اهرمی‌‌‌‌ها پاشنه آشیل بازار شده‌‌‌‌اند
محمد خبریزاد، تحلیلگر بازار سرمایه عملکرد صندوق‌های اهرمی را از دلایل اصلی افت بازار در روزهای اخیر دانست و خواستار بازنگری جدی در سازوکار این صندوق‌ها شد. خبریزاد در تحلیل روند بازار در روزهای ابتدایی هفته جاری عنوان کرد: «در روز دوشنبه که نخستین روز معاملاتی هفته بود، بازار با حمایت محدود از نمادهای شاخص‌‌‌‌ساز کار خود را مثبت آغاز کرد؛ نمادهایی که در هفته گذشته مورد حمایت صندوق‌های حمایتی قرار گرفته بودند. اما از همان ابتدا دو عامل باعث شد بازار مسیر نزولی به خود بگیرد: نخست آنکه صف فروش در بسیاری از نمادهای کوچک و متوسط همچنان باقی مانده بود و قابل جمع‌آوری نبود و دوم، فشار فروش شدید صندوق‌های اهرمی که در این شرایط، نه تنها از بازار حمایت نکردند بلکه با عملکرد منفی خود به شدت آن دامن زدند.»
او افزود: «صف‌‌‌‌های فروش گسترده این صندوق‌ها و عدم نظارت موثر بر نحوه عملکردشان باعث شد در نیمه دوم بازار، فشار فروش به نمادهای مثبت نیز سرایت کند و صف‌‌‌‌های خریدی که در برخی نمادها وجود داشت، به سرعت عرضه شد و در نتیجه، بسیاری از نمادها روی صفر تابلو متعادل شدند. در ادامه و در روز سه‌‌‌‌شنبه، حتی همان نمادهای مثبت روز دوشنبه نیز وارد صف فروش شدند.» خبریزاد تاکید کرد: «در واقع تا زمانی که وضعیت نمادهای کوچک و متوسط به ثبات نرسد و فشار فروش صندوق‌های اهرمی ادامه داشته باشد، امکان بازگشت آرامش به بازار وجود ندارد. بدتر آنکه این صندوق‌ها نه‌‌‌‌تنها توان مقابله با شرایط منفی را ندارند، بلکه به دلیل ساختار اهرمی خود، با کوچک‌‌‌‌ترین افتی دچار بحران جدی می‌شوند. بسیاری از این صندوق‌ها اهرم ۲ دارند؛ یعنی هر افت بازار با شدت دو برابر در پرتفوی آنها منعکس می‌شود. چنین چیزی یک دومینوی خطرناک است که بازار را تهدید می‌‌‌‌کند.»
او با اشاره به معاملات بلوکی روز سه‌‌‌‌شنبه گفت: «به نظر می‌‌‌‌رسید بانک‌‌‌‌ها خریدار بلوک‌‌‌‌هایی بودند که از سوی صندوق‌های حمایتی عرضه شده بود تا شاید این صندوق‌ها بتوانند منابع جدیدی تجهیز کنند. اگر این موضوع محقق شود، می‌توان امیدوار بود بخشی از صف‌‌‌‌های فروش در روزهای آتی کاهش یابد. در غیر این صورت، بازار با یک بحران عمیق‌‌‌‌تر روبه‌رو خواهد شد و حتی ادامه فعالیت برخی صندوق‌ها زیر سوال خواهد رفت.»
تحلیلگر بازار سرمایه با انتقاد از نحوه حمایت فعلی از بازار افزود: «وعده تزریق ۱۲۰ همت به بازار سرمایه، اگر به‌‌‌‌صورت تدریجی و مرحله‌‌‌‌ای اجرایی شود، کارآیی چندانی نخواهد داشت. این مدل تزریق، نه‌‌‌‌تنها سرمایه‌‌‌‌گذاران را سردرگم کرده، بلکه روند بازار را فرسایشی و خسته‌‌‌‌کننده کرده است. به نظر من اگر قرار است حمایتی صورت گیرد، بهتر است یکجا و با قدرت بالا انجام شود تا بازار تکلیف خود را بداند.»
خبریزاد در پایان خاطرنشان کرد: «ابزارهایی مانند بیمه سهام و انتشار اوراق تبعی که در گذشته تجربه شده، می‌توانند در این شرایط به افزایش اطمینان خاطر سرمایه‌‌‌‌گذاران کمک کنند. اما در کنار آن، ضروری است سازمان بورس به‌‌‌‌طور جدی در ساختار، کارکرد و نظارت بر صندوق‌های اهرمی بازنگری کند. هدف از راه‌‌‌‌اندازی این ابزارها تنوع بخشی به ابزارهای مالی بازار بود، اما عملکرد ضعیف مدیران این صندوق‌ها و نبود نظارت موثر، باعث شده‌‌‌‌اند به پاشنه آشیل بازار تبدیل شوند؛ چه در روزهای صعودی و چه در زمان نزول.»
تزریق منابع تنها مُسکن موقتی بود
ابراهیم سماوی، تحلیلگر بازار سرمایه، با تاکید بر تداوم سایه سنگین ریسک‌‌‌‌های سیستماتیک بر اقتصاد ایران، وضعیت فعلی بازار را ناشی از نااطمینانی و فقدان چشم‌‌‌‌انداز روشن در حوزه سیاست خارجی و داخلی ارزیابی کرد. سماوی با اشاره به فضای کلان سیاسی و اقتصادی کشور گفت: «در شرایطی قرار داریم که هنوز ریسک‌‌‌‌های سیستماتیک به شکل جدی بر سر اقتصاد ایران سایه انداخته‌‌‌‌اند و این وضعیت همچنان ادامه دارد. اخباری که این روزها منتشر می‌شود، ضد و نقیض است؛ اینکه آیا امکان دارد آتش‌‌‌‌بس به یک صلح پایدار منجر شود و باب مذاکرات باز شود یا نه، هنوز مشخص نیست. در واقع ما در یک وضعیت بلاتکلیف پسا‌‌‌‌جنگ قرار داریم که واکنش بازیگران منطقه‌‌‌‌ای و بین‌المللی نسبت به آن هنوز روشن نیست.»
وی افزود: «بازار سرمایه نیز همان‌طور که در دو روز اخیر و همچنین در هفته گذشته دیده شد، به شکل کلی روند نزولی دارد. هرچند بخش زیادی از افت‌‌‌‌هایی که باید به دلیل ترس از ریسک سیستماتیک رخ می‌‌‌‌داد، قبلا اتفاق افتاده، اما همچنان فضای بی‌‌‌‌اعتمادی پابرجاست. در نخستین روز معاملاتی هفته یعنی دوشنبه، نشانه‌هایی از بهبود نسبی در بازار مشاهده شد؛ به‌‌‌‌ویژه در گروه‌های بانکی که معاملات امیدوارکننده‌‌‌‌تری را تجربه کردند.»
سماوی ادامه داد: «با توجه به اظهارات مسوولان بازار سرمایه، حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان منابع برای حمایت از بازار تزریق شده است. این حمایت در روز دوشنبه اثر اولیه خود را گذاشت و بازار با رنگ سبز کار خود را آغاز کرد و با شیب ملایمی مثبت به کار خود پایان داد. اما واقعیت این است که آنچه شاهدش بودیم، بیشتر شبیه به یک فرصت خروج برای سرمایه‌‌‌‌گذاران بود، چراکه همان‌طور که گفتم، سایه ریسک همچنان باقی است.» او با اشاره به ادامه‌‌‌‌دار بودن روند نزولی بازار تصریح کرد: «همان‌طور که پیش‌‌‌‌بینی می‌شد، اثر این تزریق منابع صرفا محدود به نیمه اول روز دوشنبه بود و نتوانست روند بازار را تغییر دهد. روز سه‌‌‌‌شنبه، شاخص کل بیش از ۵۰ هزار واحد افت کرد و مانند هفته گذشته، بیش از ۹۰ درصد نمادها در وضعیت منفی قرار گرفتند.»
سماوی همچنین به رفتار نقدینگی در بازار اشاره کرد و گفت: «در روز جاری، شاهد ورود بیش از ۲ هزار میلیارد تومان منابع به صندوق‌های درآمد ثابت بودیم. این موضوع نشان می‌دهد که سرمایه‌‌‌‌گذاران به‌‌‌‌شدت بلاتکلیف هستند. از طرفی بازارهای موازی نظیر مسکن در رکود کامل به‌‌‌‌سر می‌‌‌‌برند و از سوی دیگر، طلا و ارز با وجود نوسانات اخیر، جذابیت خاصی برای سرمایه‌‌‌‌گذاری ندارند. به همین دلیل، سرمایه‌‌‌‌گذاران ترجیح می‌دهند دارایی خود را موقتا در صندوق‌های درآمد ریالی نگه دارند تا وضعیت اقتصادی و سیاسی شفاف‌‌‌‌تر شود.» وی با تاکید بر غلبه فضای ترس در بازار اظهار کرد: «وقتی ترس بر بازار حاکم باشد، تحلیلگران معمولا توجهی به سطوح حمایتی، ارزش ذاتی سهام و تحلیل‌‌‌‌های بنیادی نمی‌‌‌‌کنند. با این حال، نسبت قیمت به سود (P/E TTM) بازار سرمایه اکنون در محدوده تاریخی ۶ قرار گرفته است که نشان می‌دهد اگر ترس کنار برود، بسیاری از سهم‌‌‌‌ها در محدوده‌های ارزنده‌‌‌‌ای قرار دارند.»
