به گزارش خبرگزاری مهر، عباسعلی کدخدایی عضو حقوقدان و رئیس پژوهشکده شورای نگهبان در گفتگو با برنامه تلویزیونی «خرمشهر» که شامگاه روز شنبه (۲۱ تیر ۱۴۰۴) از شبکه افق سیما پخش شد، اظهار داشت: روابط بین‌الملل و آنچه امروزه به عنوان نظام بین‌الملل می‌شناسیم، تاریخی دارد که به قرن هفدهم برمی‌گردد. پس از آنکه جنگ‌ها و درگیری‌هایی در اروپا اتفاق افتاد به خصوص جنگ‌های سی ساله و امپراطوری‌های فروپاشید، دولت - کشورهایی شکل گرفت تا حاکمیت مستقلی داشته باشند، از جهات حقوقی با همدیگر برابر باشند و بتوانند در جامعه متکثری روابطی خالی از زور و قدرت‌مداری را تنظیم کنند؛ اینها گام‌های اولیه در عرصه بین‌المللی بود که بعد در قرن نوزدهم (سال ۱۸۱۵) به کنگره وین رسیدیم.
وی افزود: سپس جنگ‌های جهانی اول و دوم اتفاق افتاد. بعد از جنگ جهانی اول، ساختاری در عرصه بین‌المللی شکل گرفت که افراد مختلف و صاحب‌نظرانی در گذشته درباره آن بحث کرده بودند؛ آنها انتظار داشتند شبیه‌سازی نظام‌های داخلی در عرصه بین‌المللی شکل بگیرد. ماحصل آن بحث‌ها جامعه ملل شد که بر اساس میثاق شکل گرفت و تنظیم‌گری بیشتری در عرصه بین‌المللی شاهد بودیم. هدف عالی در میثاق عمدتاً صلح و امنیت بود و گفته شده بود که دولت‌ها باید از طریق مسیر مسالمت‌آمیز حرکت کنند.
این استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران ادامه داد: یک جایی هم در نظر گرفته شده بود که اگر دولتی بخواهد متوسل به زور، جنگ و… شود باید از میثاق و جامعه ملل خارج شود که همین موجب ضعف و فروپاشی جامعه ملل شد؛ لذا بعد که به جنگ جهانی دوم رسیدیم، شاهد شکل‌گیری منشور ملل متحد و سازمان ملل بودیم؛ این اتفاق در سال ۱۹۴۵ روی داد.
کارکرد زدایی از نهادهای بین‌المللی
کدخدایی خاطرنشان کرد: نهادگرایی در عرصه بین‌المللی بر اساس اصول و قواعد شناخته شده‌ای بود که برابری دولت‌ها، استقلال و حاکمیت دولت‌ها، عدم توسل به زور و عدم مداخله قهرآمیز در امور کشورها از جمله آن اصول بود. اینها چیزهایی بود که عقل در هر جامعه‌ای آن را می‌پذیرفت و تأیید می‌کرد؛ لذا به عنوان پایه و اساس نظام بین‌الملل جدید، بعد از سال ۱۹۴۵ شناخته شدند. نهادها نیز بعداً توسعه پیدا کردند.
وی بیان داشت: علاوه بر سازمان ملل متحد، نهادهای دیگری از جمله سازمان‌هایی وابسته به ملل متحد و سازمان‌های مستقل نیز شکل گرفت و جهان با سرعت زیادی شاهد شکل‌گیری نهادهای بین‌المللی بود. در آن موقع تصویر این بود که اگر برای هر کاری، نهادی در عرصه بین‌الملل داشته باشیم، می‌توان تنظیم‌گری کرد و روابط میان دولت‌ها را شکل داد و کنترل کرد. این فضا تا سال ۱۹۹۰ که شوروی فروپاشید و جنگ سرد سپری شد، وجود داشت.
رئیس پژوهشکده شورای نگهبان اضافه کرد: از آن به بعد به خصوص در غرب و آمریکا نگاه جدیدی شکل گرفت و هنجارهای ساخته و پرداخته دولت‌ها به خصوص دولت‌هایی مانند آمریکا اساس کار شد؛ یعنی شاهد بازنگری و واکاوی در عرصه کنش‌های بازیگران اصلی بودیم و به جای اینکه منع توسل به زور و عدم مداخله وجود داشته باشد که یک سری اصول و قواعد از پیش تعیین‌شده داشت، یک سری اهداف اجتماعی مانند قدرت و ثروت تعقیب شد.
کدخدایی گفت: بنابراین این نهادها از کارکرد اصلی خودشان خارج شدند و دولت‌ها بیشتر اقتضائی و مساله‌محور عمل کردند. رفتار دوگانه نتیجه‌ای است که از این وضعیت می‌توانیم داشته باشیم. قدرت‌های بزرگ به‌دنبال شکل‌گیری این وضعیت بودند و نظریه‌پردازانی هم تئوری‌های آن را ابداع و مطرح کردند. محورشان بیشتر هنجارها و رویه‌هایی بود که قدرت‌های بزرگ دارند.
عبور آمریکا و غرب از سازمان ملل
این عضو حقوقدان شورای نگهبان نتیجه نخست وضعیت فوق را اینگونه توضیح داد: دولت‌های کوچک و متوسط عملاً از دور خارج شدند و نقشی ندارند. بلکه هرچه است رفتار و هنجاری می‌باشد که توسط دولت‌های بزرگ شکل گرفته است. قدرت‌های بزرگ، قدرت و ثروت را بر اساس نظر خودشان تفسیر می‌کنند و می‌گویند ما چیزی از پیش تعیین‌شده و قاعده اصلی نداریم که بخواهیم به آن پای‌بند باشیم. یک سری ارزش‌ها برای خودمان داریم. قدرت و ثروت نیز آن چیزی است که ما تعیین و تعریف می‌کنیم. بر اساس اینها رفتارهای آنها نیز تنظیم می‌شود؛ بنابراین انتظار دارند رفتار دولت الف با دولت ب بر اساس هنجاری که این دولت‌ها دارند، تنظیم شود.
وی افزود: ما در بحث‌های حقوق بین‌الملل حالت ضعیف‌تری داریم که به آن رویه بعدی نیز گفته می‌شود. در یک جاهایی براساس اصول و قواعد شناخته‌شده ممکن است اثری داشته باشد، اما آنچه که ما در این تئوری جدید می‌بینیم و رفتاری که این دولت‌های بزرگ دارند این است که براساس منافع ملی خودشان تفسیر می‌کنند. به عبارت دیگر وقتی می‌خواهیم از حقوق سخن بگوییم، حقوق یک مساله سیاست‌محور و یک امر نسبی خواهد شد.
کدخدایی تاکید کرد: لذا از نگاه آنها ملل متحد تا زمانی می‌تواند مؤثر باشد که منافع کشورهای بزرگ را تأمین کند. اگر بعد از آن تأمین نشد به سراغ راهکار دیگری خواهم رفت که گروه هفت می‌شود. گروه هفت بیشتر یک باشگاه بین قدرت‌های بزرگ است و نهادگرایی به مفهوم قدیم مانند سازمان ملل متحد نیست. وقتی قدرت‌های بزرگ کنشگر و فعال مایشاء می‌شوند، دولت‌های کوچک‌تر خارج از این قطب و گردونه قرار می‌گیرند و نقشی نخواهند داشت، بلکه فقط باید تابع این سیاست‌ها باشند.
وی در این رابطه FATF را مثال زد و گفت: FATF نه سازمانی است و نه الزامی دارد. هیچ دولتی نرفته است به آن تعهدی بدهد. کشورهای گروه هفت استانداردی را تعریف کرده‌اند که برای روابط پولی و بانکی است؛ استانداردهایی ارائه شده که خارج از این استانداردها نمی‌توان رفتار کرد. این استانداردها، هنجارهایی است که آنها ایجاد کردند و براساس منافع آنهاست.
بی‌عملی آژانس و شورای امنیت
رئیس پژوهشکده شورای نگهبان اظهار داشت: در تجاوزاتی که رژیم‌صهیونیستی علیه کشورمان داشت، ترامپ صحبت از صلح از طریق قدرت کرد. در صورتی که در ماده اول مقدمه منشور ملل بر صلح از طریق مسالمت‌آمیز تاکید شده است، ولی ترامپ می‌گوید صلح از طریق قدرت! مراجع حل اختلاف در جهان ایجاد شده است تا اختلافات مسالمت‌آمیز حل شود، اما ترامپ از صلح از طریق قدرت سخن می‌گوید.
وی ادامه داد: آمریکا و برخی از کشورهای غربی مسیر نظام بین‌الملل را تغییر داده‌اند. این وضعیت در بین صاحب‌نظران و اندیشمندان بین‌المللی مخالفانی دارد. ما نیز نباید اجازه بدهیم چنین چیزی شکل بگیرد. اما واقعیت‌ها همین است.
کدخدایی درباره آژانس بین‌المللی اتمی هم گفت: اساسنامه این آژانس بر استفاده و رشد صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای و کمک به توسعه صنعت هسته‌ای کشورهای مختلف تاکید کرده است. حتی در معاهده NPT نیز اهداف اینگونه‌ای است. اما وقتی جمهوری اسلامی ایران اعتراض می‌کند و می‌گوید به تأسیسات هسته‌ای من حمله شده و آژانس وظیفه دارد که بررسی کند و از فعالیت‌ها و تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای صیانت کند، بیانیه نمی‌دهد و هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دهد.
وی تصریح کرد: رژیم‌صهیونیستی در دوره جنگ سرد و در سال ۱۹۸۱ حمله‌ای به تأسیسات هسته‌ای عراق کرد. شورای امنیت قطعنامه‌ای صادر کرد که بر حق دانش و تأسیسات صلح‌آمیز هسته‌ای عراق و هر کشور دیگری تاکید شده بود. منع تجاوز به تأسیسات هسته‌ای، تنبیه متجاوز و پرداخت غرامت نیز در قطعنامه آمده بود. جمهوری اسلامی ایران در قضایای اخیر و تجاوزاتی که رژیم صهیونیستی و آمریکا داشتند، از شورای امنیت تقاضایی داشت. اما شورای امنیت تنها جلسه‌ای برگزار کرد، گفتگویی انجام شد و هیچ تصمیمی گرفته نشد.
ضرورت همصدایی اعضای ملل متحد
کدخدایی تاکید کرد: نگاه فوق در دوره پس از فروپاشی شوروی خودش را بر جامعه جهانی تحمیل کرده و وظیفه بسیاری از کشورها و حقوقدانان و صاحب‌نظران است که اجازه ندهند این روش‌ها به عنوان یک مکتب خودش را در عرصه و نظام بین‌المللی حقوق جایگزین کند.
وی به این نکته هم اشاره کرد که عضویت ما و کشورهای دیگر در سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی مربوط به امروز و فردا نیست. ایران از سال ۱۹۴۵ عضو سازمان ملل است و در کنفرانس سانفرانسیسکو به عنوان مؤسس ملل متحد شناخته شد. به هر حال این سازمان‌ها اکنون وجود دارند و فعالیت می‌کنند و در برخی از جهات نیز تلاش می‌کنند. ما معتقدیم که کشورهای همسوتر نباید اجازه دهند حرکتی که برخی از کشورها همچون آمریکا آغاز کرده‌اند در عرصه بین‌المللی نهادینه شود.
این عضو حقوقدان شورای نگهبان بیان کرد: باید بتوانیم از ظرفیت قدیمی این نهادها در جهت منافع ملی کشورهای عضو استفاده کنیم. باید همصدایی و فعالیت‌های دیپلماتیک بیشتری داشته باشیم. باید با کشورهای همسو رابطه بیشتری داشته باشیم. اتفاقاً آمریکا و برخی از کشورها از همین اکثریتی که دولت‌ها دارند نیز فرار می‌کنند.
آمریکا در حال دور زدن نهادهای جهانی
این استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران گفت: تا زمانی که کشورهای زیادی به عنوان عضو ملل متحد نداشتیم و فضای دوقطبی در جنگ سرد وجود داشت، تمامی توسل آمریکا به قطعنامه‌های شورای امنیت و نهادها و سازمان‌های دیگر بود، اما از آن زمان به بعد وقتی که می‌بیند اکثریت دولت‌ها بر جامعه بین‌المللی غالب می‌شود، راه دیگری ایجاد می‌کند و به سراغ دور زدن این سازمان‌ها می‌رود.
وی اشاره کرد: ترامپ چه در دوره اول و چه اکنون، خروج از برخی سازمان‌ها و پیمان‌های بین‌المللی همچون یونسکو داشته است. همچنین آمریکایی‌ها علی‌رغم اینکه تلاش بسیاری برای ایجاد ICC انجام دادند، اما هیچگاه عضو نشدند. اخیراً هم آمریکا آنها را به دلیل اقداماتی که علیه مقامات رژیم‌صهیونیستی داشتند، تحریم کرد. یا اینکه اخیراً گزارشگر حقوق بشر را تحریم کرد.
کدخدایی اعلام کرد: آمریکایی‌ها روش‌ها، نهادها و ابزارهای بین‌المللی را تا زمانی قبول دارند که منافع‌شان را تأمین کند و تا زمانی که برخلاف منافع اینها حرکت بکنند، تحریم و تهدید نیز وجود دارد.
ضرورت پیگیری‌های حقوقی برای دریافت غرامت
این استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران در پاسخ به سوالی درباره دریافت غرامت و پیگیری‌های بین‌المللی اظهار داشت: معادلات بین‌المللی در روابط بین کشورها تابعی از تحولات بین‌المللی، تحولات بین آن کشورها و ظرفیتی که آن کشورها دارند، است. گاهی اوقات نیز ملاحظات سیاسی و دیپلماتیک وجود دارد؛ بنابراین همه اینها مؤثر هستند و یک مورد ساده مانند دعوای داخلی که ما مراجعه به دادگاهی کنیم، حکم غرامتی بگیریم و بعد بتوانیم آن را اجرا کنیم نیست.
وی خبر داد: در یک تعداد از پرونده‌هایی که داریم و بعد از قانون اقدام متقابل انجام شده است، آرای زیادی صادر شده است، اما نتوانستیم اجرا کنیم. آمریکایی‌ها هم به همین صورت؛ آنها به ناحق پرونده‌هایی علیه ما ایجاد کردند و هر روز در دادگاه‌های داخلی‌شان آرایی علیه ما صادر می‌کنند، اما نتوانستند حکمی علیه ما اجرا کنند. اینها اقتضائات جامعه بین‌الملل است، اما نباید در این جهت ناامید باشیم.
کدخدایی به این موضوع هم اشاره کرد: یک بحث تنبیه‌ای در حوزه بین‌الملل داریم که اصطلاحاً «بی‌کیفرمانی» نامیده می‌شود. آیا ما باید اجازه بدهیم که اگر هر دولتی یا مقامی در کشورهای مختلف در عرصه بین‌المللی مرتکب یک تخلف و تجاوز شد، رها کنیم یا اینکه پیگیری‌هایی که می‌توانیم را انجام بدهیم؟ یک وقت است که در مقام دفاع مشروع هستیم و در همان موقع باید اقدام لازم را انجام بدهیم. زمانی که رژیم صهیونیستی تجاوزش را آغاز کرد، جمهوری اسلامی ایران هم محکم پاسخ داد؛ این یک بحث در عرصه مخاصمات مسلحانه است. ولی فراتر از اینها ما یک بحث فرا متن و یک بحث تنبیه متجاوز داریم.
وی اضافه کرد: قطعنامه‌ای که پس از تجاوز رژیم‌صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای عراق صادر شد بر همین مساله تاکید دارد؛ هم تنبیه متجاوز و هم تعیین و پرداخت غرامت. برای تعیین خسارت باید کمیته‌های خاص در داخل و خارج از کشور تشکیل بشوند و ارزیابی‌ها را انجام بدهند. در نهایت آن مرجع رسیدگی‌کننده تشخیص می‌دهد که میزان خسارت‌ها تا چه حدی واقعی است و بر اساس آن رأی صادر می‌کند.
باید قدردان مردم باشیم
این عضو حقوقدان سخنگوی شورای نگهبان در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: باید از مردم خوبمان که در مواقع حساس و بحرانی پای منافع ملی کشور می‌ایستند، قدردانی کنیم. مدیریت مقام معظم رهبری در این مقطع خاص تحسین دوست و دشمن را برانگیخت. من روز تاسوعا در یکی از اجتماعات بودم. یک آقایی آمد و گفت من از مخالفین هستم ولی می‌خواهم دست مقام معظم رهبری را به دلیل تدابیری که در ۱۲ روز جنگ داشت، ببوسم.
وی تاکید کرد: نباید به سراغ اختلاف سلیقه‌هایی که در هر جامعه و کشوری است، برویم. باید به منافع کلان ملی توجه کنیم. باید ببینیم منافع کلان ملی‌مان چیست و دشمن مشترک‌مان کیست؟ حضرت امام فرمود که همه فریادها را بر سر آمریکا بزنید. در مواقعی که اختلاف سلیقه‌ها و مسائل سیاسی مطرح می‌شد، ایشان توجه می‌دادند که دشمن اصلی آمریکاست و باید تمام توجه‌مان به سمت دشمن اصلی باشد.
کدخدایی اظهار داشت: باید به مشکلات مردم خوبمان رسیدگی شود. باید فراتر از بحث‌های سیاسی و… گوش به فرمان مقام معظم رهبری باشیم و براساس تدابیر ایشان در جهت منافع ملی حرکت کنیم. اگر در این مسیر حرکت بکنیم، هیچ دشمنی نمی‌تواند، ضربه اساسی به نظام جمهوری اسلامی ایران و منافع مردم بزند. مردم خوب ما همیشه در صحنه هستند و باید قدردان باشیم و ارزش این نعمت بزرگ یعنی مردم‌سالاری دینی که امام خمینی (ره) ایجاد کردند و مقام معظم رهبری مرتب بر آن تاکید می‌فرمایند، حفظ کنیم.
