عصر ایران؛  محسن سلیمانی فاخر-  آب، این نامرئی‌ترین بحرانِ آینده، امروز در ایران واقعی‌تر از هر فیلمی شده است. خشک شدن دریاچه‌ها، افت بی‌سابقه سطح سدها، هشدارها درباره نبود آب شرب برای کلان‌شهرها و التهابات اجتماعی ناشی از بی‌آبی، به بخشی از واقعیت زندگی ایرانیان بدل شده است. اما این بحران، پیش از آنکه تیتر رسانه‌ها شود، بارها در قالب فیلم‌های سینمایی جهانی فریاد زده شده بود. 

 

    در شرایطی که ایران با بحران جدی آب دست‌وپنجه نرم می‌کند، پیوند دادن این وضعیت واقعی با بازنمایی‌های هنری در سینما، هم روشنگر است و هم تأثیرگذار.

 

    به بهانۀ تشدید بحران آب در ایران، چند فیلم تأثیرگذار را مرور می‌کنیم که هر یک نه‌فقط از کمبود آب سخن گفته‌اند، بلکه هشدارهای تلخ یا راه‌حل‌هایی نمادین ارائه داده‌اند.

 

     Mad Max: Fury Road  / 2015 

 

 

    در آینده‌ای دور که تنها بیابانی خشک از زمین باقی مانده، باقیمانده نسل انسان‌ها برای زنده ماندن حاضرند یکدیگر را از بین ببرند. اما در این میان، مردی جوان به نام مکس که خانواده اش را از دست داده در جستجوی صلح است. 

 

   بحران: حاکمیت بر منابع آبدر جهانی خشک و بی‌رحم، آب تنها ابزار سلطه است. حکومتی دیکتاتور با کنترل منابع آب، مردم را به بندگی کشیده است. 

  پیام فیلم: اگر آب به کالای انحصاری بدل شود، چیزی از تمدن باقی نمی‌ماند. اشاره غیرمستقیم به انحصارگرایی و فساد در مدیریت منابع.

 

 

 

   داستان فیلم در مورد آینده‌ای حرف می‌زند که دیگر خشکی وجود ندارد و تمام دنیا پوشیده از آب خواهد شد و دیگر انسان‌ها برای زنده ماندن و زندگی کردن باید توانایی تنفس در آب و شناکردن دائمی را داشته باشند.

 

  بحران: ذوب یخ‌های قطبی و غرق شدن زمین در آینده‌ای که زمین به دریا بدل شده، آب شیرین ارزشمندترین دارایی است. قهرمان داستان برای بقا باید با دزدان دریایی و طمع‌ورزان بجنگد. 

 

پیشنهاد ضمنی: بقا وابسته به سازگاری با محیط و ارزش‌گذاری به منابع حیاتی است. هشداری پیش‌گویانه درباره پیامد تغییرات اقلیمی.

 

 Thanneer Thanneer  /1981  

 

   یک درام هندی است که داستان کمبود آب در یک روستای کوچک در تامیل نادو و مشکلات اهالی روستا را به تصویر می‌کشد. این فیلم به مشکلات و رنج‌هایی که مردم در اثر بوروکراسی و ناتوانی در حل مشکل آب متحمل می‌شوند، می‌پردازد.

 

  بحران: بی‌عدالتی در توزیع منابع روستاییان بدون آب درگیر بوروکراسی و فساد دولتی هستند. تلاش آن‌ها برای انتقال آب از کوهستان، با مقاومت سیاست‌مداران روبرو می‌شود. 

  نتیجه: ناامیدی مردم از نظام رسمی، و شکست حرکت‌های خودجوش. فیلمی تأثیرگذار که بی‌پرده از رابطه میان فقر، سیاست و بحران آب می‌گوید.

 

   Salt and Fire  /2016 

 

  داستان این فیلم به کارگردانی ورنر هرتزوگ درباره‌ی یک دانشمند ماجراجو هست که رئیس یک شرکت بزرگ را مقصر یک فاجعه‌ی زیست محیطی در جنوب آمریکا می‌داند. اما زمانی که یک آتشفشان شروع به نشان دادن نشانه‌هایی از فوران می‌کند ، آنها باید برای جلوگیری از یک فاجعه‌ی دیگر با یکدیگر متحد شوند و…

 

  بحران: تخریب محیط زیست و خشک شدن دریاچه‌هادر پس‌زمینه خشک‌سالی در بولیوی، فیلم به بحران زیست‌محیطی و فاجعه انسانی می‌پردازد.  

پیشنهاد فیلم: تنها با   پذیرش مسئولیت فردی و بازسازی رابطه انسان و طبیعت، می‌توان امیدی به بازگشت داشت.

 

 

  ایست ووبرن مینه سوتا، سال ۱۹۷۹. دو چاه آب شرب اهالی شهر با پساب‌های صنعتی آلوده می‌شوند و همهٔ اهالی به کارخانه‌های محلی شک می‌برند و آن‌ها را علت مسموم شدن آب، ابتلای بعضی از کودکان شهر به سرطان خون و مرگ آنان می‌پندارند. 

 

 بحران: آلودگی آب شرب به مبارزه خانواده‌های آمریکایی با شرکت‌های صنعتی که آب منطقه‌شان را آلوده کرده‌اند، می‌پردازد. 

پیام کلیدی: عدالت زیست‌محیطی بدون فشار عمومی و رسانه‌ای محقق نمی‌شود. اشاره‌ی مستقیم به مسئولیت شرکت‌ها و ناتوانی قانون در آغاز مسیر.

 

 

H2Omx  /2013  

   «H2Omx، فریادی برای دولت و اقدام جمعی است ، مستندی خوش‌ساخت، با تحقیقی دقیق و هوشمندانه است که به طور قانع‌کننده‌ای نشان می‌دهد که زمان اصلاح وضعیت مدیریت آب در دره مکزیک نزدیک است

 

  بحران: بی‌برنامگی در مدیریت آب شهریمستندی درباره مکزیکوسیتی و چالش‌هایی مانند هدررفت آب، آلودگی و خشکسالی.

 پیشنهاد مستند: اصلاح مصرف و تغییر فرهنگ مدیریت منابع آب، تنها راه‌حل پایدار.

 

هشدارهای سینما درباره آب، صرفاً استعاری نیستند؛ آن‌ها پژواک واقعیت‌اند.فیلم‌هایی که به بحران آب پرداخته‌اند، در دل خود به چند محور اشاره دارند:

 

1. سوءمدیریت دولتی مانند  Thanneer Thanneer، H2Omx-

 

2. خطر خصوصی‌سازی و انحصار آب مانند: Mad Max

 

3. پیامدهای تغییر اقلیم مانند  Waterworld و Salt & Fire

 

4. ضرورت مسئولیت فردی و اجتماعی مانند  A Civil Action

                                                                                     ******************************

 

 سینمای ایران اگرچه به‌صورت مستقیم کمتر به بحران «بی‌آبی» پرداخته، اما در قالب‌های استعاری، مستند و گاه روایت‌های منطقه‌ای، نشانه‌هایی از بحران آب، خشکسالی و پیامدهای آن دیده می‌شود. بحران آب در ایران واقعی و فراتر از تیترهای خبری است. اما سینمای ایران هنوز تصویر گسترده، رادیکال یا ساختارشکنی از آن ارائه نکرده. شاید زمان آن رسیده که فیلم‌سازان ایرانی با جسارت، بحران منابع را به موضوع اصلی آثارشان تبدیل کنند؛ پیش از آن‌که واقعیت، تراژدی‌هایی بزرگ‌تر از هر فیلمی رقم بزند.

 

 

در سکانسی از فیلم، کودکانی از خانواده‌های مهاجر و فرودست درباره بحران آب و نداشتن آب شرب در محل زندگی‌شان صحبت می‌کنند.

 رویکرد اجتماعی: فقر و بی‌آبی، هم‌پیوند و هم‌ریشه‌اند.

 نتیجه: بی‌عدالتی طبقاتی، بازتولید بی‌عدالتی زیست‌محیطی.

 

 

  در روستایی خشک و بی‌آب، تضاد میان نسل‌ها و مهاجرت پسر از روستا به شهر به‌دلیل نبود امکانات (از جمله آب) رخ می‌دهد. بازتاب طبیعی فقر آبی: نبود آب، ترک خانه، گسست خانواده.

 

  اگرچه تم اصلی فیلم درباره مرگ، بیماری و معنای زندگی است، اما در پس‌زمینه داستان، نمادهایی از بحران آب و خشک‌شدن زمین در باغ‌های شمیران دیده می‌شود. 

تأویل استعاری: خشکیدن درون انسان در آینه طبیعت خشک.

 نتیجه: فاجعه‌های زیست‌محیطی، بازتابی از گسیختگی اخلاقی.

 

 

 

   اگرچه موضوع اصلی این مستند درباره دختران بزه‌کار است، اما در روایت‌های فرعی و گفت‌وگوهای نوجوانان، اشاراتی به مهاجرت روستاییان به دلیل بی‌آبی دیده می‌شود. 

رویکرد: تقاطع بحران اجتماعی و بحران محیط‌زیستی. 

نتیجه: تأثیر پنهان بی‌آبی بر ساختار خانواده و مهاجرت.

 

  در دورانی که ایران به آستانۀ  تنش آبی رسیده، تماشای این فیلم‌ها نه‌فقط سرگرمی، بلکه نوعی آگاهی‌بخشی و هشدار هنری است.سینما پیش‌تر این آینده را دیده بود؛ این بار نوبت ماست که آن را جدی بگیریم.