همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: علاوه بر این همه زیبایی و عطر و رنگ، دلایل دیگری هم وجود دارد که چشمان جهانیان را به فرش ایرانی خیره کرده است؛ تنوع و اصالت طرح، استفاده از رنگ و الیاف طبیعی، بافت ظریف، ماندگاری بالا و ده‌ها ویژگی دیگر، فرش ایرانی را زبانزد خاص و عام کرده است.
بیشتر بخوانید:
اشتراک فرهنگی میان ایران و شرق آسیا | نفوذ فرهنگ و زبان فارسی در تایلند و مالزی و چین
در ایران نیز برخی شهرها در بافت فرش، زبانزدترند؛ مثل فرش‌های قم و کاشان، تبریز و برخی فرش‌های عشایر ایران مثل بختیاری‌ها و قشقایی‌ها. البته این هنر ارزشمند، نسل به نسل از نیاکان ما به نسل‌های بعد رسیده و همین است که بوی هنر دیروز را می‌توان در قالی‌های دستباف امروز، جست‌وجو کرد. اینجا، به‌دنبال فرش‌های دستباف منحصربه‌فرد سرزمینمان می‌گردیم و آنها را از نظر می‌گذرانیم.
قدیمی‌ترین فرش جهان
دره پازیریک در منطقه‌ای کوهستانی در جنوب سیبری مرکزی قرار دارد که در قرن ۳ تا ۶ پیش از میلاد مسیح، گروهی از اقوام ایرانی‌تبار شرقی به نام سوکاها در آن زندگی می‌کردند. در سال ۱۹۴۹ میلادی فرش نفیسی در گور یخ‌زده یکی از فرمانروایان این قوم پیدا شد که به‌دلیل انجماد دائمی خاک آن منطقه به شکل شگفت‌انگیزی از گزند پوسیدگی در امان مانده بود. با انجام آزمایش روی این فرش ۲ در۱/۸۳ متری به‌نظر می‌رسد که این فرش گره‌دار، حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد که به‌عنوان قدیمی‌ترین فرش جهان شناخته می‌شود.
تراکم گره، نخ پشمی مرغوب، نقوشی مدرن از تلفیق موجودات واقعی و خیالی، رنگ غالب قرمز و گرم و پرانرژی این فرش، از جلوه‌های بی‌نظیری است که آن را به اثری فراتر از زمان خود بدل کرده است. این فرش بسیار شبیه فرشی است که در تخت‌جمشید پیدا شده و ۲۸ سربازی که در حاشیه این فرش قرار دارد، شبیه سربازانی است که خشایارشاه را به تخت جمشید می‌بردند و مواردی از این دست، بر ایرانی‌بودن این فرش تأکید دارد.
رکوردشکنی فرش کرمان
حدود ۱۰سال پیش فرشی در حراج معتبر ساتبیز در نیویورک فروخته شد که رکورد گران‌ترین فرش جهان را شکست؛ فرشی کرمانی در ابعاد ۲/۶۷در ۱/۹۶متر و با قدمتی حدود ۳۶۰سال که با قیمت باورنکردنی ۳۳ میلیون و ۷۶۵ هزار دلار در ۱۰دقیقه به فروش رفت. این قالی دستباف را یک سناتور آمریکایی به نام ویلیام ای. کلارک در سال ۱۹۲۶به موزه‌ای در واشنگتن اهدا کرده بود تا آن را حفظ کند و به‌خاطر نام صاحبش، به فرش کلارک نیز معروف است.
البته او فکر نمی‌کرد سال‌ها پس از مرگش، فرش محبوبش را به حراج بگذارند. این قالی طرحی فریبنده دارد و مرموز و باشکوه است و به بهشتی می‌ماند که آن را با برگ‌های داسی‌شکل و نقش گل و بوته آراسته باشند.
بزرگ‌ترین فرش جهان
فرشی ایرانی به مساحت۵۷۰۰ مترمربع، سالن اصلی نمازخانه مسجد شیخ زائد را در ابوظبی پوشانده است. این فرش خراسانی باعظمت که نامش در کتاب رکوردهای گینس به‌عنوان بزرگ‌ترین فرش جهان در سال ۲۰۰۷ ثبت شده، در حدود ۲میلیارد و ۳۰۰میلیون گره دارد و برای بافتن آن از ۳۸تُن پشم و پنبه مرغوب استفاده شده است.
رنگ غالب زمینه این فرش، سبز است و در آن از ۲۵ طیف رنگی گیاهی مملو از نقوش اصیل ایرانی و اسلامی استفاده شده است. برای بافت این فرش حدود ۱۲۰۰نفر بافنده که بیشتر نیشابوری بودند، همکاری کردند و طراحان برجسته‌ای چون محمود فقیرحق و علی خلیفی هم نقش داشتند. بد نیست بدانید مقامات اماراتی از این فرش به‌عنوان یک جاذبه توریستی استفاده می‌کنند.
خوشنویسی با طرح‌های اسلیمی
در طراحی فرش‌های نفیس ایرانی، معمولاً گل، مرغ و طرح‌های اسلیمی خودنمایی می‌کنند؛ اما فرشی که مربوط به دوران صفوی است، حاشیه‌ای خوشنویسی‌شده دارد که همین موضوع آن را منحصربه‌فردتر کرده است.
این قالی در قرن ۱۶میلادی بافته و برای آخرین بار به قیمت نجومی ۴میلیون و ۳۰۰هزار دلار در یک حراجی فروخته شد. از کتیبه‌های حاشیه این فرش مشخص است که احتمالاً هدیه‌ای دیپلماتیک بوده که توسط دربار صفوی به ترکان عثمانی هدیه داده شده است.
قالی‌های اردبیل
سال‌ها پیش در مقبره شیخ صفی‌الدین اردبیلی، ۲تخته فرش نفیس با شهرتی جهانی وجود داشت که در فهرست ۵۰شاهکار هنری برگزیده جهان قرار گرفته است. یک جفت قالی با شمسه‌ای در وسط فرش و ۲چراغدان در طول آن همراه با طرح‌هایی نسبتاً ساده و روح‌نواز که چون برای عبادتگاه بافته شده بود، طرحی آرام و انتزاعی دارد و بدون هیچ نشانی از تصویر انسان یا حیوان طراحی و بافته شده است.
این دو تخته قالی که در دوران شاه طهماسب صفوی برای آرامگاه جدش بافته شده بود، به بهانه‌ای از کشور خارج شد و اکنون یک قطعه از این دوفرش در موزه ویکتوریا و دیگری در موزه هنر لس‌آنجلس نگهداری می‌شود. پرز این فرش به‌جای ابریشم از پشم است تا رنگ‌های اناری و نیلی فرش را بهتر نگه دارد و تعداد گره‌های آن ۵۳۰۰گره در هر ۱۰سانتی‌مترمربع است تا نسبت به فرش‌های معمولی، جزئیات بیشتری را نشان دهد. قالی‌های اردبیل یک سند تاریخی هم محسوب می‌شود؛ زیرا دارای تاریخ و امضا است و در ۹۴۶قمری بافته شده است.
فرش گلدانی کرمان
فرش گلدانی کرمان به‌عنوان نخستین فرش با طرح مشهور هراتی شناخته می‌شود. این فرش با گل‌ها، برگ‌ها و شاخه‌های پر رمز و راز همراه با زمینه‌ای آبی‌رنگ و چشمگیر تزئین شده و زمینه‌ای موج‌دار دارد. این فرش برای آخرین بار در حراجی در سال ۲۰۱۳با قیمت باورنکردنی ۹میلیون و ۶۰۰هزار دلار فروخته شد که بعد از فرش کلارک، دومین قالی گران جهان است.
