در ایران، راهپیمایی‌های بزرگی مانند دهه فجر، روز قدس و حضور گسترده در مراسم اربعین، نمونه‌هایی بارز از تجمعات هستند که کارکردهای سیاسی، مذهبی و اجتماعی خاصی دارند.
به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، این رویدادها از نظر مقیاس، انگیزه مشارکت‌کنندگان و نقش حکومت، شباهت‌ها و تفاوت‌های قابل‌توجهی با گردهمایی‌های مشابه در دیگر کشورها مانند عراق، کوبا، روسیه و حتی تظاهرات اعتراضی در غرب دارند. این گزارش به بررسی این پدیده می‌پردازد.
در ایران، راهپیمایی‌های بزرگ عمدتاً حول محور مناسبت‌های انقلابی، مذهبی و سیاسی و با زمینه حمایتی شکل می‌گیرند. راهپیمایی دهه فجر، که هر ساله به مناسبت پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود، یکی از مهم‌ترین این رویدادهاست. این مراسم، با حضور میلیون‌ها نفر در سراسر کشور، نه تنها به عنوان یادبودی از انقلاب ۱۳۵۷ عمل می‌کند، بلکه نمایشی از مشروعیت و قدرت نظام جمهوری اسلامی قلمداد می شود. حضور اقشار مختلف جامعه، از دانش‌آموزان تا خانواده‌ها و انقلاب، نشان‌دهنده ترکیبی از مشارکت مردمی و سازمان‌دهی حکومتی است. دولت با بسیج رسانه‌ها، تأمین امنیت و ایجاد زیرساخت‌های لازم، این رویدادها را تقویت می‌کند، اما حضور مردم نیز حاکی از باورهای ایدئولوژیک و احساس تعلق جمعی در میان بسیاری از شرکت‌کنندگان است.
روز قدس نیز نمونه دیگری است که در آن حمایت از فلسطین به عنوان یک آرمان فراملی مورد تأکید قرار می‌گیرد. این راهپیمایی، که در آخرین جمعه ماه رمضان برگزار می‌شود، تنها به ایران محدود نمی‌شود، اما بزرگ‌ترین گردهمایی‌های آن در تهران و دیگر شهرهای ایران اتفاق می‌افتد.
این راهپیمایی، دیگر صرفاً یک نمایش حکومتی نیست، بلکه بخش قابل‌توجهی از شرکت‌کنندگان را افرادی تشکیل می‌دهند که به صورت داوطلبانه در آن حضور می‌یابند. این امر نشان‌دهنده تأثیر تبلیغات رسمی در شکل‌دهی به افکار عمومی است، اما در عین حال، بیانگر وجود یک گفتمان ضدصهیونیستی ریشه‌دار در بخشی از جامعه ایران نیز هست. البته حالا این راهپیمایی فقط متعلق به ایران نیست و در کشورهای دیگر هم برگزار می شود.
اگرچه راهپیمایی اربعین در عراق برگزار می‌شود، اما حضور میلیونی زائران ایرانی، آن را به پدیده‌ای تبدیل کرده است که نمی‌توان آن را صرفاً متعلق به یک کشور دانست. این رویداد، که هر ساله در چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) انجام می‌گیرد، بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی جهان محسوب می‌شود. برخلاف راهپیمایی‌های دهه فجر یا روز قدس، اربعین کاملاً مردمی و خودجوش است و حکومت‌ها نقش محدودی در سازمان‌دهی آن دارند. با این حال، دولت ایران با تسهیل سفر زائران، ارائه خدمات کنسولی و هماهنگی‌های امنیتی، به طور غیرمستقیم از این حرکت حمایت می‌کند.
ویژگی منحصر‌به‌فرد اربعین، ترکیب بین‌المللی شرکت‌کنندگان و روحیه همبستگی فراملی آن است. زائران از کشورهای مختلف، با فرهنگ‌ها و زبان‌های گوناگون، در این مسیر پیاده‌روی می‌کنند، که نشان‌دهنده قدرت نمادین این رویداد در جهان اسلام است. این مراسم، برخلاف بسیاری از تجمعات سیاسی، کمتر دستخوش تنش‌های ایدئولوژیک می‌شود و بیشتر بر محوریت عواطف مذهبی و انسانی استوار است.
در مقایسه با ایران، برخی کشورها نیز راهپیمایی‌های بزرگ و منظمی دارند، اما ماهیت آن‌ها اغلب متفاوت است. در کوبا، راهپیمایی‌های اول ماه مه (روز کارگر) با حضور میلیونی برگزار می‌شود، اما این رویدادها عمدتاً توسط دولت سازمان‌دهی می‌شوند و حضور در آن‌ها برای کارمندان دولتی تا حدی اجباری است. این مراسم، بیشتر نمایشی از وفاداری به حزب کمونیست است تا یک حرکت خودجوش مردمی.
در روسیه نیز راهپیمایی‌های بزرگ به مناسبت روز پیروزی (۹ مه) برگزار می‌شود که در آن نظامیان و کهنه‌سربازان جنگ جهانی دوم حضور پررنگی دارند. این رویدادها، اگرچه مورد استقبال بخشی از مردم قرار می‌گیرند، اما توسط کرملین به دقت کنترل می‌شوند و هدف اصلی آن‌ها تقویت ملی‌گرایی و مشروعیت حکومت است.
در مقابل، تظاهرات اعتراضی در غرب، مانند جنبش Black Lives Matter در آمریکا یا اعتراضات زیست‌محیطی در اروپا، کاملاً خودجوش و در تقابل با نهادهای قدرت شکل می‌گیرند. این تجمعات، برخلاف راهپیمایی‌های ایران یا روسیه، نه تنها از سوی دولت حمایت نمی‌شوند، بلکه گاه با سرکوب پلیس نیز مواجه می‌شوند. ماهیت این اعتراضات، تغییر وضع موجود است، در حالی که راهپیمایی‌های دولتی در ایران و دیگر کشورهای مشابه، عموماً در جهت تثبیت نظام حاکم عمل می‌کنند.
تجمعات مردمی در ایران، اعم از راهپیمایی‌های دهه فجر، روز قدس یا حضور در اربعین، بازتابی از تعامل پیچیده بین دولت و جامعه هستند. از یک سو، حکومت از این رویدادها برای نمایش مشروعیت و وحدت ملی استفاده می‌کند و از سوی دیگر، حضور داوطلبانه میلیون‌ها نفر نشان‌دهنده وجود باورهای عمیق مذهبی و ایدئولوژیک در میان بخشی از مردم است.
در مقایسه با دیگر کشورها، این راهپیمایی‌ها از نظر مقیاس و انسجام، کم‌نظیر هستند، اما ماهیت آن‌ها با تجمعات اعتراضی در غرب یا حتی گردهمایی‌های دولتی در کوبا و روسیه تفاوت اساسی دارد.
در نهایت، این پدیده نشان می‌دهد که کارکرد تجمعات مردمی همواره تحت تأثیر رابطه بین دولت و ملت قرار دارد. در ایران، این راهپیمایی‌ها هم ابزاری برای مشروعیت‌سازی حکومت هستند و هم فرصتی برای بیان عقاید مردمی، در حالی که در غرب، تظاهرات عمدتاً به عنوان مکانیسمی برای اعتراض و تغییر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در این میان اربعین نیز به عنوان یک استثنای چشمگیر، نشان‌دهنده قدرت همبستگی مذهبی فراتر از مرزهای سیاسی است و نمونه ای استثنایی است.
