به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، نشست سران گروه بریکس، متشکل از اقتصادهای بزرگ نوظهور، روز یکشنبه در برزیل آغاز شد، اما بدون حضور رهبر اصلی قدرتمندترین عضو این گروه. برای نخستین بار در بیش از یک دهه حکومت، شی جین‌پینگ، رهبر چین که بریکس را به محور تلاش‌های خود برای بازآرایی توازن قدرت جهانی تبدیل کرده، در گردهمایی سالانه سران شرکت نخواهد کرد.
بر اساس گزارش سی‌ان‌ان، غیبت شی در این نشست دو روزه در ریودوژانیرو در مقطع حساسی برای بریکس رخ می‌دهد؛ گروهی که نام آن برگرفته از اعضای اولیه یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است و از سال ۲۰۲۴ با پیوستن مصر، امارات متحده عربی، اتیوپی، اندونزی و جمهوری اسلامی ایران گسترش یافته است.
برخی از اعضا با ضرب‌الاجل ۹ ژوئیه برای مذاکره بر سر تعرفه‌های ایالات متحده که قرار است توسط رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، اعمال شود، روبه‌رو هستند و همه اعضا نیز با بی‌ثباتی اقتصادی جهانی ناشی از دگرگون شدن روابط تجاری آمریکا دست‌وپنجه نرم می‌کنند، امری که فشار بیشتری برای نمایش اتحاد به این گروه وارد کرده است.
غیبت شی به این معناست که رهبر چین فرصتی کلیدی برای نمایش چین به عنوان یک رهبر باثبات و جایگزین ایالات متحده را از دست می‌دهد، تصویری که پکن مدت‌ها کوشیده آن را به جنوب جهانی ارائه دهد؛ و این تصویر به‌ویژه با تغییر سیاست ترامپ به «اول آمریکا» و تصمیم اخیر واشنگتن برای همراهی با اسرائیل در بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران برجسته‌تر شده است. با این حال، تحلیلگران می‌گویند تصمیم شی برای عدم حضور و اعزام مقام شماره ۲ خود، لی چیانگ، به معنای کاهش اهمیت بریکس برای پکن نیست و نشان‌گر این نیست که این گروه در راهبرد چین برای ایجاد ائتلاف‌هایی به‌منظور مهار قدرت غرب کم‌اهمیت شده باشد.
چونگ جا ایان، استاد دانشگاه ملی سنگاپور، گفت: «بریکس بخشی جدایی‌ناپذیر از تلاش‌های پکن است تا اطمینان یابد که توسط متحدان آمریکا محاصره نمی‌شود.» چونگ اضافه کرد این فشار ممکن است با روی کار آمدن ترامپ کمتر هم شده باشد، زیرا ترامپ حتی روابط با شرکای کلیدی را دچار تلاطم کرده است؛ و برای شی، شاید بریکس «بالاترین اولویت» نباشد چراکه او تمرکز خود را بر هدایت اقتصاد داخلی چین گذاشته است. او همچنین گفت پکن احتمالاً انتظار دستاوردهای بزرگ در نشست امسال ندارد.
شی تنها رئیس دولتی نیست که انتظار می‌رود در ریودوژانیرو غایب باشد. نزدیک‌ترین متحد او در گروه، ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه نیز فقط از طریق ویدئو کنفرانس شرکت خواهد کرد، همان دلیلی که او نشست بریکس ۲۰۲۳ در آفریقای جنوبی را هم به‌صورت مجازی دنبال کرد. برزیل، مانند آفریقای جنوبی، عضو دیوان کیفری بین‌المللی است و بنابراین در صورت حضور پوتین، ملزم به بازداشت او به دلیل اتهامات جنایات جنگی در اوکراین می‌بود.
غیبت دو بازیگر بزرگ جهانی، فرصت زیادی برای جلب توجه به نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند فراهم می‌کند که هم برای نشست و هم برای یک دیدار رسمی به برزیل سفر خواهد کرد. انتظار می‌رود سیریل رامافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، نیز در این نشست حضور داشته باشد.
برخی از اعضای جدید این گروه هنوز برنامه‌های خود را اعلام نکرده‌اند، اگرچه انتظار می‌رود پرابوو سوبیانتو از اندونزی که بزرگ‌ترین اقتصاد جنوب شرق آسیا امسال رسماً به بریکس پیوست، در ریودوژانیرو حاضر شود. کشورهای شریک بریکس، از جمله برخی که در تلاش برای پیوستن به این گروه هستند، نیز هیات‌هایی اعزام خواهند کرد. هنوز مشخص نیست که عربستان سعودی دعوتنامه عضویت کامل را پذیرفته یا خیر.
برای رئیس‌جمهور برزیل، لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، غیبت شی ممکن است چندان سنگین نباشد؛ چرا که رهبر چین در نوامبر برای نشست گروه ۲۰ و یک دیدار رسمی به برزیل آمد و در همان زمان او و لولا مجموعه‌ای از توافق‌نامه‌های همکاری را امضا کردند. همچنین لولا در ماه مه به چین سفر کرد و پیش از آن در مسکو در کنار شی در یک رژه نظامی حضور یافت.
به گفته ناظران، همین دیپلماسی‌های اخیر، انتظار پایین برای دستاوردهای بزرگ در نشست امسال و تمرکز بیشتر بر مسائل داخلی، احتمالاً همگی در تصمیم شی برای اعزام لی چیانگ، فرد شماره دو مورد اعتمادش نقش داشته‌اند. چین در بحبوحه تنش‌های تجاری با ایالات متحده با چالش‌های اقتصادی شدیدی مواجه است و رهبران این کشور مشغول ترسیم مسیر پنج‌ساله آینده پیش از برگزاری یک اجلاس کلیدی سیاسی در سال جاری هستند.
در ریودوژانیرو، انتظار می‌رود لی مأموریت پیشبرد اولویت‌هایی مانند تقویت روابط انرژی بین پکن و اعضای صادرکننده بزرگ نفت بریکس را بر عهده داشته باشد و همزمان برای گسترش استفاده از ارز دیجیتال و برون‌مرزی چین در تجارت داخل گروه تلاش کند. برایان وونگ، استادیار دانشگاه هنگ‌کنگ، گفت غیبت شی نباید به‌عنوان بی‌توجهی به بریکس تفسیر شود. وونگ افزود: «چه در مورد شراکت چین و روسیه و چه در مورد تمایل پکن به نمایش رهبری ادعایی‌اش بر جهان جنوب، مسائل زیادی در بریکس پلاس وجود دارد که با جهان‌بینی سیاست خارجی شی هم‌راستا است.»
بریکس در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان یک ائتلاف اقتصادی شامل برزیل، روسیه، هند و چین آغاز به کار کرد و یک سال بعد آفریقای جنوبی نیز به آن پیوست. این گروه خود را تقریباً به‌عنوان پاسخی از سوی جهان جنوب به گروه هفت (G7) اقتصادهای بزرگ توسعه‌یافته تعریف می‌کند. با افزایش تمایل کشورها به ایجاد یک «جهان چندقطبی» که قدرت در آن پراکنده‌تر باشد و همزمان با تلاش پکن و مسکو برای تقویت نفوذ بین‌المللی خود در بحبوحه تنش‌های فزاینده با غرب، بریکس اهمیت بیشتری پیدا کرده است.
اما ترکیب این گروه، مجموعه‌ای از کشورها با نظام‌های سیاسی و اقتصادی بسیار متفاوت و گهگاه دارای اصطکاک و گسترش اخیر آن، موجب انتقاداتی شده است مبنی بر این که گروه بیش از حد بزرگ و نامتجانس شده و کارایی لازم را ندارد. تلاش این گروه ناهمگون برای سخن گفتن با یک صدا مستقل از غرب اغلب در اختلاف‌نظرها گرفتار می‌شود. به‌عنوان مثال، در بیانیه‌ای که ماه گذشته منتشر شد، نگرانی شدید نسبت به حملات نظامی علیه عضو بریکس، جمهوری اسلامی ایران ابراز شد، اما از نام بردن مستقیم ایالات متحده یا اسرائیل خودداری شد.
با این حال، ایالات متحده با دقت نظاره‌گر خواهد بود که این کشورها چگونه درباره موضوعی که معمولاً آن‌ها را متحد کرده است صحبت می‌کنند: انتقال تجارت و امور مالی خود به ارزهای ملی و فاصله گرفتن از دلار. چنین دلارزدایی‌ای به‌ویژه برای کشورهایی مانند روسیه و ایران که به‌شدت تحت تحریم‌های آمریکا قرار دارند، بسیار جذاب است.
اوایل امسال، در میان اهداف دوره میزبانی برزیل، لولا «افزایش گزینه‌های پرداخت» را برای کاهش «آسیب‌پذیری‌ها و هزینه‌ها» گنجانده بود. روسیه نیز سال گذشته هنگام میزبانی نشست، بر توسعه یک نظام منحصربه‌فرد پرداخت‌های فرامرزی تأکید کرد. با این حال، چیزی که بعید است روی میز مذاکرات قرار بگیرد، هدف بلندپروازانه «ارز مشترک بریکس» است. ایده‌ای که لولا در سال ۲۰۲۳ مطرح کرد و با خشم ترامپ روبه‌رو شد، هرچند دیگر رهبران بریکس تاکنون نشانه‌ای از اینکه این موضوع اولویت گروه باشد بروز نداده‌اند.
رئیس‌جمهور ایالات متحده در ماه ژانویه تهدید کرد که اگر کشورهای بریکس از یک ارز مشترک حمایت کنند یا از ارز دیگری برای جایگزینی «دلار قدرتمند آمریکا» پشتیبانی کنند، بر کالاهای آن‌ها «تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی» اعمال خواهد کرد. همزمان با گردهمایی کشورها در ریودوژانیرو، ناظران پیگیری خواهند کرد که رهبران این کشورها تا چه اندازه صریح و قاطعانه بر استفاده از ارزهای ملی تأکید می‌کنند؛ آن هم در نشستی از گروهی که چین در آن عضو اصلی است اما نفوذ اقتصادی گسترده آمریکا همچنان سنگین باقی مانده است.
