رتبه ایران در این ارزیابی‌ها نه‌تنها بازتابی از توان ملی در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است، بلکه نقش مهمی در جایگاه کشور در مناسبات علمی، اقتصادی و سیاسی بین‌المللی ایفا می‌کند.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در گزارشی تحلیلی به بررسی جایگاه ایران در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی هوش مصنوعی پرداخته و زوایای مختلف این موقعیت را در مقایسه با دیگر کشورها، به‌ویژه کشورهای منطقه، مورد واکاوی قرار داده است.
شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت (GARI) بر پایه سنجش پذیرش و بهره‌برداری از هوش مصنوعی، درجه بهبود خدمات عمومی، سیاستگذاری و نوآوری شکل گرفته است. فرض اساسی مدل این است که دولت‌ها زمانی می‌توانند به‌طور موثر از هوش مصنوعی بهره‌برداری کنند که از نظر سیاستگذاری، زیرساختی و نیروی انسانی آمادگی لازم را داشته باشند.
ایران در دسته‌بندی این شاخص در گروه کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) قرارگرفته است. عملکرد کشورهای منطقه MENA نزدیک به میانگین جهانی است.
با وجود وجود شکاف‌هایی که در سراسر منطقه وجود دارد، نتایج قوی در کشورهای پیشرو مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی نشان‌دهنده ظرفیتی رو به رشد منطقه برای نوآوری و توسعه زیرساخت‌ها است. بر اساس آخرین گزارش منتشر شده ایران در سال ۲۰۲۴ با امتیاز ۴۳.۸۸ از بین ۱۸۸ کشور جهان در رتبه ۹۱ قرار دارد که نسبت به سال ۲۰۲۳، سه رتبه بهبود داشته است.
تغییر امتیاز هر مولفه از شاخص آمادگی هوش مصنوعی کشور طی سال‌های ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیشترین روند کاهشی به ترتیب مربوط به زیر شاخص‌های «ظرفیت دیجیتال» و «زیر ساخت» و بیشترین رشد مربوط به زیر شاخص «دسترس‌پذیری داده» است.
ضعیف‌ترین رکن در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ و همچنین بیشترین روند کاهشی در شاخص‌ها در سال‌های ۲۰۲۴ نسبت به سال ۲۰۲۳ مربوط به رکن دولت است. با توجه به زیر شاخص‌های مورد بررسی عملکرد ضعیف در این رکن در سال ۲۰۲۳ به نظر می‌رسد به دلیل نبود سند مصوب در حوزه مصنوعی باشد.
افت محسوس این شاخص در حوزه حکمرانی به دلیل ضعف سیاستگذاری، ظرفیت دیجیتال و سازگاری است. ضعف در زیر ساخت‌ها، موضوعی چالش برانگیز برای توسعه هوش مصنوعی است و نشان می‌دهد که ایران برای پیشرفت در هوش مصنوعی نیازمند سیاستگذاری قوی در توسعه زیر ساخت‌های دیجیتال است.
مطابق جدول ایران در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت، نسبت به کشورهای منطقه عملکرد ضعیف‌تری دارد و عربستان سعودی، دومین کشور منطقه در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت، سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای را در هوش مصنوعی انجام می‌دهد.
طرح بلندپروازانه ۱۰۰ میلیارد دلاری پروژه Transcendence این کشور با هدف ایجاد یک مرکز رقابتی جهانی با تقویت تمام جنبه‌های زنجیره تامین هوش مصنوعی است که در هشتمین اجلاس سرمایه‌گذاری در آینده (FII) معرفی شد. ساخت مرکز داده، جذب استعدادها و توسعه مدل‌های داخلی هوش مصنوعی برخی از پروژه‌های این طرح کلان هستند.
در کشورهای این منطقه، عمان نیز با هدف تقویت تعهد نسبت به پیشبرد پذیرش هوش مصنوعی، برنامه اجرایی هوش مصنوعی خود را در طی سال جاری به‌روز کرد.
شاخص جهانی هوش مصنوعی GAI که توسط موسسه تورتویز از سال ۲۰۱۹ منتشر می‌شود، در پنجمین نسخه خود به بررسی وضعی ۸۳ کشور در سه بعد سرمایه‌گذاری، نوآوری و پیاده‌سازی می‌پردازد. این شاخص ترکیبی از معیارهای مطلق مقیاس و نسبی شدت را برای سنجش ظرفیت کلی کشورها در حوزه هوش مصنوعی و توان آنها نسبت به جمعیت و اقتصاد خود ارائه می‌دهد.
رتبه کلی ایران در ارزیابی ۲۰۲۴ شاخص GAI، رتبه ۶۰ از میان ۸۳ کشور اعلام شده است. بهترین عملکرد در زیر رکن‌های استراتژی دولت ۴۱، تحقیق ۴۰ و توسعه ۴۴ بوده است. ضعیف‌ترین عملکرد کشور در حوزه سرمایه‌گذاری تجاری با رتبه ۴۳ و محیط عملیاتی با رتبه ۸۲ است.
با توجه به دسترسی بیشتر به داده‌های کشور در شاخص آمادگی دولت در هوش مصنوعی، بررسی و تحلیل تغییرات مولفه‌های این شاخص نشان می‌دهد که کشور ما هرچند در برخی بخش‌ها، پیشرفت‌هایی داشته است، اما همچنان در بسیاری از حوزه‌های کلیدی همچون سیاستگذاری منسجم، اجرای مقررات، سرمایه‌گذاری، پذیرش فناوری‌های نوین و حمایت از نوآوری در بخش خصوصی، با چالش‌هایی روبه‌رو است.
برای بهبود شرایط و افزایش رقابت با کشورهای پیشرو در حوزه هوش مصنوعی، باید اصلاحات اساسی در حوزه‌های حکمرانی و سیاستگذاری، توسعه زیرساخت و ارتقای مهارت نیروی انسانی در کشور انجام شود.
