عصر ایران؛ مهدی مالمیر-  چند روز پیش از سرِ اتفاق، پایِ گفت‌و‌شنودی نشستم میان دو سلبریتی از یکی از این تلویزیون‌ها (‌اپلیکیشن)‌های اینترنتی که به لطف کم‌کاری‌های رسانۀ ملی در جذب مخاطب، رونقی یافته‌اند.

 

  صحبت به تفاوت میان نسل‌ها و بین آدم‌ها کشید. میهمان برنامه با آب و‌تاب از دوران جنگ هشت ساله سخن به میان آورد و ادامه داد: ما نسل 50 و 60 نسل ویژه‌ای هستیم. ما میان دود و آتش قد کشیده‌ایم: چسب های ضرب‌دری روی شیشه ها را تماشا کرده‌ایم، به صدای توپ و رگبارِ رعشه‌آور پدافندها گوش سپرده‌ایم، با آهنگ رزم در تلویزیون وجد کودکانه و نوجوانانه‌ای سراسر وجود ما را فرا می‌گرفت و...

 

   در اینکه دهه شصتی‌ها و ماقبل آن از این اقبال برخوردار بوده‌اند که در بُرهه ای با جان‌فشانانِ «ایران عزیز» در یک زمان زیسته‌اند حرفی نیست و جای مبالات بسیار است اما، بر نگارندۀ این سطور معلوم نشد که در این «ما»‌یی که مهمان محترم برنامه پیش کشید به چه نسبت «من» داخل شده بود!

 

   اما در هر حال می‌شود این ایراد را به سلبریتی محترم گرفت که شهروندان‌عادی‌یی که جنگ دیده‌اند، لزوما آدم‌هایی با تجربه‌های برتر نسبت به کسانی که در صلح نفس کشیده‌اند، نیستند!

 

   در دنیای کهن نظامی نویس‌ها و کارشناسان فنون جنگی وهمۀ آنهایی که در باب جنگ نظرورزی کرده اند، به گونه‌های متفاوت از جنگ سخن گفته اند: برخی آن را همانندِ حجامت برای کالبد انسان مفید دانسته‌اند، برخی بر این باور بودند که جنگ شجاعت و خصایلی نظیر مردانگی و فداکاری را رونق می‌بخشد وفضایلی را که در دوران زندگی روزمره به ژرفا رفته بودند دوباره بر روی سطح و در میدان رزم آشکار می‌سازد ونظایر این دست سخن‌ها.

   این مزایایی که  برای جنگ برشمرده‌اند به گذشته‌های دور سنجاق شده‌اند. امروز دیگر برای تعادل در جمعیت نیاز به جنگ و خون‌ریزی ( یا به اصطلاح حجامت) نیست. هزاران هزار تمهید و سیاست در کار است تا جمعیت کشوری به تعادل برسد. 

 

   شجاعت و فداکاری و رزم آوری هم فقط در زمانه جنگ مجال بروز و ظهور نمی‌یابند. می شود چند دور تسبیح شمرد از زمینه‌هایی که در آن به شجاعت و فداکاری‌های والا ونه چندان کمتر از شرایط جنگی نیاز است. 

 

   آن کس که جان‌اش را بر کف دست نهاده و در حفظ محیط زیست می‌کوشد یا آنکه در حوزه تغییرات اقلیمی کاری صورت می‌دهد، یا پزشکی که در حوزه بیماری‌های فراگیر و اپیدمی‌ها فعال است، بی فضیلتِ شجاعت و دست نشُسته از جان شیرین به چنین کارهایی مبادرت نمی‌ورزد!

   به عبارت بهتر، اسبِ شجاعت و فضیلت کاردانی را می‌شود در میدان اقتصاد و صنعت و ورزش نیز تازاند و نیازی به جنگ‌های خان مان برانداز نیست.

این البته حرف به تمامی نادرست نیست که شهروندان جنگ دیده تجربیات ویژه‌ای از سر گذرانده‌اند اما از این مقدمه نمی‌شود بی‌درنگ به این نتیجه رسید که آن دسته از شهروندان لزوما آدم های بهتر و کارآمدتری هم شده‌اند. اگر جنگ به چند نکته مثبت رهنمون شود، پیامدهای زیان‌خیز آن چنان است که هیچ کشوری دست کم در لفظ و زبان خواهان آن نبوده و نیست.

 

    پیشرفت‌ها در حوزه صنعت، تجارت و حتی تسلیحات نظامی در جنگ‌ها که در کُنه خود واجد اضطرار هستند، پدیدار نمی‌شوند: نه پنی‌سیلین در جنگ کشف شد و نه برادران «رایت» اولین هواپیما را در زمانۀ جنگ به پرواز درآوردند. اگر نگوییم همه، بیشتر قریب به اتفاق کشفیات و اختراعات در در زمانه و زمینۀ صلح پدید آمده‌اند. اگرچه برخی از اختراعات بشر به اقتضای جنگ بوده است.

   اگر خواهان انسان‌های بهتری در گوشه گوشه جهان هستیم، به جای شمردن اندک پیامدهای احتمالا مثبت و ناگزیر جنگ، نیازمند برشمردن امتیازات بی‌بدیل زندگی در شرایط صلح‌آمیز هستیم.

 

   در آخر شاید تکه‌ای از رُمان «‌ریشه‌های آسمان» نوشتۀ نویسندۀ شهیر فرانسوی « رومن گاری» که خود هم سیاست‌مدار چیره دست و هم یکی از خلبانان درجه یک ارتش فرانسه در جنگ دوم جهانی بود، خالی از لطف و نکته نباشد:

  در جایی از رمان از زبان یکی از پرسوناژها می‌خوانیم:«... یک جور سوء ظن غریزی نسبت به کسانی که بیش از حد رنج کشیده بودند [احساس می‌کردم]...فکر اینکه دیگر قادر به اعتماد، خوش‌بینی وخوش‌بختی نیستند... فکر اینکه آنها را برای همیشه تقریبا از دست رفته می‌دیدم...»

شاید بدترین و فاجعه‌آفرین‌ترین  پیامد جنگ انسان‌هایی باشند که دیگر قادر به خوش‌بخت‌بودن و خوش‌بختی نباشند وبه قول نویسندۀ پُر‌آوازۀ فرانسوی بس که «بیش از حد رنج کشیده‌اند...».