بر اساس گزارش گمرک ایران، تجارت خارجی ایران با ۱۵ کشور همسایه در سه‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ به ۱۳ میلیارد و ۴۲۷ میلیون دلار رسید که نسبت به بهار سال گذشته، کاهش ۱۶ درصدی در ارزش و ۱۷ درصدی در وزن داشته است. این افت، در حالی که توسعه تجارت منطقه‌ای یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی و اقتصادی ایران است، هشداری برای بازنگری در سیاست‌های تجاری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مغفول بازارهای همسایه محسوب می‌شود.
در بهار ۱۴۰۴، ایران ۶ میلیارد و ۶۵۰ میلیون دلار کالا به کشورهای همسایه صادر کرد که نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش ۲۲ درصدی را نشان می‌دهد. کاهش صادرات به دو شریک کلیدی، عراق و امارات متحده عربی، نقش مهمی در این افت داشته است. محدودیت‌های بانکی، مشکلات ترانزیتی و کاهش تقاضا در بازارهای سنتی مانند ترکیه و افغانستان نیز به این روند دامن زده‌اند.
|
کشور |
ارزش صادرات |
|---|---|
|
عراق |
۱.۹۰۴ میلیارد دلار |
|
امارات |
۱.۶۰۰ میلیارد دلار |
|
ترکیه |
۹۴۰ میلیون دلار |
|
افغانستان |
۵۱۰ میلیون دلار |
|
عمان |
۴۳۷ میلیون دلار |
کاهش تقاضا در بازار عراق و محدودیت‌های بانکی و ترانزیتی با امارات، از عوامل کلیدی افت صادرات هستند. این وضعیت نشان‌دهنده نیاز مبرم به تقویت زیرساخت‌های صادراتی و حمایت از بازارهای سنتی منطقه‌ای است.
در بخش واردات، ایران در بهار ۱۴۰۴ حدود ۶ میلیارد و ۷۷۷ میلیون دلار کالا از کشورهای همسایه وارد کرد که نسبت به سال گذشته ۹.۶۵ درصد کاهش داشته است. امارات و ترکیه همچنان شرکای اصلی وارداتی ایران هستند، اما رشد واردات از کشورهایی مانند روسیه و عمان، نشانه‌ای از تغییر تدریجی در الگوی تجارت ایران است.
|
کشور |
ارزش واردات |
|---|---|
|
امارات |
۳.۸۸۵ میلیارد دلار |
|
ترکیه |
۱.۹۸۶ میلیارد دلار |
|
روسیه |
۳۵۳ میلیون دلار |
|
عمان |
۲۲۳ میلیون دلار |
|
پاکستان |
۱۷۴ میلیون دلار |
در بهار ۱۴۰۴، تراز تجاری ایران با کشورهای همسایه با کسری اندک ۱۲۷ میلیون دلاری مواجه شد، زیرا ارزش واردات (۶.۷۷۷ میلیارد دلار) کمی بیشتر از صادرات (۶.۶۵۰ میلیارد دلار) بود. با وجود این کسری، حجم بالای صادرات به کشورهای همسایه در شرایط تحریم‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازارهای منطقه‌ای برای جذب کالاهای ایرانی است. این وضعیت فرصتی برای بهینه‌سازی مسیرهای صادراتی، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تقویت پیمان‌های دوجانبه فراهم می‌کند.
با وجود کاهش کلی تجارت، برخی کشورها شاهد رشد مبادلات تجاری با ایران بودند:
قطر: رشد ۶۹ درصدی در تجارت، که نشان‌دهنده ظرفیت بالای این بازار برای کالاهای ایرانی است.
روسیه: افزایش ۱۹ درصدی در واردات، که جایگاه این کشور را در سبد تجاری ایران تقویت کرده است.
عمان: رشد ۱۱ درصدی، که نشانه‌ای از ثبات و گسترش روابط اقتصادی دوجانبه است.
ترکمنستان: افزایش ۸.۵ درصدی در حجم مبادلات، که حضور این کشور را در تجارت منطقه‌ای پررنگ‌تر کرده است.
کاهش صادرات به کشورهای همسایه، در حالی که سیاست رسمی کشور بر توسعه تجارت منطقه‌ای متمرکز است، زنگ خطری برای اقتصاد ایران محسوب می‌شود. عواملی مانند محدودیت‌های بانکی، نوسانات ارزی، ضعف در لجستیک و رقابت فزاینده صادرکنندگان منطقه‌ای، از دلایل اصلی این افت هستند. با این حال، رشد تجارت با کشورهایی مانند قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان می‌دهد که بازارهای منطقه‌ای همچنان برای کالاهای ایرانی جذابیت دارند.
برای احیای تجارت با همسایگان و مثبت کردن تراز تجاری، ایران باید اقدامات زیر را در اولویت قرار دهد:
تقویت زیرساخت‌های لجستیکی: توسعه حمل‌ونقل ریلی و دریایی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت صادرات.
تسهیل روابط بانکی: استفاده از پیمان‌های پولی دوجانبه برای کاهش تأثیر تحریم‌ها.
تنوع‌بخشی به کالاهای صادراتی: کاهش وابستگی به محصولات سنتی و تمرکز بر کالاهای با ارزش افزوده بالا.
بهبود کیفیت و بسته‌بندی: افزایش رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای منطقه‌ای.
دیپلماسی اقتصادی فعال: تقویت روابط با بازارهای نوظهور منطقه‌ای مانند قطر و عمان.
تجارت ایران با کشورهای همسایه در بهار ۱۴۰۴ با کاهش ۱۶ درصدی مواجه شده، اما رشد مبادلات با قطر، روسیه، عمان و ترکمنستان نشان‌دهنده ظرفیت‌های بالقوه بازارهای منطقه‌ای است. با وجود چالش‌هایی مانند محدودیت‌های بانکی و لجستیکی، ایران می‌تواند با اصلاح سیاست‌های تجاری، تقویت زیرساخت‌ها و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی، جایگاه خود را در بازارهای همسایه تقویت کند. بازارهای اوراسیا، خلیج فارس و آسیای میانه، با توجه به نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات فرهنگی، فرصت‌های کم‌نظیری برای توسعه صادرات غیرنفتی ایران فراهم می‌کنند.
