خبرگزاری مهر، گروه استانها: آئین چهل‌منبری یا پامنبری از کهن‌ترین و اصیل‌ترین آئین‌های محرم در استان گلستان و شهر گرگان است که قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد. این سنت دیرینه به دوران قاجار بازمی‌گردد و ریشه در باورهای مذهبی و فرهنگی مردم گرگان دارد. در آن زمان، گرگان با نام استرآباد شناخته می‌شد و از مراکز مهم فرهنگی و مذهبی شمال ایران به شمار می‌رفت.
مردم این شهر با علاقه فراوان به مراسم‌های مذهبی، آیین‌هایی را ابداع کردند که علاوه بر معنویت، نشانه همبستگی و اتحاد اجتماعی بود. چهل‌منبری که به معنی طی کردن مسیر چهل منبر است، آئینی است که طی آن افراد در شب تاسوعا با روشن کردن شمع در کنار منبرهای پراکنده در محله‌ها، یاد و خاطره امام حسین (ع) و شهدای کربلا را زنده نگه می‌دارند. این منبرها که اغلب در خانه‌ها یا حسینیه‌ها برپا می‌شوند، یاد آور منبرهای کربلا و سخنرانی‌های مذهبی آن دوران است.
این آئین بیش از آنکه صرفاً یک مراسم عزاداری باشد، بخشی از هویت فرهنگی و دینی مردم گرگان است که به طور مستمر نسل به نسل منتقل شده است. باور عمومی بر این است که طی کردن مسیر چهل منبر با شمع روشن و بدون سخن گفتن، با نیت خالص، حاجات شخص برآورده می‌شود. به همین دلیل، این مراسم دارای بار معنوی بسیار بالایی برای اهالی است.
نحوه برگزاری و فضای مراسم
در غروب روز تاسوعا، زمانی که آسمان گرگان به رنگ سرخ غروب درآمده، مردم با چهره‌ای مملو از حزن و اندوه به کوچه‌های قدیمی شهر می‌آیند. زنان، مردان و کودکان، اغلب با شمعی روشن در دست، مسیر تعیین‌شده برای چهل‌منبری را قدم می‌زنند. در این مسیر، منبرهای کوچکی که با پارچه‌های مشکی یا سبز پوشانده شده‌اند، در گوشه و کنار کوچه‌ها دیده می‌شوند.
هر شرکت‌کننده پس از رسیدن به هر منبر، شمعی روشن می‌کند، لحظه‌ای سکوت می‌کند و دعا می‌خواند؛ سپس آرام‌آرام به مسیر خود ادامه می‌دهد. برخی از عزاداران حتی پای برهنه مسیر را طی می‌کنند که نماد تواضع و خضوع در برابر مصیبت‌های امام حسین (ع) است. فضای مراسم با بوی عود، صدای نوحه‌های آرام و نور شمع‌ها به فضایی معنوی و عرفانی تبدیل می‌شود.
نقش زنان و حضور همه‌جانبه مردم
یکی از ویژگی‌های شاخص این آئین، حضور پررنگ و فعال زنان در برگزاری آن است. بسیاری از منبرهای چراغانی‌شده در خانه‌هایی برپا می‌شوند که توسط زنان وقف و اداره می‌شوند. زنان نه تنها در آماده‌سازی و روشن کردن شمع‌ها نقش اصلی دارند، بلکه نذری‌هایی مانند آش، حلیم و چای برای پذیرایی از عزاداران تهیه می‌کنند.
با وجود نقش برجسته زنان، مردان نیز در پشتیبانی و برگزاری مراسم مشارکت می‌کنند؛ از آماده‌سازی منبرها تا راهنمایی مسیر. کودکان و نوجوانان نیز همراه خانواده‌ها، نخستین تجربه‌های معنوی خود را در این مراسم کسب می‌کنند و این سنت ارزشمند را به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند.
صدای مردم؛ تجربه‌ای معنوی و دلنشین
ساکنان محله‌های قدیمی گرگان معتقدند چهل‌منبری فرصتی است برای دل کندن از دنیا و ارتباط مستقیم با امام حسین (ع). یکی از زنان مسن محلی می‌گوید: پامنبری برای ما فقط یک مراسم نیست، یک عهد است که هر سال تکرار می‌شود. سال‌هاست با روشن کردن این شمع‌ها آرامش و امید به خانه‌های ما می‌آید.
جوانی که هر سال در مراسم شرکت می‌کند، بیان می‌کند به خبرنگار مهر، می‌گوید: غروب تاسوعا، وقتی در کوچه‌ها قدم می‌زنم و هر منبر را می‌بینم، انگار با تاریخ و رنج‌های کربلا روبه‌رو هستم. این حس را نمی‌شود با کلمات توضیح داد.
چهل‌منبری یکی از نمادهای شاخص فرهنگ عاشورایی مردم گلستان است
مسئولان استان گلستان، آئین چهل‌منبری را نه فقط یک مراسم مذهبی بلکه میراثی گرانبها می‌دانند.
فریدون فعالی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گلستان، در این‌باره می‌گوید: چهل‌منبری یکی از نمادهای شاخص فرهنگ عاشورایی مردم گلستان است که توانسته با حفظ اصالت و معنویت خود، به ثبت ملی برسد. این آئین‌ها کمک می‌کنند تا هویت دینی و فرهنگی مردم استان پایدار بماند و همزمان ظرفیت گردشگری مذهبی توسعه یابد.
وی افزود: مراسم‌های محرم در استان گلستان، بازسازی زنده‌ای از واقعه خونین کربلاست که به ما اجازه می‌دهد تاریخ و ارزش‌های دینی را به نسل‌های آینده منتقل کنیم.
اهمیت آئین چهل‌منبری در حفظ هویت فرهنگی
چهل‌منبری فقط یک آئین مذهبی نیست؛ بلکه ترکیبی از احساسات، تاریخ و همبستگی اجتماعی است. این مراسم پل ارتباطی است میان نسل‌های مختلف که هر سال با احترام و خلوص نیت، در کنار هم، میراث معنوی‌شان را زنده نگه می‌دارند. در دنیای پرهیاهوی امروز، چهل‌منبری یادآور ارزش‌هایی چون تواضع، امید و وفاداری به اصول و باورهای دینی است.
آئین چهل‌منبری گرگان، چراغی است فروزان که بیش از دو قرن در تاریکی غروب تاسوعا می‌درخشد. این آئین نه تنها یادآور مصائب عاشورا، بلکه نمادی است از ایمان راسخ، اتحاد اجتماعی و استمرار فرهنگ دینی مردم منطقه. حضور پررنگ مردم، به‌ویژه زنان، در این مراسم، جلوه‌ای زیبا از نقش‌آفرینی خانواده‌ها در حفظ سنت‌های مذهبی است.
ثبت چهل‌منبری در فهرست میراث معنوی کشور، فرصتی است تا این سنت کهن نه تنها به‌عنوان یک مراسم مذهبی بلکه به عنوان یک پدیده فرهنگی و اجتماعی گرامی داشته شود و به جهانیان معرفی شود. گرگان در شب‌های تاسوعا، با شمع‌های روشن و صدای خاموش دعاها، به قلب عاشورا نزدیک‌تر می‌شود و این حس همبستگی و معنویت را نسل به نسل حفظ می‌کند.
