خبرگزاری مهر-گروه سیاست: کودتای پایگاه نوژه، که با نام «نقاب» (نجات قیام ایران بزرگ) شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین توطئه‌های نظامی علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب اسلامی بود. این کودتا، که قرار بود از پایگاه سوم شکاری همدان (پایگاه هوایی شهید نوژه) به عنوان مرکز فرماندهی آغاز شود، با هدف سرنگونی نظام اسلامی، ترور حضرت امام خمینی (ره) و بازگرداندن شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر رژیم پهلوی، طراحی شده بود.
این گزارش به مناسبت سالگرد این رخداد، به بررسی ابعاد این کودتا، نقش پایگاه سوم شکاری، سخنان حضرت امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای، و چگونگی افشا و خنثی‌سازی آن می‌پردازد.
ابعاد کودتای نوژه و نقش پایگاه سوم شکاری همدان
پایگاه سوم شکاری همدان، که در آن زمان به نام پایگاه شاهرخی شناخته می‌شد و پس از شهادت سرگرد خلبان محمد نوژه در سال ۱۳۵۸ به نام او نام‌گذاری شد، به دلیل ویژگی‌های استراتژیک خود به عنوان کانون اصلی عملیات کودتا انتخاب شد. این پایگاه در ۵۰ کیلومتری شهر همدان و در نزدیکی کبودرآهنگ واقع شده و از نظر نظامی دارای امتیازاتی برجسته بود: وجود هواپیماهای جنگنده اف -۴ مجهز به تسلیحات سنگین، فاصله مناسب با تهران برای عملیات سریع هوایی، و دوری از مناطق پرجمعیت که امکان عملیات مخفیانه را فراهم می‌کرد.
کودتاگران، که عمدتاً از افسران و پرسنل نیروی هوایی رژیم پهلوی و هواداران شاپور بختیار بودند، تحت سازمانی به نام «نقاب» فعالیت می‌کردند. این سازمان شامل سه شاخه نظامی (به رهبری سرهنگ محمدباقر بنی‌عامری)، سیاسی (به رهبری پرویز قادسی)، و پشتیبانی (به رهبری منوچهر قربانی‌فر) بود. هدف اصلی کودتا، حمله هوایی به بیت امام خمینی (ره) در جماران، بمباران مراکز حساس مانند فرودگاه مهرآباد، دفتر نخست‌وزیری، و مجلس شورای اسلامی، و سپس اعلام برتری نظامی با شکستن دیوار صوتی بر فراز تهران بود. پس از این مرحله، نیروهای زمینی قرار بود با تصرف صداوسیما، پادگان‌های کلیدی و ایجاد فضای نظامی، نظام را سرنگون کرده و بختیار را به قدرت بازگردانند.
بر اساس اسناد، کودتاگران موفق شده بودند ۶۰ خلبان و حدود ۵۰۰ نفر از پرسنل فنی و نظامی نیروی هوایی را جذب کنند و برنامه‌ریزی کرده بودند تا ۳۰ فروند جنگنده در روز عملیات (۲۱ تیر ۱۳۵۹) به پرواز درآیند. این طرح با حمایت سازمان‌های اطلاعاتی خارجی، از جمله سیا و ام‌آی‌سیکس انگلستان، و همچنین همکاری رژیم بعث عراق و برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس طراحی شده بود.
اما کمی قبل از اجرای کودتا خلبانی که مسئول بمب‌گذاری بیت حضرت امام خمینی (ره) بود، به سراغ آیت‌الله خامنه‌ای رفت و برنامه کودتا را به آگاهی ایشان رساند.
سخنان امام خمینی (ره) درباره کودتای نوژه
حضرت امام خمینی (ره) پس از خنثی‌سازی کودتا، در سخنرانی‌ای در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۵۹، با اشاره به نصرت الهی در حفظ انقلاب اسلامی، این توطئه را «بچه‌گانه» و «شرارت‌مآبانه» توصیف کردند. ایشان فرمودند: «مگر ملت ما حالا دیگر نشسته آنجا که یک فانتوم و دو فانتوم کاری انجام بدهد… خوب، این‌ها نمی‌فهمند که اگر فرضاً هم شما از پایگاه همدان پا شده بودید و آمده بودید و فرض کنید چند جا را هم کوبیده بودید، شما بالاخره باید زمین هم بیایید یا همان آسمان می‌مانید؟ ما از این امور نمی‌ترسیم.»
امام خمینی (ره) کودتاگران را به دلیل ناآشنایی با ماهیت انقلاب اسلامی و پیوند عمیق آن با مردم، به اشتباه در مقایسه نظام اسلامی با دولت‌های بی‌ریشه دیگر متهم کردند. ایشان همچنین از نقش آمریکا، رژیم بعث عراق، و برخی کشورهای منطقه در حمایت از این کودتا انتقاد کرده و بر ضرورت حفظ وحدت نیروهای انقلابی برای جلوگیری از توطئه‌های مشابه تأکید ورزیدند.
نقش آیت‌الله خامنه‌ای در افشای کودتا
آیت‌الله خامنه‌ای، که در آن زمان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و نماینده امام در شورای عالی دفاع بودند، نقش کلیدی در افشای این توطئه داشتند. بر اساس خاطرات ایشان، در سحرگاه ۱۸ تیر ۱۳۵۹، یکی از خلبانان نیروی هوایی که قرار بود بیت امام (ره) را بمباران کند، به دلیل عذاب وجدان و تأثیر سخنان مادرش، به منزل ایشان مراجعه کرد و طرح کودتا را فاش نمود. آیت‌الله خامنه‌ای در این باره می‌فرمایند: «شبی حدود اذان صبح، دیدم در منزل ما را می‌زنند… گفت: کودتایی قرار است انجام شود… در پایگاه همدان اجتماعی تشکیل شده و تصمیم بر یک کودتایی گرفته شده، پول‌هایی به افراد زیادی داده‌اند… قرار است جماران و چند جای دیگر را بمباران کنیم.»
ایشان با وجود تردید اولیه در صحت اطلاعات، به دلیل اهمیت موضوع، فوراً عناصر اطلاعاتی را مطلع کردند و پیگیری‌های لازم را انجام دادند. چند ساعت بعد، یکی از درجه‌داران تیپ ۲۳ نوهد نیز با مراجعه به کمیته اداره دوم ستاد مشترک ارتش، بخشی از طرح کودتا را افشا کرد و پاکتی حاوی جزئیات عملیات را ارائه داد. این دو افشاگری، که به فاصله چند ساعت رخ داد، نقشی تعیین‌کننده در خنثی‌سازی کودتا داشت.
چگونگی افشا و خنثی‌سازی کودتا
کودتای نقاب در آستانه اجرا، در سحرگاه ۱۸ تیر ۱۳۵۹، با افشاگری دو نفر از اعضای جذب‌شده به کودتا خنثی شد. خلبان مذکور، که هویتش به دلایل امنیتی به طور کامل فاش نشده، پس از تشویش و نگرانی و با توصیه مادرش تصمیم گرفت توطئه را افشا کند. او پس از تلاش‌های بسیار برای یافتن مقامات انقلابی، سرانجام به منزل آیت‌الله خامنه‌ای رسید و جزئیات طرح را فاش کرد. همزمان، درجه‌دار تیپ ۲۳ نوهد نیز با ارائه اسناد کودتا به کمیته اداره دوم ارتش، اطلاعات تکمیلی را در اختیار نیروهای انقلابی قرار داد. با این اطلاعات، «ستاد خنثی‌سازی کودتا» متشکل از واحدهای اطلاعات سپاه همدان، گروه مهندسی سپاه، انجمن اسلامی نیروی هوایی، و پرسنل متعهد ارتش تشکیل شد.
عملیات خنثی‌سازی در دو محور پارک لاله تهران و پایگاه نوژه همدان به اجرا درآمد. نیروهای انقلابی، شامل سپاه پاسداران و پرسنل وفادار ارتش، با سرعت وارد عمل شدند و کودتاگران را دستگیر کردند. در جریان درگیری‌ها، ۶ نفر از کودتاگران کشته شدند و حدود ۶۰۰ نفر، که ۵۰۰ نفرشان نظامی بودند، بازداشت شدند. پنج نفر از سران کودتا، از جمله سرتیپ آیت محققی و سپهبد سعید مهدیون، در دادگاه انقلاب اسلامی محاکمه و به اعدام محکوم شدند.
خبر خنثی‌سازی کودتا در ۱۹ تیر ۱۳۵۹ از رادیو و تلویزیون اعلام شد و ضربه بزرگی به توطئه‌گران و حامیان خارجی آن‌ها وارد آمد.
نتیجه‌گیری
کودتای نقاب نمونه‌ای از تلاش‌های هماهنگ داخلی و خارجی برای براندازی نظام نوپای جمهوری اسلامی بود. این توطئه، که با حمایت سازمان‌های اطلاعاتی غربی و برخی کشورهای منطقه طراحی شده بود، نشان‌دهنده نگرانی قدرت‌های جهانی از استقلال سیاسی ایران پس از انقلاب بود.
انتخاب پایگاه سوم شکاری به دلیل موقعیت استراتژیک و امکانات نظامی آن، نشان از برنامه‌ریزی دقیق کودتاگران داشت، اما هوشیاری نیروهای انقلابی و وفاداری برخی از پرسنل ارتش، به‌ویژه خلبان و درجه‌داری که کودتا را افشا کردند، این طرح را در نطفه خفه کرد.
سخنان امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای نشان‌دهنده عمق ایمان به پیوند ملت و نظام و اعتماد به نصرت الهی بود. این کودتا، هرچند خطرناک بود، به دلیل وحدت نیروهای انقلابی و حضور مردم در صحنه، ناکام ماند. این رویداد همچنین نشان داد که نظام اسلامی، برخلاف تصور کودتاگران، ریشه‌ای عمیق در میان مردم دارد و نمی‌توان آن را با عملیات نظامی سرنگون کرد.
کودتای نقاب درس بزرگی برای انقلاب اسلامی بود: هوشیاری، وحدت، و اعتماد به نیروهای وفادار داخلی، کلید پیروزی در برابر توطئه‌های خارجی است. این واقعه در تاریخ انقلاب به عنوان نمادی از شکست دشمنان و استحکام نظام اسلامی ثبت شد.
