منابع نفت و گاز دریای خزر در هفته‌های اخیر بار دیگر به کانون توجهات جهانی تبدیل شده‌اند. طبق اعلام رئیس‌جمهور آذربایجان و سفر ابومحمد جولانی به باکو، پروژه‌ای برای صادرات گاز آذربایجان به سوریه در آینده نزدیک آغاز خواهد شد.

همچنین آذربایجان با تامین حدود ۴۰ درصد نفت رژیم صهیونیستی، جایگاه مهمی در تامین انرژی این رژیم دارد؛ منابعی که عمدتاً از میادین نفت و گاز دریای خزر برداشت می‌شوند.

منطقه دریای خزر شامل ۶ کشور ساحلی روسیه، ایران، قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان و ازبکستان است که هر کدام دارای منابع نفتی و گازی می‌باشند.

با وجود اینکه ازبکستان مرز آبی با خزر ندارد، بخش قابل توجهی از خاک و منابع انرژی آن در حوضه‌های زمین‌شناسی دریای خزر قرار دارد.

این منطقه، از قدیمی‌ترین مناطق تولید نفت در جهان است که تولید نفت آن از میدان نفتی داشلاری در نزدیکی باکو به صدها سال پیش بازمی‌گردد.

براساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA)، تولید نفت دریای خزر در سال ۲۰۲۲، معادل حدود یک درصد از عرضه جهانی نفت (بیش از یک میلیون بشکه در روز) بوده و تولید گاز این منطقه حدود سه درصد از عرضه جهانی گاز (بیش از ۴ تریلیون فوت مکعب) را تشکیل داده است.

این آمار نشان‌دهنده اهمیت نسبی این منطقه در بازار جهانی انرژی است، هرچند سهم آن نسبت به کل تولید جهانی محدود به درصدهای اندک می‌باشد.

آذربایجان به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز خزر، نقش کلیدی در این حوزه ایفا می‌کند. پس از فروپاشی شوروی، با امضای توافق‌نامه کنسرسیوم شرکت‌های نفتی بین‌المللی به رهبری بریتیش‌پترولیوم برای توسعه میدان عظیم آذری-چراغ-گونشلی (ACG)، توجه جهان به منابع این منطقه جلب شد.

همچنین پروژه‌هایی چون میدان کاشاگان قزاقستان شاهد ورود سرمایه‌گذاری‌های کلان بوده‌اند.

در مقابل، ایران که دارای منابع بزرگ نفت و گاز در خلیج فارس است، به دلیل محدودیت‌های تحریمی و هزینه‌های بالای استخراج در دریای خزر، کمتر به توسعه میادین این منطقه پرداخته است.

هزینه برداشت نفت و گاز از میادین خزر برای ایران چند برابر برداشت از میادین جنوبی است و به همین دلیل اولویت پایین‌تری به آن داده شده است.

تا کنون تنها سکوی حفاری فعال ایران در دریای خزر، سکوی امیرکبیر است که در وضعیت غیرفعال قرار دارد.

همچنین میدان نفتی سردار جنگل، تنها میدان کشف‌شده ایران در خزر است که در سال ۱۳۹۱ در عمق ۷۰۰ متری کشف شده و از ۴۶ ساختار مطالعاتی نفت و گاز ایران در خزر، تنها این میدان از مرحله اکتشافی عبور کرده است.

اخیراً نیز ایران عملیات حفاری اکتشافی در ساختار رودسر بلوک ۱۸ خزر را با دکل حفاری شرکت حفاری شمال آغاز کرده است. هدف این حفاری، ارزیابی منابع احتمالی بیش از ۶۰۰ میلیون بشکه نفت خام و حدود دو تریلیون فوت مکعب گاز است. این پروژه با سرمایه‌گذاری حدود ۵۰ میلیون دلار تحت قرارداد EPD در حال انجام است.

یکی از چالش‌های مهم ایران در توسعه میادین خزر، موقعیت ساختارهای هیدروکربوری در آب‌های عمیق است که استخراج از آن نیازمند فناوری‌های پیشرفته‌ای است که هیچ یک از کشورهای ساحلی خزر تاکنون آن را در اختیار ندارند. سایر کشورهای منطقه عمدتاً از منابع کم‌عمق بهره‌برداری می‌کنند که در ایران کمتر چنین منابعی موجود است.

از سوی دیگر، درباره حجم ذخایر نفتی دریای خزر اختلاف نظر وجود دارد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا مدعی ذخایر ۲۰۰ میلیارد بشکه نفت در این منطقه است، اما موسسه آکسفورد انرژی این رقم را بین ۲۵ تا ۳۵ میلیارد بشکه تخمین می‌زند.

اگر تخمین آکسفورد صحیح باشد، سهم ذخایر نفتی خزر از کل ذخیره نفت دنیا تنها حدود ۳ درصد خواهد بود، نه ۱۶ درصدی که توسط EIA اعلام شده است. در این صورت، احتمال اینکه خزر به جایگزینی بلندمدت برای خلیج فارس در تامین نفت تبدیل شود، بسیار کاهش می‌یابد.

در مجموع، ایران می‌تواند با افزایش تولید از میدان‌های مشترک با توجه به ذخایر نفت محدود منطقه خزر باعث کاهش برداشت آذربایجان به عنوان حامی و تامین کننده رژیم ‌صهیونیستی شود که سلاح مخفی ایران برعیله باکو و رژیم صهیونیستی به شمار می‌آید.