خبرگزاری مهر، گروه استانها: در گرماگرم روز دهم تیرماه، نیشابور بار دیگر به یاد آن واقعه سترگ، حال و هوایی متفاوت دارد؛ واقعه‌ای که بیش از دوازده قرن پیش، این شهر را در میانه مسیر هجرت اجباری امام رضا (ع) به خراسان، تبدیل به نقطه تلاقی علم، ایمان و تاریخ کرد.
ورود کاروان امام هشتم (ع) به نیشابور و بیان حدیث سلسلة الذهب، رویدادی است که نه تنها در حافظه تاریخی شیعیان، بلکه در وجدان دینی مردم این خطه و در تار و پود فرهنگ ایرانی ماندگار شده است؛ حدیثی که ستون عقیده و نقطه عطفی در تبیین امامت شد.
لحظه‌ای که شهر متوقف شد؛ کاروانی که تاریخ را نوشت
در سال ۲۰۰ هجری قمری، به دستور مأمون عباسی، کاروان امام رضا (ع) از مدینه به سوی مرو حرکت داده شد. نیشابور، شهری که آن روز به عنوان پایتخت فرهنگ و دانش ایران‌زمین شناخته می‌شد، شاهد ازدحام بی‌نظیری بود؛ علما، محدثان، دانش‌پژوهان و هزاران نفر از مردم، جملگی گرد آمده بودند تا از فرزند پیامبر (ص) سخنی بشنوند.
در این ایستگاه ایمان، امام رضا (ع) با توقفی کوتاه، حدیثی را بیان فرمود که به «سلسلة الذهب» شهرت یافت: «کلمه لا اله الا الله حصنی، فمن دخل حصنی أمن من عذابی؛ بشرطها و أنا من شروط‌ها.»
این کلام، نه تنها تأکید بر توحید، که تبیین جایگاه امامت در اندیشه شیعی بود؛ امام (ع) خود را شرط ورود به حصن توحید معرفی کرد و با این بیان، خط روشن امامت را به عنوان استمرار ولایت الهی، در برابر دیدگان تاریخ نهاد.
حدیثی که از نیشابور به تاریخ اسلام راه یافت
گفته می‌شود در آن روز، جمعیتی بالغ بر بیست هزار نفر این حدیث شریف را شنیدند و ثبت کردند؛ جمعیتی بی‌سابقه برای نقل یک روایت واحد. این حدیث، نه تنها در منابع حدیثی شیعه، بلکه در منابع اهل سنت نیز نقل شده و به عنوان سندی محکم بر حقانیت امامت و استمرار ولایت در خطبه‌ها، کتاب‌های کلامی و فقهی مورد استناد قرار گرفته است.
ابوالفضل حسینی، استاد تاریخ اسلام در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اهمیت این واقعه می‌گوید: اگر امروز درباره جایگاه نیشابور در تاریخ تشیع صحبت می‌کنیم، بخش زیادی از آن مدیون همین لحظه تاریخی است. سلسلة‌الذهب یک روایت صرف نیست؛ نقطه عطفی است که در آن، پیوند میان توحید و امامت، به زبانی صریح و بی‌واسطه از زبان امام معصوم (ع) بیان شد. همین امر باعث شد که این حدیث تا قرن‌ها، مبنای استدلال علمای شیعه و حتی مورد توجه علمای اهل سنت باشد.
وی اضافه می‌کند: در آن روزگار، نیشابور نه فقط یک شهر، بلکه مرکز تبادل دانش و فرهنگ بود. حضور امام رضا (ع) و بیان این حدیث، نقش نیشابور را در جغرافیای معنوی ایران و جهان اسلام تثبیت کرد.
نیشابور؛ شهر علم و معبر وحی
نیشابور از دیرباز، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ علم و تمدن ایرانی اسلامی داشته است. واقعه سلسلة‌الذهب، این شهر را به معبری برای وحی و کانونی برای بازتاب پیام امامت تبدیل کرد.
امروز نیز، هویت نیشابوریان با این روایت گره خورده است؛ به گونه‌ای که صدای آن حدیث را هنوز هم می‌توان از زبان راهنمایان، زائران و مردم کوچه‌های منتهی به قدمگاه امام رضا (ع) شنید.
مهدیه سادات موسوی، پژوهشگر تاریخ تشیع معتقد است: سلسلة الذهب فقط یک گفته تاریخی نیست، بلکه یک واقعه زنده است که هر سال با آئین‌های مردمی و مراسم گرامیداشت سالروز ورود امام رضا (ع) به نیشابور، احیا می‌شود. مردم نیشابور، این حدیث را میراث معنوی خود می‌دانند؛ گویی هر سال با برگزاری این مراسم، هویت دینی و شیعی خود را بازآفرینی می‌کنند. این پیوستگی فرهنگی و معنوی، شهر را به نقطه‌ای ممتاز در جغرافیای زیارتی ایران تبدیل کرده است.
ستون اعتقاد؛ از متون حدیثی تا زیست مردم
حدیث سلسلة‌الذهب، در گذر تاریخ، همواره محور استدلال‌های کلامی و فقهی قرار گرفته است. بزرگان مکتب شیعه در قرون بعد، این حدیث را مبنای تفسیر رابطه توحید و ولایت قرار دادند و بر اساس آن، امامت را شرط حقیقی تحقق توحید در زندگی مسلمانان دانستند.
اما تأثیر این حدیث، فقط در لابه‌لای کتاب‌ها نماند؛ در رفتار و باور مردم نیشابور و شیعیان ایران ریشه دواند و به بخشی از فرهنگ عمومی بدل شد.
در سالگرد این واقعه، کوچه‌ها و خیابان‌های نیشابور با پرچم‌های سبز و مشکی آذین می‌شود و مردم از پیر و جوان، در آئین‌های فرهنگی و مذهبی حضور می‌یابند. راهنمایان قدمگاه با شور و احترام فراوان، ماجرای ورود امام رضا (ع) و بیان حدیث سلسلة‌الذهب را برای زائران روایت می‌کنند؛ روایتی که هر بار، جان تازه‌ای به ایمان مردم می‌بخشد.
حدیثی که هنوز زنده است
حالا پس از گذشت قرن‌ها، نیشابور به روایت این واقعه زنده است. هر سال در روز دهم تیرماه، این شهر شاهد حضور عاشقان اهل بیت (ع) از سراسر ایران است. آئین‌های نمادین، مراسم مذهبی، نشست‌های علمی و فرهنگی با حضور اقشار مختلف مردم، علما و مسئولان برگزار می‌شود و یاد و پیام حدیث سلسلة‌الذهب را بار دیگر در جان شهر می‌دمد.
در فضای معنوی قدمگاه، گویی هنوز نسیم کلام امام (ع) می‌وزد و «لا اله الا الله حصنی» بر سر زبان‌هاست. مردم و زائران، با زمزمه این حدیث، نه تنها به گذشته، که به آینده‌ای روشن‌تر برای ایمان و وحدت امت اسلامی امید می‌بندند.
ورود امام رضا (ع) به نیشابور و روایت سلسلة‌الذهب، رویدادی است که تنها در صفحات تاریخ نماند. این واقعه، ستون عقیده شیعیان شد و در جان و زیست مردم نیشابور ماندگار گردید. امروز نیز، در هر سالگرد، شهر گویی بار دیگر میزبان خورشید است و آئین‌های مردمی و مذهبی، پیوند دیرین مردم با امام و حدیث او را زنده می‌کند؛ حدیثی که همچون زنجیره‌ای زرین، دل‌های اهل ایمان را تا خدای متعال پیوند داده است.
