مهراب عالی/ دکترای جامعهشناسی توسعه: در پی جنگ دوازده روزه میان جمهوری اسلامی ایران و رژیم صهیونیستی، جامعه ایرانی در مرحلهای تازه از تاریخ خود ایستاده است. مرحلهای که نه تنها با شوک امنیتی و اجتماعی همراه است، بلکه همزمان با فرصتی بیبدیل برای بازسازی انسجام ملی و بازتعریف چهره ایران در نگاه جهانی روبهروست.
در چنین بزنگاهی، یکی از منابع فکری مغفولماندهای که میتواند به بازتعریف این چهره کمک کند، نظریهی «ایرانشهر» سید جواد طباطبایی است. نظریهای که ایران را نهفقط یک دولت یا ملت، بلکه یک طرح تمدنی میبیند.
طباطبایی با بازخوانی سنت اندیشهای ایران از دوران باستان تا دوره اسلامی، نشان میدهد که ایران دارای نوعی نظم سیاسی ـ فرهنگی دیرپا بوده که ویژگی آن عقلانیت، قانونگرایی، تنوعپذیری و مهار قدرت در بستر سنت است.
در این چارچوب، هویت ایرانی نه براساس قوم یا مذهب، بلکه بر پایهی مشارکت در ساخت یک تمدن تاریخی تعریف میشود. این نگاه، دقیقاً همان چیزی است که میتواند بدیلِ گفتمانهای تفرقهافکن یا وارداتی در دورهی پساجنگ باشد.
جنگ دوازدهروزه میتواند جامعه را به سمت گسستهای داخلی بکشاند. اما در مقابل، روایت ایرانشهری الگویی برای همزیستی تاریخی اقوام و مذاهب ایرانی ارائه میدهد. الگویی که در آن، وحدت نه با حذف تفاوتها، بلکه با بهرسمیتشناختن آنها در چارچوب یک نظم ملی شکل میگیرد.
در این شرایط، بازگشت به مفاهیمی چون خرد ملی، قانون ایرانی، و تاریخ مشترک، بهترین راه برای جلوگیری از فرسایش سرمایه اجتماعی است.
جنگ اخیر فقط یک نبرد نظامی نبود، بلکه یک «بحران روایت» هم بود. در چنین فضایی، نظریه ایرانشهر میتواند به ترسیم تصویری تازه از ایران کمک کند: ایران، نه بهمثابه تهدید منطقهای، بلکه بهمثابه کانون تعادل و تمدنساز در آسیای غربی.
مفاهیمی چون ایران بهمثابه مرکز نظم، حافظ میراث، و محور گفتوگو باید در دستور کار دیپلماسی عمومی قرار گیرد. این تصویر، قدرت نرم ایران را بازسازی میکند.
در پایان باید گفت، بحرانها، بزنگاههایی برای بازآفرینی گفتمانها هستند. نظریه ایرانشهر، فرصتی برای آن است که ایران خود را نه با وامگیری از بیرون، بلکه بر پایهی میراث فکری، تاریخی و تمدنیاش بازسازی کند.
اگر رسانهها، روابط عمومی دولت، نظام آموزشی و نخبگان روشنفکر بتوانند این روایت را به زبان روزمره مردم ترجمه کنند، ایران میتواند نهفقط از این بحران عبور کند، بلکه خود را در مقام یک بازیگر تمدنساز منطقهای بازتعریف کند. همان ایران خردمندی که از دل تاریخ برآمده، اما برای آینده آماده است.