بر اساس گزارش‌های متعدد، از جمله اعلام بانک جهانی و سازمان ملل، در آینده بیش از دوسوم جمعیت جهان تحت فشار تنش‌های شدید آبی قرار خواهند گرفت و نیمی از شهرهای بزرگ دنیا با کمبود جدی و حتی بحران «روز صفر» یعنی توقف کامل تأمین آب آشامیدنی روبه‌رو می‌شوند.
به گزارش ایمنا، شهرهایی مانند لاس‌وگاس در آمریکا، پکن در چین و دهلی در هند از معروف‌ترین شهرهای مبتلا به این بحران هستند که به‌دلیل کاهش نزولات جوی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و افزایش آلودگی، با افت شدید ذخایر آبی خود دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در سواحل آفریقا، قاهره به همراه شهرهای بزرگ آمریکای لاتین، اروپای جنوبی و حتی لندن به‌عنوان پایتخت کشورهایی که انتظار نمی‌رود، در معرض خطر جدی کمبود آب قرار دارند.
بسیاری از این مناطق، به‌دلیل تغییرات اقلیمی شدید و افزایش دمای جهانی، با خشکسالی‌های طولانی‌مدت روبه‌رو شده‌اند که ذخایر طبیعی آب قابل دسترسی را به شدت کاهش داده‌اند.
تأثیر این بحران فراتر از نبود آب صرفاً برای شرب است؛ تأمین غذا، بهداشت، انرژی و فعالیت‌های صنعتی به‌شدت وابسته به منابع آب است و کمبود آن می‌تواند باعث بروز مشکلات عدیده اقتصادی و اجتماعی شود. پیش‌بینی شده که در بعضی مناطق، اقتصادها تا ۱۲ درصد به‌دلیل مشکلات تأمین آب ضربه خواهند خورد. علاوه بر آن، مخاطرات ناشی از سیل و خشکسالی‌های شدید نیز افزایش یافته که به ایجاد فشار بیشتر بر زیرساخت‌های شهری دامن زده است.
کارشناسان تأکید می‌کنند که این وضعیت هشداردهنده نیازمند تغییرات بنیادین در مدیریت منابع آب است؛ از اصلاح الگوی مصرف گرفته تا سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین مانند تصفیه و بازچرخانی آب. همچنین حفظ یخچال‌های طبیعی و منابع آبی کوهستانی که نقش کلیدی در تأمین آب شیرین میلیون‌ها نفر دارند، از جمله اولویت‌های اساسی در مقابله با این بحران است.
اگرچه مدت‌هاست صحبت از کمبود آب در برخی نقاط یا فصول به میان می‌آید، اما واقعیت آن است که بحران آب اکنون به مرحله‌ای رسیده که تا سال ۲۰۲۵ بیش از سه میلیارد نفر در جهان با کمبود آب جدی دست‌وپنجه نرم خواهند کرد؛ وضعیتی که ضرورت اقدامات فوری و برنامه‌ریزی‌های کلان را برای نجات شهرها و ملت‌ها از این فاجعه قریب‌الوقوع به شدت حس می‌کند.
کاهش مصرف بی‌رویه، آموزش عمومی در خصوص حفاظت از منابع آبی و اتخاذ راهکارهای هوشمندانه در سطح ملی و بین‌المللی، تنها راه عبور از این بحران است؛ در غیر این صورت، «شهرهای بدون آب» به شکل ملموس‌تری وارد زندگی میلیون‌ها انسان خواهند شد.
در سال‌های اخیر، شهر کیپ‌تاون آفریقای جنوبی به عنوان نمونه‌ای برجسته در مدیریت بحران آب و غلبه بر خشکسالی سخت مورد تحسین جهانی قرار گرفته است. این شهر که نزدیک به ۴.۶ میلیون نفر جمعیت دارد، بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ با خطر جدی قطع کامل آب شهری، موسوم به روز صفر، مواجه شد؛ اما مجموعه‌ای از اقدامات خلاقانه، تصمیم‌گیری‌های علمی و مشارکت مردمی باعث شد نه تنها از بحرانی بی‌سابقه عبور کند، بلکه تجربه‌ای ارزشمند برای دیگر شهرهای جهان رقم بزند.
با شدت گرفتن خشکسالی، مقامات شهری اقدامات فوری و دقیقی را در دستور کار قرار دادند. محدودیت شدید مصرف آب برای شهروندان وضع شد؛ سهمیه‌بندی دقیق و مشخص آب در حد ۵۰ لیتر برای هر نفر در روز اعمال و جریمه‌های سنگینی برای مصرف‌کنندگان متخلف در نظر گرفته شد. نصب محدودکننده‌های جریان آب در منازل کسانی که از سهمیه خود فراتر می‌رفتند، یکی از تدابیر سختگیرانه اما مؤثر بود
افزون بر این، شفاف‌سازی اطلاعات و ارتباط روزانه با شهروندان نقش مهمی در موفقیت این پروژه داشت. شهرداری با انتشار روزانه آمار مصرف، سطح ذخایر سدها و به‌روزرسانی پیش‌بینی‌ها درباره زمان احتمالی روز صفر اجازه داد مردم آگاهانه‌تر و مسئولانه‌تر عمل کنند. حتی گردشگران نیز از طریق کمپین‌های اطلاع‌رسانی به صرفه‌جویی در مصرف آب دعوت شدند.
در حوزه زیرساختی، فشار آب در مناطق مختلف شبکه شهری با فناوری‌های مدرن تنظیم و مدیریت شد تا از هدررفت و ترکیدن لوله‌ها جلوگیری شود. بازرسی و ترمیم همیشگی نشتی‌ها نیز موجب صرفه‌جویی قابل‌توجهی شد. استفاده از آب دریا از طریق ایجاد تأسیسات آب‌شیرین‌کن، حفر چاه‌های جدید برای بهره‌برداری از سفره‌های زیرزمینی و تشویق به جمع‌آوری آب باران در منازل و سازمان‌ها از دیگر راهکارهای بلندمدت کیپ‌تاون برای رهایی از وابستگی صرف به بارندگی بود.
اما مهم‌ترین نوآوری این شهر، بهره‌گیری از راه‌حل‌های طبیعی در سطح وسیع بود. با حذف گونه‌های مهاجم و پرمصرف گیاهی مانند اکالیپتوس و کاج از حوضه‌های آبخیز و احیای گیاهان بومی، سالانه میلیاردها لیتر آب اضافی به منابع شهر بازگشت. احیای فرایندهای طبیعی تغذیه آبخوان‌ها با همکاری نهادهای عمومی و گروه‌های محیط‌زیستی نیز به پایداری منابع کمک کرد.
تأمین مالی این پروژه‌های وسیع نیز با رویکرد نوینی انجام شد؛ انتشار اوراق قرضه سبز شهری، بخشی از اعتبارات لازم را بدون فشار مستقیم بر بودجه عمومی تأمین نمود و به اجرای پروژه‌های پایدار کمک کرد.
در نتیجه این اقدامات فشرده و همه‌جانبه، مصرف سرانه آب در کیپ‌تاون به نصف کاهش یافت و شهر با مشارکت فعال شهروندان، از فاجعه‌ای ملی عبور کرد. تجربه کیپ‌تاون نشان داد با مدیریت شفاف، محدودیت هدفمند، تلفیق فناوری و راه‌حل‌های زیست‌محیطی و اعتماد به مشارکت مردم، حتی بزرگ‌ترین بحران‌های شهری قابل مهار خواهند بود. این موفقیت امیدبخش، اکنون به عنوان الگویی جهانی برای مدیریت منابع آب و مقابله با تغییر اقلیم مطرح است.
لندن، به‌عنوان یکی از مناطق پرجمعیت و تأثیرپذیر از تغییرات اقلیمی در جهان، با تهدید روبه‌رشد خشکسالی و کم‌آبی روبه‌رو است و در سال ۲۰۲۵ اقدامات منحصربه‌فرد و فنی گسترده‌ای را برای مقابله با این چالش اتخاذ کرده است. شهر لندن با توجه به افزایش دما، کاهش باران‌های بهاری و کاهش سطح منابع آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ای، در شرایطی قرار دارد که مدیریت بحران آب آن به موضوعی حاد تبدیل شده است.
برای مقابله با خطرات احتمالی کمبود آب، شرکت Thames Water و دیگر سازمان‌های محلی و دولتی، پروژه‌های نوآورانه و مختصری را به اجرا گذاشته‌اند که تمرکز اصلی آنها بر استفاده بهینه از منابع آب موجود و تأمین پایدار آب شرب است. یکی از کلیدی‌ترین راهکارها، پروژه جدید برداشت آب از رودخانه تیمز در بالادست سد تدینگتون است که از طریق یک خط لوله اختصاصی به مخازن ذخیره‌آب Lee Valley منتقل می‌شود تا در مواقع بحرانی به آب شهری تزریق شود. این پروژه در زمان خشکسالی فعال شده و به‌طور موقتی توانایی افزایش ظرفیت تأمین آب لندن را دارد.
نکته فنی برجسته در این پروژه، استفاده از روش «بازچرخانی آب» با تصفیه عالی (Tertiary Treatment) است؛ فرآیندی که باعث می‌شود پساب‌های تصفیه شده، پس از پاک‌سازی اضافی، دوباره به رودخانه تیمز بازگردانده شوند تا رگ حیات طبیعی رودخانه و زیست‌بوم آن حفظ شود و زیستگاه‌های آبی تهدید نشوند. این اقدام علاوه بر حفظ محیط زیست، به تأمین جریان آب طبیعی رودخانه کمک می‌کند و منابع آب را پایدار نگه می‌دارد.
علاوه بر این، لندن در برنامه‌های خود به مدیریت تقاضا توجه ویژه‌ای دارد. با اجرای ممنوعیت‌های موقتی در مصرف آب‌های غیرضروری مانند آبیاری باغ‌ها و تشویق به مصرف مسئولانه، شهر سعی می‌کند فشار بر منابع محدود آب را کاهش دهد. آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی در خصوص اهمیت صرفه‌جویی در آب، حتی در زمان‌های غیرخشکسالی، بخشی مهم از سیاست‌های استراتژیک لندن است.
زیربخش‌های مدیریت آب در لندن با ایجاد استراتژی‌های مشترک و همکاری بین نهادهای مختلف مانند سازمان محیط زیست، شهرداری، آتش‌نشانی و شرکت‌های آب، برنامه‌ای منسجم برای مدیریت سیلاب‌های شهری و جمع‌آوری آب‌های سطحی نیز پیش می‌برند که به کاهش خسارات ناشی از بارش‌های سنگین و بهبود مدیریت آب کمک می‌کند.
از نظر فنی، به‌روزرسانی سریع و چابک مجوزهای اضطراری و تنظیمات قانونی نیز در نظر گرفته شده تا بتوان در مواجهه با شرایط خشکسالی، به‌سرعت و به‌طور مؤثر واکنش داد. برنامه‌های دقیق و جامع مدیریت خشکسالی به صورت مداوم به‌روزرسانی می‌شوند تا چالش‌های جدید و راهکارهای نوظهور در نظر گرفته شوند.
شهر سائوپائولو در برزیل یکی از نمونه‌های مهم شهری است که توانسته با بهره‌گیری از استراتژی‌های به‌روزرسانی شده و ابتکاری، بحران شدید کم‌آبی خود را به‌طور قابل توجهی مدیریت و تعدیل کند. این شهر در سال ۲۰۱۴ به‌دلیل بدترین خشکسالی هشتاد سال اخیر، با کاهش ظرفیت مخازن آبی تا فقط ۵ درصد روبه‌رو شد و متحمل خسارات گسترده‌ای از جمله تعطیلی مدارس و کاهش تولیدات کشاورزی گردید. پس از آن، مدیریت بحران آب در سائوپائولو با رویکردی جامع و چندمحوری مورد بازنگری قرار گرفت.
اولین و شاید غیرمنتظره‌ترین راهکار، حفاظت و بازسازی جنگل‌های اطراف منابع آب شرب شهر بود. این جنگل‌ها نقش حیاتی در تصفیه طبیعی آب و تعدیل اثرات خشکسالی و سیلاب‌ها دارند، اما پیش از بحران بخش عمده‌ای از این پوشش جنگلی به‌دلیل تخریب از بین رفته بود. برنامه‌ای برای بازسازی تقریباً ۴ هزار هکتار از این جنگل‌ها به اجرا درآمد که پیش‌بینی می‌شود در طول سه دهه، میزان آلودگی‌های رسوبی آب را تا ۳۶ درصد کاهش دهد و در نتیجه کیفیت آب را بهبود بخشیده و هزینه‌های تصفیه را به طور چشمگیری پایین بیاورد.
همزمان با اقدامات مؤثر در حفاظت از زیرساخت‌های طبیعی، مدیریت فنی منابع و مصرف آب نیز در دستور کار قرار گرفت. یکی از چالش‌های اصلی شهر، هدررفت بیش از ۲۰ درصد آب تصفیه شده در شبکه‌های توزیع به علت فرسودگی و نشت لوله‌ها بود. سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی برای به‌روزرسانی شبکه‌ها و کاهش این اتلاف انجام شده است تا آب بیشتری به مشترکین برسد و فشار بر منابع محدود کاهش یابد.
علاوه بر این، بازچرخانی آب‌های فاضلاب به طور گسترده در برنامه‌ها گنجانده شده است. طرح‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، به بهبود کیفیت منابع آب خام و ورود آب‌های بازچرخانی شده به مخازن اصلی کمک می‌کنند. این روش‌ها باعث کاهش نیاز به برداشت مستقیم از منابع طبیعی و بهبود پایدار دسترسی به آب آشامیدنی شدند.
در سطح گسترده‌تر، استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌های تصفیه صنعتی پیشرفته برای منابع آب آلوده، برنامه‌ریزی تأمین منابع آب جایگزین از رودخانه‌های دورتر و حتی بررسی امکان استفاده از آب شیرین‌کن‌ها مورد توجه قرار گرفته است تا تقاضای روزافزون شهروندان پاسخ داده شود.
