامه می خوانیم.
داود لپه‌چی، رئیس انجمن حبوبات ایران در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری گسترش نیوز با اشاره به دلایل اصلی افزایش قیمت لوبیا چیتی در سال گذشته گفت: سال گذشته ما در زمینه تولید لوبیا چیتی افت قابل‌توجهی داشتیم که هم ناشی از آفت‌زدگی در مزارع بود و هم به دلیل کمبود شدید منابع آبی در مناطق کشاورزی کشور. این دو عامل باعث شد میزان تولید داخلی کاهش چشمگیری پیدا کند و به‌دنبال آن، قیمت این محصول به‌صورت بی‌رویه افزایش یابد.
وی افزود: با این حال، امسال پیش‌بینی انجمن این است که تا یک ماه آینده، با شروع برداشت فصل جدید، قیمت‌ها روند کاهشی پیدا خواهند کرد. از اوایل شهریورماه، استان‌هایی مانند فارس، مرکزی و زنجان وارد فصل برداشت خواهند شد و این عرضه تازه به بازار می‌تواند قیمت‌ها را تعدیل کند.
رئیس انجمن حبوبات ایران ادامه داد: برای مقابله با کمبود لوبیا چیتی، واردات این محصول طی سال گذشته افزایش یافت. این تصمیم کمک کرد تا قیمت از آنچه می‌توانست بالاتر برود، کنترل شود. در حال حاضر، ما امیدواریم با شروع فصل برداشت داخلی، همان‌طور که در مورد لوبیا قرمز اتفاق افتاد، قیمت‌ها در محدوده ۱۴۰ تا ۱۵۰ هزار تومان تثبیت شوند و حتی کاهش پیدا کنند.
وی خاطرنشان کرد: در مورد سایر حبوبات اگر افزایشی در قیمت دیده شده، ناشی از تورم عمومی و طبیعی بازار بوده است، نه افزایش غیرمنطقی یا خارج از عرف. این افزایش‌ها متناسب با تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی و هزینه‌های تولید است.
لپه‌چی در بخش دیگری از صحبت‌هایش با اشاره به تغییرات سیاست‌های ارزی کشور گفت: در سال ۱۴۰۲ ارز ترجیحی برای حبوبات حذف شد. پیش از این کالا با ارز ۲۸۵۰۰ تومانی وارد می‌شد اما اکنون ارز در مرکز مبادله به حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان رسیده است. این افزایش نرخ ارز، طبیعتاً روی قیمت تمام‌شده کالاهای وارداتی اثر گذاشته است. با این حال، در سال ۱۴۰۳ روند قیمت حبوبات به‌جز تورم عمومی بازار، افزایش غیرمتعارفی نداشته است. تولید داخلی پاسخگوی حدود ۷۰ درصد نیاز بازار است و ما تنها ۳۰ درصد نیاز بازار را از طریق واردات تأمین می‌کنیم.
یکی از نکات مهمی که داود لپه‌چی بر آن تأکید دارد، وابستگی تولید حبوبات به منابع آبی کشور است. وی گفت: سال آبی جاری تأثیر مستقیمی بر میزان تولید و در نتیجه بر قیمت نهایی حبوبات دارد. در سال‌هایی که با خشکسالی مواجه هستیم، تولید کاهش می‌یابد و به‌دنبال آن عرضه محدود می‌شود. این کاهش عرضه موجب افزایش قیمت در بازار می‌شود. از این نظر، واردات نقش مکملی پیدا می‌کند. در سال‌هایی که کم‌آبی داریم، واردات حبوبات تا ۵۰ درصد نیاز بازار را تأمین کرده‌اند. این موضوع برای کنترل قیمت‌ها بسیار ضروری است.
در ادامه این گفت‌وگو، لپه‌چی درباره تفاوت میان حبوبات داخلی و وارداتی نیز توضیحاتی ارائه داد. به گفته وی، حبوبات ایرانی معمولاً کیفیت بالاتری نسبت به نمونه‌های وارداتی دارند. از نظر طعم، ظاهر و قدرت پخت، محصول داخلی برتری دارد. اما تفاوت قیمت به خاطر آن است که واردات معمولاً با ارزهای دولتی یا با تخفیف‌های خاص انجام می‌شود و این موجب کاهش قیمت نهایی محصول وارداتی می‌شود. برخی محصولات کشاورزی ایران مانند بادام نیز همین ویژگی را دارند؛ کیفیت بهتر نسبت به نمونه‌های خارجی. اما با توجه به اینکه در بعضی کالاها مانند عدس و نخود، تولید داخلی کافی نیست، مجبور به واردات هستیم.
داود لپه‌چی درباره روند توزیع حبوبات نیز گفت: از زمان ورود حبوبات به کشور تا رسیدن آن به مصرف‌کننده نهایی، ۴ تا ۵ حلقه واسطه در زنجیره تأمین و توزیع وجود دارد. حلقه اول واردکننده است که محصول را وارد می‌کند. بعد از آن بنکدارها، شرکت‌های بسته‌بندی، فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا سوپرمارکت‌ها قرار دارند. هر کدام از این حلقه‌ها سود مشخصی می‌گیرند که در نهایت روی قیمت مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد.
وی تصریح کرد: قیمت در سامانه جامع تجارت و سامانه مؤدیان مالیاتی ثبت می‌شود و در حلقه‌های اول یعنی واردکننده و تولیدکننده، نظارت دولتی وجود دارد. اما حلقه‌های واسطه‌گری می‌توانند قیمت را دچار نوسان کنند. به همین دلیل است که گاهی قیمت حبوبات در سوپرمارکت‌ها تفاوت زیادی با قیمت‌های درج‌شده در سامانه‌های رسمی دارد.
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، لپه‌چی به این موضوع پرداخت که چرا برخی قیمت‌های ارائه‌شده در سطح بازار قابل توجیه نیستند. او گفت: بعضی از مخاطبان اعلام کرده‌اند که قیمت لوبیا چیتی بالای ۳۰۰ هزار تومان است و این رقم قابل قبول نیست. ما در انجمن حبوبات بررسی کردیم و مشخص شد این ارقام معمولاً در خرده‌فروشی‌هایی اتفاق می‌افتد که فاصله زیادی با قیمت مصوب دارند. همان‌طور که گفتم، وجود چندین حلقه واسطه باعث این اختلاف می‌شود.
وی تأکید کرد: کشاورزی در ایران کاملاً وابسته به منابع آب است. در سال‌هایی که بارش کم باشد و منابع آبی در اختیار کشاورز نباشد، صرفه اقتصادی تولید پایین می‌آید. به‌ویژه در حبوبات، اگر هزینه‌های تولید بالا باشد و آب نباشد، کشاورز تمایلی به ادامه کشت ندارد.حبوبات از محصولات کم‌آب‌بر هستند اما باز هم تأثیرات خشکسالی را نمی‌توان نادیده گرفت. در چنین شرایطی، واردات می‌تواند نقش مکمل داشته باشد تا نیاز بازار تأمین شود و قیمت‌ها ثبات داشته باشند.
رئیس انجمن حبوبات ایران در پایان به خبرنگار گسترش نیوز گفت: بزرگ‌ترین مشکل فعلی ما تأخیر در پرداخت ارز به واردکنندگان از سوی بانک مرکزی است. واردکنندگان کالا را وارد می‌کنند اما تا چهار ماه منتظر تخصیص ارز می‌مانند. این روند نه تنها انگیزه واردکننده را کاهش می‌دهد، بلکه واردات بعدی را هم به خطر می‌اندازد. حبوبات جزو کالاهای اساسی و مورد نیاز طبقات پایین جامعه است و باید حمایت ویژه از واردکنندگان این حوزه صورت گیرد. اگر روند فعلی ادامه داشته باشد، واردات کاهش پیدا می‌کند و ممکن است قیمت برخی اقلام مانند عدس، نخود و لپه دوباره دچار جهش شود. این هشدار جدی است که باید از هم‌اکنون برای آن چاره‌اندیشی شود.
