در نخستین سفر خارجی خود پس از جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران، «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران روز جمعه به شهر «خان‌کندی» در آذربایجان سفر رسمی انجام داد تا در هفدهمین نشست سازمان همکاری اقتصادی (اکو) شرکت کند.
به گزارش انتخاب به نقل از الجزیره، در ادامه این مطلب آمده است: سفر پزشکیان یک هفته پس از تماس تلفنی او با همتای آذربایجانی‌اش، «الهام علی‌اف» صورت گرفت؛ تماسی که در آن، وی خواستار تحقیق درباره آنچه «حملات پهپادی اسرائیل به ایران از طریق حریم هوایی آذربایجان» توصیف کرد، شد. او بر لزوم انجام یک تحقیق جامع و معتبر در مورد این ادعاها تأکید کرد، زیرا در صورت صحت، این مسئله «نقض جدی حاکمیت ایران از طریق بهره‌برداری از حریم هوایی کشور همسایه» محسوب می‌شود.
اگرچه خبرگزاری ترند آذربایجان چند روز پیش از قصد پزشکیان برای حضور در این اجلاس خبر داده بود، اما مقام‌های ایرانی در آن زمان این خبر را تأیید نکردند. رسانه‌های فارسی‌زبان، از جمله خبرگزاری رسمی ایرنا نیز این گزارش را ابتدا به نقل از منابع آذربایجانی بازتاب دادند تا اینکه ظهر امروز گزارش دادند که پزشکیان «وارد خان‌کندی شده است».
طبق تصویری که سرویس مطبوعاتی ریاست‌جمهوری آذربایجان در تاریخ ۴ ژوئیه منتشر کرد، رؤسای‌جمهور ایران، آذربایجان و ترکیه – یعنی پزشکیان، علی‌اف و اردوغان – در حاشیه نشست اکو در خان‌کندی کنار یکدیگر دیده می‌شوند.
ایرنا به نقل از پزشکیان نوشت که این نشست «فرصتی برای تبادل نظر در موضوعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و نیز ایجاد زمینه‌هایی برای همکاری مشترک در چارچوب منافع منطقه‌ای» است. او پیش از ترک تهران گفته بود: «طمع دشمنان برای ایجاد ناامنی، با افزایش هماهنگی و همکاری کشورهای منطقه کاهش می‌یابد.»
پزشکیان پس از دیدارهای کوتاه با چند تن از سران کشورها در حاشیه اجلاس، در سخنرانی خود در نشست اکو به محکومیت تجاوز اسرائیل و تبیین چشم‌انداز اقتصادی ایران برای این سازمان پرداخت. او تأکید کرد که تجاوز «نقض آشکار ماده ۲ منشور سازمان ملل» بوده و با مشارکت نیروهای آمریکایی انجام شده است.
او با اشاره به اینکه نیروهای مسلح ایران در چارچوب ماده ۵۱ منشور ملل متحد به دفاع مشروع پرداخته‌اند، گفت: «دفاع مشروع ایران درسی به متجاوزان داد و مانع از گسترش درگیری در منطقه شد.» او از اشاره مستقیم به اتهامات مربوط به باز شدن حریم هوایی آذربایجان به روی جنگنده‌های اسرائیلی خودداری کرد، اما تأکید کرد که «افزایش هماهنگی منطقه‌ای، میل دشمنان به ایجاد هرج‌ومرج را کاهش می‌دهد.» او تلاش کرد این بحران را به فرصتی برای دعوت از کشورهای عضو اکو جهت تقویت «مصونیت جمعی» در برابر شوک‌های آینده بدل کند.
دکتر «عطاء تقوی اصل»، استاد جغرافیای سیاسی، در گفت‌وگو با الجزیره نت، عدم اعلام قبلی سفر پزشکیان را ناشی از اولویت‌بندی‌های امنیتی جمهوری اسلامی دانست؛ اگرچه تهران متعهد به مشارکت سطح بالا در اجلاس‌های این سازمان به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی است.
تقوی اصل گفت که ایران با پرهیز از پوشش رسانه‌ای گسترده برای این سفر، اعتراض دیپلماتیک خود به رفتار باکو را ثبت کرده است. به گفته او، لحن سخنرانی رئیس‌جمهور ایران حاوی انتقادهایی نسبت به همکاری باکو با تل‌آویو طی سال‌های اخیر بود و به ابهاماتی پرداخت که همچنان پیرامون همکاری احتمالی دو کشور در جریان تجاوز اخیر اسرائیل وجود دارد.
از نگاه این استاد دانشگاه، این سفر حامل پیام‌های مهمی است. او گفت که علی‌رغم ادامه تحقیقات ایران درباره نقش برخی کشورهای همسایه در تجاوز اسرائیل، تصمیم تهران به انجام این سفر از پیش برنامه‌ریزی‌شده، نشان‌دهنده رویکرد دیپلماتیک آن برای حل اختلافات در چارچوب منافع ملی و پرهیز از تشدید تنش‌هاست. این مسئله حتی در مذاکرات با واشینگتن نیز مشهود است.
به گفته همین منبع، پزشکیان سعی داشت که بحث خود را که با موضوع تهدید تجاوز خارجی آغاز کرده بود، به سمت سازوکارهای منطقه‌ای برای مواجهه با چالش‌ها از جمله چالش‌های امنیتی و اقتصادی سوق دهد. او پروژه‌های مشخصی را برای سازمان اکو مطرح کرد که بیانگر چشم‌انداز ایران برای این سازمان است؛ از جمله اذعان به ناکامی اکو در تحقق اهداف چشم‌انداز ۲۰۲۵ و ضرورت بازنگری در برخی ابعاد برای تدوین چشم‌انداز ۲۰۳۵.
تقوی اصل افزود: «رئیس‌جمهور ایران دستورکار روشنی برای تبدیل اکو به یک بلوک اقتصادی دیجیتال رقابتی دارد، با بهره‌گیری از خلأ ژئوپلیتیکی در آسیای مرکزی که در سال‌های اخیر پدید آمده است.» او احتمال داد که پزشکیان با همتایان خود درباره علل ناکامی‌های سازمان گفت‌وگو کرده و راهبردهایی برای احیای آن ارائه دهد.
به باور تقوی اصل، دعوت پزشکیان برای تسهیل صدور روادید گردشگری بر پایه تنوع مقاصد در کشورهای عضو، نشانه‌ای از تلاش هیئت ایرانی برای فعال‌سازی نقش سازمان به‌عنوان یک نهاد ضدغربی است و نیز پیوند زدن شکوفایی منطقه‌ای با خنثی‌سازی طرح‌های تجزیه‌طلبانه خارجی.
از سوی دیگر، «محسن پاک‌آیین» سفیر پیشین ایران در باکو نیز در گفت‌وگو با الجزیره نت، اعلام کرد که پزشکیان با سه دستورکار اصلی به اجلاس آمده است: تجارت، حمل‌ونقل و انرژی. او افزود که علاوه بر این، مسائل مورد علاقه مشترک دیگری نیز در دستور کار قرار دارد، از جمله همکاری دوجانبه با باکو و سایر اعضای شرکت‌کننده در زمینه‌های امنیتی، گردشگری، کشاورزی، مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر.
به گفته پاک‌آیین، تحولات جنگ آمریکا و اسرائیل علیه ایران، هسته اصلی گفت‌وگوهای پزشکیان و وزیر امور خارجه‌اش، «عباس عراقچی»، با همتایانشان در شهر خان‌کندی خواهد بود؛ با وجود اینکه انتظار می‌رود جنبه اقتصادی در دستور کار رسمی اجلاس غالب باشد.
او در پایان گفت که رئیس‌جمهور ایران با همتایانش در حاشیه اجلاس درباره تداوم تجاوز اسرائیل به نوار غزه و مخاطرات سیاست‌هایی که در پی بازترسیم ژئوپلیتیک منطقه هستند، گفت‌وگو خواهد کرد. همچنین پیگیری توافق‌های امضاشده در سفر قبلی او به باکو، از دیگر محورهای گفت‌وگو با مقام‌های آذربایجانی خواهد بود.
در حالی که این سفر به خان‌کندی یک تلاش راهبردی برای بازپس‌گیری ابتکار عمل منطقه‌ای پس از حملات اخیر اسرائیل بود، ناظران ایرانی بر این باورند که سخنرانی پزشکیان در اجلاس اکو از ناکامی‌های سازمان بهره گرفت تا چشم‌انداز ایران در زمینه «مقاومت اقتصادی» در برابر فشارهای غربی را مطرح کند؛ فشارهایی که ممکن است پس از جنگ ۱۲ روزه، تشدید شوند.
در عین حال، بخشی از محافل سیاسی ایران بر این باورند که با توجه به تداوم تنش‌ها بین تهران و پایتخت‌های غربی بر سر پرونده هسته‌ای، موفقیت در شرط‌بندی بر گزینه مقاومت اقتصادی، به توانایی تهران برای عبور از مانع همکاری با دولت‌هایی بستگی دارد که آن‌ها را یا وابسته به غرب می‌داند یا متهم به همکاری با دشمنان خود می‌کند.
