به گزارش همشهری آنلاین به نقل از تبیان، در سال‌های اخیر، بحران‌های اقلیمی، اقتصادی و زیرساختی تأثیر فزاینده‌ای بر زندگی روزمره خانواده‌ها گذاشته‌اند. یکی از نخستین حوزه‌هایی که در این شرایط دچار آسیب می‌شود، امنیت غذایی خانواده است. قطعی برق، افزایش قیمت مواد اولیه، و دشواری دسترسی به اقلام خوراکی، نه‌تنها هزینه زندگی را بالا می‌برد، بلکه می‌تواند فشار روانی قابل‌توجهی بر اعضای خانواده وارد کند.
بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، در بحران‌های طبیعی و اقتصادی، بیشترین هدررفت منابع مربوط به مواد غذایی است. در واقع، نبود مهارت در مدیریت و نگهداری غذا در شرایط سخت، موجب اتلاف منابع حیاتی خانواده‌ها می‌شود. در مقابل، خانواده‌هایی که این مهارت‌ها را دارند، تاب‌آوری بیشتری در برابر بحران‌ها از خود نشان می‌دهند.
وقتی قطعی برق، یخچال را از کار می‌اندازد
یکی از خطرناک‌ترین پیامدهای بحران، قطع برق و از کار افتادن وسایل سرمایشی مانند یخچال است. این اتفاق مستقیماً باعث فساد سریع موادی مانند گوشت، مرغ، لبنیات و غذاهای پخته‌شده می‌شود. طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۲، حدود ۲۶ درصد خانوارهای کشور، حداقل یک بار تجربه فساد مواد غذایی به دلیل قطع برق را گزارش کرده‌اند. همچنین در آمریکا، وزارت کشاورزی این کشور (USDA) اعلام کرده که در شرایط بحران مانند طوفان‌ها و خاموشی‌های گسترده، حدود ۲۵ درصد از مواد غذایی داخل یخچال‌ها دور ریخته می‌شود.
برای پیشگیری از چنین خساراتی، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) چند راهکار ساده اما مؤثر را پیشنهاد می‌دهد. از جمله اینکه بطری‌های پر از آب را می‌توان در فریزر نگه داشت تا سرمای ذخیره‌شده در هنگام قطعی برق حفظ شود. همچنین توصیه شده است که درِ یخچال در ساعات اولیه قطع برق باز نشود و گوشت یا مواد حساس، در پایین‌ترین طبقه فریزر قرار گیرند تا دیرتر گرم شوند.
در ایران نیز تجربه‌های بومی در این زمینه وجود دارد. به‌ویژه در مناطق روستایی، خانواده‌ها برای محافظت از گوشت، آن را پیش از فساد می‌پزند، چربی آن را جدا می‌کنند و در ظروف دربسته نگهداری می‌کنند. این روش سنتی، به‌ویژه در نبود یخچال یا در زمان قطعی طولانی‌مدت برق، مؤثر و کاربردی است.
مدیریت بحران گرانی با غذاهای جایگزین
در دوره‌هایی که قیمت مواد غذایی به‌سرعت افزایش می‌یابد، خانواده‌ها برای حفظ کیفیت تغذیه، ناچار به انتخاب‌های جایگزین و مقرون‌به‌صرفه هستند. نشریه علمی Journal of Disaster Research، در بررسی راهکارهای تغذیه در شرایط بحران، پیشنهاد می‌دهد که استفاده از منابع پروتئینی ارزان‌تر مانند حبوبات، عدسی، آش، یا لوبیا، جایگزین مناسبی برای گوشت در وعده‌های غذایی روزانه است.
همچنین مصرف سبزیجات فصلی به‌جای سبزی‌های خارج از فصل، یکی از راه‌حل‌های قابل‌اتکا برای مدیریت هزینه‌هاست. از سوی دیگر، استفاده از بخش‌هایی از دام یا مرغ که معمولاً در سبد مصرفی خانواده‌ها کم‌اهمیت تلقی می‌شود ـ مانند استخوان یا گردن مرغ برای تهیه آبگوشت و سوپ ـ می‌تواند مواد مغذی قابل‌توجهی به وعده‌های غذایی اضافه کند.
در برخی مناطق کوهستانی ایران، همچنان غذاهایی مبتنی بر آرد، حبوبات و سبزی‌های خشک یا محلی رواج دارد؛ غذاهایی که نه‌تنها سالم و سیرکننده‌اند، بلکه کم‌هزینه‌تر نیز هستند. احیای این الگوهای سنتی می‌تواند به تاب‌آوری غذایی خانواده‌ها در زمان بحران کمک شایانی کند.
جایگزینی خلاقانه مواد غذایی در آشپزی
یکی از مهارت‌های ارزشمند در شرایط کمبود یا گرانی مواد اولیه، توانایی جایگزینی هوشمندانه مواد غذایی است. به‌عنوان نمونه، در نبود تخم‌مرغ برای تهیه غذاهایی مانند کوکو، می‌توان از آرد نخودچی یا پوره سیب‌زمینی استفاده کرد. در غیاب خامه، ترکیب شیر پرچرب و کمی کره می‌تواند جایگزین مناسبی باشد. اگر ماست در دسترس نبود، استفاده از کشک رقیق‌شده یا دوغ محلی، راه‌حلی سنتی و اثربخش است. حتی در غیاب نان تازه، نان خشک یا تلیت جایگزین‌هایی هستند که هم از هدررفت غذا جلوگیری می‌کنند و هم نیاز به خرید روزانه را کاهش می‌دهند.
این انعطاف در سبک آشپزی، نه‌تنها ریشه در فرهنگ غذایی ایرانی دارد، بلکه در شرایط بحرانی می‌تواند هزینه‌ها را به شکل مؤثری مدیریت کند.
کاهش دورریز با استفاده دوباره از باقی‌مانده‌ها
در بسیاری از خانواده‌های ایرانی، استفاده مجدد از باقی‌مانده غذاها امری رایج و طبیعی است. ته‌مانده برنج می‌تواند پایه‌ای برای تهیه کوفته‌ریزه، ته‌چین یا سوپ باشد.
پوست برخی میوه‌ها مانند سیب و پرتقال برای تهیه مربا یا دمنوش قابل استفاده‌اند.
آب مرغ یا گوشت نیز برای تهیه سوپ‌های بعدی یا طعم‌دهی به غذاهای دیگر ذخیره می‌شود.
این رفتارهای کوچک اما هوشمندانه، در بلندمدت منجر به کاهش قابل‌توجه هدررفت منابع غذایی می‌شود.
توصیه‌های سریع و کاربردی برای خانواده‌ها
در پایان، چند توصیه ساده اما اثربخش برای مدیریت غذا در شرایط سخت پیشنهاد می‌شود:
- برنامه‌ریزی دقیق برای خرید هفتگی براساس مصرف واقعی
- یخ‌زدایی غذا فقط پیش از مصرف و نه برای همه مواد اولیه به‌طور هم‌زمان
- ذخیره مواد خشک و ماندگار مانند برنج، حبوبات، آرد و نمک
- استفاده از ابزارهای کمکی مثل یخ خشک، کلمن یا ظروف خلأ برای مقابله با قطعی برق
- تقسیم غذاهای حجیم به وعده‌های کوچک‌تر برای جلوگیری از فساد باقی‌مانده‌ها
تاب‌آوری غذایی خانواده‌ها، فقط به داشتن منابع مالی وابسته نیست، بلکه مهارت در مدیریت منابع موجود و انعطاف در سبک تغذیه، عامل کلیدی در عبور از بحران‌هاست. نجات غذا در شرایط سخت، هنری فراتر از صرفه‌جویی است؛ این مهارت، تضمینی برای حفظ سلامت، آرامش روانی و امنیت خانواده در روزهای دشوار خواهد بود.
