تجاوز ارتش اسرائیل به کشورمان که نتیجه ترکیبی از عملیات‌های جاسوسی، نظامی و اطلاعاتی بود، بار دیگر نگاه‌ها را به سوی یکی از مرموزترین و پرنفوذترین نهاد‌های اطلاعاتی جهان جلب کرده است: «موساد»، سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل. همان نهادی که در تاریخ پرتنش خاورمیانه، همواره نقشی فراتر از کار اطلاعاتی و جاسوسی و تحلیل ایفا کرده و بسیاری از قتل‌ها و ترور‌های هدفمند، عملیات‌های مخفیانه، و نقشه‌ریزی‌های پیچیده به نام آن ثبت شده است. این نهاد امروز با فرمان رسمی بنیامین نتانیاهو، مامور ترور‌های هدفمند در سراسر جهان است.

شب نخست حمله به ایران آیینه تمام نمای عملیات ترکیبی اسرائیل در خاک پایتخت بود؛ پدافندها از کار افتاده بودند، چندین نقطه شهر هدف موشک و پهپاد قرار گرفت و صبح فردا مشخص شد تعداد قابل توجهی از فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای کشور در عملیات بامداد ۲۳ خرداد به شهادت رسیده اند. این عملیات در کنار عملیات‌های قبلی اسرائیل در لبنان _انفجار پیجرها و شهادت سید حسن نصرالله و سران حزب الله_ و حتی ترور اسماعیل هنیه در تهران، همگی بخش مهمی از فعالیت‌های نظامی-اطلاعاتی موساد در جهان است.

اما موساد چیست؟ چگونه عمل می‌کند؟ و چرا چنین جایگاهی در ساختار امنیتی اسرائیل دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها، باید به سال‌های ابتدایی تأسیس اسرائیل بازگردیم.

تاسیس اسرائیل و شکل‌گیری توامان سازمان‌های اطلاعاتی

با اعلام رسمی موجودیت دولت اسرائیل در مه ۱۹۴۸، سه نهاد اطلاعاتی برای حفاظت از آن شکل گرفتند: سازمان «امان» برای اطلاعات نظامی، «شین‌بت» برای امنیت داخلی، و «موساد» که مستقیما به نخست‌وزیر گزارش می‌دهد و وظیفه‌اش جمع‌آوری اطلاعات خارجی، تحلیل امنیتی، و انجام عملیات مخفی است؛ از نفوذ و جاسوسی گرفته تا عملیات‌های مرگبار. تخمین زده می‌شود که حدود ۷۰۰۰ نفر، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، در ساختار موساد فعالیت دارند؛ عددی که آن را در زمره‌ی بزرگ‌ترین سازمان‌های اطلاعاتی جهان قرار می‌دهد.

به گزارش رویداد۲۴، موساد دارای چند بخش کلیدی است که هرکدام نقش خاصی در شبکه پیچیده عملیات این سازمان دارند: بخش «تقاطع»، بزرگ‌ترین شاخه موساد، مسئول جذب و مدیریت جاسوسان در کشور‌های خارجی است. بخش «قیصریه» متخصص عملیات‌های ویژه و مرموز است و واحد مشهور «کیدون» (به‌معنای نیزه) را در خود جای داده، متشکل از حدود تعداد زیادی تروریست زبده است که بسیاری‌شان تابعیت دوگانه دارند و با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف آشنا هستند. واحد «رنگین‌کمان» نیز مسئول شنود، نفوذ به سامانه‌های مجازی، و عملیات فنی است.

جاسوسان نامدار موساد

در میان ماموران مخفی موساد که نامشان در تاریخ ثبت شده، دو نفر از همه معروفتر هستند: شاید «الی کوهن» و «اشرف مروان». الی کوهن یهودی زاده‌ا‌ی با اصالت مصری بود که با نام و هویتی جعلی به رده‌های بالای حکومت سوریه نفوذ کرد و اطلاعات مهمی برای تل‌آویو ارسال کرد؛ اما نهایتا شناسایی شد و در سال ۱۹۶۵ در دمشق به دار آویخته شد. اشرف مروان نیز داماد جمال عبدالناصر و مشاور انور سادات بود و در سال‌های پیش و پس از جنگ یوم‌کیپور، اطلاعاتی حساس در اختیار موساد قرار داد. مرگ مشکوک او در سال ۲۰۰۷ و با سقوط از بالکن خانه‌اش در لندن، هنوز در هاله‌ای از ابهام است.

تعریق داری؟ خرید ضد تعریق گیاهی شون از دیجی کالا

در حالی‌که همواره یکی از وظایف موساد گردآوری اطلاعات بوده، آنچه به این نهاد شهرتی با رنگ و بوی اسطوره‌ای بخشیده، عملیات‌های مخفی و مرگباری‌ست که در سراسر جهان اجرا کرده است. مشهورترین این عملیات‌ها «خشم خدا» نام دارد؛ ماموریتی برای انتقام از عاملان قتل عام ورزشکاران اسرائیلی در المپیک مونیخ ۱۹۷۲.

عملیات «خشم خدا» و چهره بی‌رحم موساد

سحرگاه پنجم سپتامبر ۱۹۷۲، هشت عضو سازمان فلسطینی سپتامبر سیاه با یورش به دهکده المپیک مونیخ، یازده ورزشکار اسرائیلی را گروگان گرفتند. ماجرایی که با دخالت پلیس آلمان و ناکامی در نجات گروگان‌ها به قتل تمامی ورزشکاران اسرائیلی انجامید. این رویداد واکنش‌های زیادی را در اسرائیل دامن زد و دولت وقت اسرائیل و نخست‌وزیر سرسختش گلدا مئیر، کمیته‌ای سری تشکیل داد و در آن مسئولیت کشتن همه کسانی که به نوعی در این عملیات دست داشتند را به موساد محول کرد. اعضای تیم اجرایی از شاخه قیصریه و واحد ترور کیدون بودند و ماموریت دشواری در پیش داشتند.

نخستین قتل آنها تنها چند هفته بعد از دستور گلدا مئیر و در رم رخ داد: وائل زویتر، عضو سازمان آزادی‌بخش فلسطین و از نزدیکان عرفات، در لابی خانه‌اش هدف گلوله قرار گرفت. چندی بعد در پاریس، محمود همشری، نماینده سازمان آزادی‌بخش، با بمبی که موساد در گوشی تلفنش کار گذاشته بود، کشته شد. موج ترور‌های موساد در ماه‌های بعد ادامه یافت: هفت فلسطینی دیگر در شهر‌های مختلف اروپا و لبنان، یکی پس از دیگری، به دست ماموران اسرائیلی ترور شدند.

اما همه چیز طبق نقشه پیش نرفت. در لیلهامر نروژ، موساد در شناسایی هدفش اشتباه کرد و به‌جای علی حسن سلامه، مغز متفکر حملات مونیخ، یک پیشخدمت مراکشی با نام احمد بوچیکی را به قتل رساند. این اشتباه فاجعه‌بار منجر به دستگیری و محاکمه ماموران موساد در دادگاه نروژ و افشای شبکه‌ای وسیع از عوامل اسرائیلی در اروپا شد. پس از این رسوایی، عملیات برای مدتی متوقف شد، اما دوباره در ۱۹۷۹ از سر گرفته شد و این بار علی حسن سلامه در بیروت هدف بمب‌گذاری قرار گرفته و کشته شد. آخرین قتل مرتبط با مونیخ نیز در سال ۱۹۹۲ انجام شد.

بسیاری از مردم، عملیات «خشم خدا» را نماد قاطعیت و بی‌رحمی موساد دانسته‌اند؛ سازمانی که آماده است مرزها، قوانین و حتی اخلاق را برای بقای اسرائیل زیر پا بگذارد. این روایت تاریک، بعد‌ها الهام‌بخش فیلم «مونیخ» ساخته استیون اسپیلبرگ شد و نام موساد را برای همیشه با سایه ترور و انتقام پیوند زد. اما عملیات‌های موساد فقط به انتقام محدود نمی‌شود. موساد گاهی، پروژه‌های بلندپروازانه‌تری انجام داد و در تعدای از آنها شکست خورد؛ ترور نافرجام خالد مشعل یکی از این موارد است.

ماجرای ترور خالد مشعل

در سال ۱۹۹۷، نام خالد مشعل برای بسیاری ناشناخته بود. او به‌عنوان مسئول سیاسی حماس در اردن فعالیت می‌کرد، اما در نگاه مقامات اسرائیل، مغز متفکر هدایت عملیات‌های حماس در غزه و کرانه باختری بود. نتانیاهوی جوان که آن زمان برای نخستین‌بار نخست‌وزیر شده بود، تصمیم گرفت با یک عملیات مخفیانه موساد، از شر مشعل خلاص شود؛ مأموریتی که در صورت موفقیت می‌توانست موقعیت اسرائیل را در نبرد با حماس دگرگون کند.

اما این بار، موساد به‌جای گلوله یا بمب، به سراغ «سم» رفت؛ ماده‌ای مرگبار با کد «الماگ» که چند قطره از آن روی پوست می‌توانست ظرف چند روز قربانی را از پا درآورد. دو مامور موساد با هویت جعلی منتظر رسیدن مشعل به دفترش در امان بودند. زمانی که او رسید، در شلوغی پیاده‌رو، یکی از ماموران سم را به‌سرعت روی گردن او پاشید. اما برخلاف تصور، مشعل به سرعت متوجه شد و شروع به دویدن کرد. پلیس اردن که اتفاقا نزدیک صحنه بود، هر دو مامور موساد را بازداشت کرد.

در عرض چند ساعت، بحران دیپلماتیک بزرگی شکل گرفت. پادشاه وقت اردن، ملک حسین، خشمگین از نقض حاکمیت کشورش، خواستار تحویل فرمول سم و پادزهر آن شد. نتانیاهو که دریافت بحران ممکن است روابط حساس اسرائیل و اردن را به نقطه بدون بازگشت بکشاند، ناچار به تسلیم شد: نه‌تنها پادزهر را ارسال کرد تا جان مشعل را نجات دهند، بلکه تحت فشار شدید، شیخ احمد یاسین_بنیان‌گذار و رهبر معنوی حماس_و جمعی دیگر از اسرای فلسطینی را نیز آزاد کرد.

این شکست برای موساد تلخ و فراموش‌نشدنی بود؛ دو مامورش بازداشت و ناچار مبادله شدند، همچنین آزادی احمد یاسین نقطه عطفی در مبارزه حماس شد. یاسین پس از بازگشت به غزه، به رهبر افسانه‌ای جنبش تبدیل شد و چهره حماس را برای سال‌ها تعیین کرد. از سوی دیگر، خالد مشعل که به‌شکل معجزه‌آسا از مرگ گریخته بود، به چهره‌ای جهانی بدل شد و بار دیگر در صدر فهرست اهداف موساد قرار گرفت_تا همین امروز.

ماجرای مشعل نشان داد که حتی حرفه‌ای‌ترین سازمان‌های اطلاعاتی نیز ممکن است در پیروی از راهبرد‌های پرریسک دچار خطا‌های پرهزینه شوند و اسطوره‌ای که از موساد ساخته‌اند نمی‌تواند تمام و کمال درست باشد.

وضعیت امروزی موساد

امروز موساد بیش از همیشه بر فناوری، جنگ سایبری و عملیات مشترک با متحدان غربی تکیه دارد. قدرت مانور آن در جهان، بی‌مانند است؛ اما همان‌قدر که افسانه‌اش در افکار عمومی بزرگ شده، شکست‌ها، اشتباهات و هزینه‌هایش نیز بر سرنوشت منطقه سایه افکنده است. هربار که نام موساد بر سر زبان‌ها می‌افتد، یادآور جهانی است که مرز حقیقت و افسانه، امنیت و ترور، مشروعیت و قانون، بی‌وقفه جابه‌جا می‌شود. این برای اعضای حماس، در سراسر جهان، یک هشدار همیشگی است: حتی اگر امروز زمان اجرای انتقام به تعویق بیفتد، اما شاید فردا، سایه موساد از نو بر سرشان گسترده شود.

اما اقدامات موساد همزمان حملات مدافعان حقوق بشر را به دولت اسرائیل افزایش داده است. سازمان‌های حقوق بشری و نهاد‌های بین‌المللی، بار‌ها موساد را به نقض حقوق بشر، نقض حاکمیت دولت‌های دیگر، و بی‌اعتنایی به قوانین بین‌المللی متهم کرده‌اند. ترور هدفمند آن در کشور‌های اروپایی، خاورمیانه و آسیا، همواره بحث‌برانگیز بوده‌اند. برای بسیاری از منتقدان، موساد نماد سیاستی است که خود را فراتر از قانون و اخلاق می‌بیند؛ سازمانی که برای حفاظت از امنیت اسرائیل، حتی به ترور، آدم‌ربایی، شکنجه و عملیات‌های مخفی علیه غیرنظامیان یا شهروندان خارجی متوسل می‌شود.

سازمان‌هایی مانند عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر بار‌ها عملیات‌های موساد را مصداق نقض گسترده حقوق بشر دانسته‌اند؛ از ترور و آدم‌ربایی تا حملات سایبری، شنود غیرقانونی و فشار روانی بر خانواده‌ها. حتی بسیاری از شهروندان کشور‌های غربی و برخی اسرائیلی‌ها هم، از روش‌ها و پیامد‌های اخلاقی و سیاسی این اقدامات نگران‌اند و معتقدند توسل بی‌مرز به خشونت، به‌تدریج مشروعیت و اعتماد عمومی را تضعیف می‌کند.

در کنار این مسائل، موساد با عملیات‌های متعددش همواره متهم به دست‌کاری در سیاست داخلی کشور‌های هدف، تحریک درگیری‌های منطقه‌ای و حتی مشارکت در ترور دانشمندان و فعالان غیرنظامی شده است_از جمله ترور دانشمندان هسته‌ای در ایران یا انفجار‌های مشکوک در کشور‌های مختلف. در بسیاری موارد، این عملیات‌ها نه‌تنها امنیت اسرائیل را تضمین نکرده، بلکه تنش و چرخه خشونت را افزایش داده و منطقه را، حتی برای خود اسرائیل، ناامن کرده است.

منبع: رویداد 24