بر اساس مطالعاتی که چند سال گذشته در مجله نیچر انجام شد، کشورهای ایران، افغانستان عراق به ترتیب ۵۶ درصد، ۵۴ درصد و ۳۴ درصد منابع دایمی اب سطحی خود را بین سال‌های ۱۹۸۴میلادی (۱۳۶۳شمسی) تا ۲۰۱۵ (۱۳۹۴شمسی) از دست داده‌اند.
برداشت‌های نامناسب، ساخت سدها که سبب تغییر جهت وکمین جریان‌های رودخانه‌ای شده و همچنین خشکسالی های مقطعی به عنوان سه عامل مهم در کمتر شدن سطح منابع آب طبیعی در این کشورها عنوان شده اند.
این اعداد نگرانی قابل ملاحظه‌ای پیرامون مساله کم آبی و نحوه مدیریت آن دراقلیم‌های خشک و محیط‌های مرزی آنها ایجاد می‌کند.همواره از افزایش وسعت آب های سطحی تحت عنوان ایجاد دریاچه های مصنوعی به عنوان یکی از دلایل توجیه کننده ساخت سد ها یاد برده می‌شود. اگر مطالعه نیچر درست باشد، این بدان معنی است که علیرغم صرف هزینه های کلان در سالیان گذشته جهت افزایش وسعت آبهای سطحی از طریق سد سازی در کشورهایی مانند ایران، این اقدامات نه تنها هنوز نتوانسته اند خسارت حاصل از نابودی منابع دایمی آبهای سطحی را جبران کنند، بلکه خود به عنوان یک فاکتور منفی به مدیریت نامناسب منابع آب و خاک شدت بخشیده‌اند.
اکنون که رییس جمهور محترم افغانستان در مراسم افتتاح سد کمال خان رویای تبادل نفت با آب را در سر می‌پرواند، شاید بد نباشد کمی از وقت گرانب‌های خود را صرف بررسی این مطالعه و مطالعات مشابه کند و بداند در صورت تکرار پاره‌ای از تجربه های ناموفق در مدیریت سازه ای و پوپولیستی منابع آب، در بلندمدت قادر نخواهد بود حتی منابع آبی کشور خود را به درستی سر و سامان ببخشد، چه برسد به آنکه بخواهد از آن به عنوان اهرمی برای مقاصد تجاری و سیاسی استفاده کند.
*استاد مرکز علوم و تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان
۴۷۲۳۷
