سعید کیائی: خرداد و تیر ۱۴۰۴، صحنه جنگ اطلاعاتی گسترده‌ای در توییتر است. «کاربران» (ایرانی و اسرائیلی)، «رسانه‌های رسمی» و «حساب‌های حکومتی» طرفین جنگ، همگی در جهت‌دهی به روایت درگیری‌ها، وارد شدند. 

 

این نبردِ روایت‌ها، ابعاد جالبی دارد:

 

پس از حملات اسرائیل، کاربران ایرانی به سرعت هشتگ‌هایی چون #انتقام_سخت و #وعده_صادق را راه‌اندازی کردند. داده‌ها نشان می‌دهد #انتقام_سخت تنها ظرف چند روز به بیش از ۳ میلیون بازدید و ده‌ها هزار بازنشر دست یافت. 

 

همزمان، هشتگ #WorldWar3 با ترکیبی از طنز )مثل نگرانی طعنه‌آمیز درباره تأثیر جنگ بر تحویل کالاهای SHEIN( و هشدارهای جدی، توسط کاربران ایرانی و جهانی ترند شد. 

 

در مقابل، جبهه اسرائیلی با هشتگ‌هایی نظیر #HamasIsISIS که به‌صورت سازمان‌یافته توسط رسانه‌ها و اینفلوئنسرهای رسمی تبلیغ می‌شد، به دنبال مشروعیت‌بخشیدن به عملیات‌های نظامی خود بود. برخی تلاش‌های پراکنده با هشتگ‌های مخالف نظام داخلی ایران نیز در این فضا مشاهده شد.

 

حضور بازیگران رسمی نیز نقشی کلیدی داشت: حساب رسمی دولت اسرائیل (@Israel) با انتشار پیام‌های تهاجمی، هشتگ‌هایی مثل #WorldWar3 را تقویت می‌کرد. در سوی مقابل، دولت ایران با محدودسازی شدید اینترنت (کاهش دسترسی به کمتر از ۳٪) و تشویق به حذف پیام‌رسان‌های خارجی مانند واتس‌اپ، تلاش کرد روایت مستقل را مهار کند. برخی حساب‌های مرتبط با سپاه پاسداران نیز با تمرکز بر محتوای تحلیلی و تأکید بر «امنیت ملی»، روایت رسمی را تقویت می‌کردند.

 

نکته جالب، تعامل پویای روایت‌ها بود: کاربران ایرانی غالباً با طنز و سرعت بالا به روایت رسمی پاسخ می‌دادند؛ مثلاً توییت‌هایی با مضمون «ایران از خنده منفجر می‌شود!» در مواجهه با هشتگ #WorldWar3، واکنش گسترده طنزآمیز عمومی را برانگیخت. این پویایی باعث شد روایت رسمی، گاه به حاشیه رانده شود و رسانه‌های سنتی برای انتشار اخبار، ناگزیر به بازنشر محتوای تولیدشده توسط کاربران متکی باشند.

 

در لایه‌ای پنهان‌تر، گزارش‌ها از فعالیت «شبکه‌های رباتی» حکایت داشت. شرکت امنیتی Radware شناسایی کرد که بات‌نت‌های ایرانی با پروفایل‌های جعلیِ مبتنی بر هوش مصنوعی، هشتگ‌های ضداسرائیلی را هماهنگ تقویت می‌کردند. پژوهش‌های آکادمیک نیز تأیید می‌کنند که شبکه‌های حساب‌های غیرواقعی در فضای مجازی فارسی، با هشتگ‌زنی سیاسی به جهت‌دهی افکار عمومی می‌پردازند.

 

پیامدهای این نبرد، هم بین‌المللی بود و هم فرهنگی. ترند شدن هشتگ‌های کاربران ایرانی (مانند #انتقام_سخت) حتی رسانه‌هایی چون نیویورک‌تایمز را وادار به تعدیل لحن خود نسبت به ایران کرد. از سوی دیگر، رسانه‌های اسرائیلی مثل Jerusalem Post به طنز کاربران خارجی اشاره کردند که نشان از تأثیر متقابل رسانه و کاربر داشت. اما فعالیت ربات‌ها و عملیات تأثیرگذاری سازمان‌یافته، به کاهش اعتماد عمومی به فضای توییتر انجامید.

 

این نبردِ روایت‌ها در توییتر، فراتر از یک جنگ سایبری متعارف، نمایشی از دگردیسی قدرت رسانه‌ای در قرن بیست‌ویکم است؛ جایی که کنش کاربران عادی با طنزِ ویروسی، گاه اثری ژئوپلیتیکی برجای می‌گذارد (#انتقام_سخت) و دولتها ناگزیرند میان سرکوب فضای مجازی (مثل محدودیت ۹۷٪ اینترنت ایران) و تسخیر الگوریتم‌ها (با ربات‌های هوشمند) دست به انتخاب بزنند. 

 

پیامدهای این نبرد، پارادوکسی بنیادین را آشکار می‌سازد:

 

۱. افول انحصار روایت‌سازی دولتی به‌لطف پویایی کاربران،

۲. فرسایش اعتماد عمومی ناشی از عملیات تأثیرگذاری سازمان‌یافته (بات‌نت‌ها/دیپ‌فیک) و

۳. بین‌المللی‌شدن ابعاد بحران تا سطح تعدیل رسانه‌های جریان‌ساز جهانی.

 

راهکارهای پیشنهادی (توانمندسازی کاربران، نهادهای راستی‌آزمای مستقل، شفاف‌سازی هویت توسط پلتفرم‌ها) هرچند ضروری‌اند، بدون اتخاذ چارچوب‌های حقوق سایبری بین‌المللی برای مقابله با سوءاستفاده دولت‌ها از فناوری‌های تحریف‌اطلاعات و بازتعریف مسئولیت‌پذیری پلتفرم‌ها در برابر جنگ‌های رواییِ دارای پیامدهای انسانی، ناتمام خواهند ماند. آینده این نبردها نه در حذف که در مدیریت پیچیدگیِ چندلایه‌ی روایت‌ها از طریق هم‌افزایی فناوری، حقوق و دیپلماسی عمومی تعیین می‌شود.