عصر ایران؛ مهدی بازرگانی*-  برای اولین بار ایران در تاریخ جدید خود، به "زبان قدرت" سخن گفت. یعنی در پی حمله‌ای متجاوزانه، به جای "گارد مظلوم"، از گارد "مدافع قدرت‌مندی که قصد دارد دشمن را بر سر جای خود بنشاند" استفاده کرد.

 

     در جنگ تحمیلی هشت ساله هم ایران گارد مدافع داشت اما این بار اوضاع فرق می‌کرد و بر خلاف جنگ‌های گذشته در حال استفاده از روزآمدترین تکنولوژی‌های بومی برای دفاع از خود است. (چون بعد از آتش بس هم باید هوشیار بود از فعل زمان حال استفاده می‌کنیم)

 

   ما پیش از این بیشتر به "زبان فرهنگ و ادب" با جهان سخن گفته ایم و به آن هم شناخته شده ایم. البته چنین بیانی برای تمدنی با تاریخ چندهزارساله، طبیعی و نشانه ای از تکامل تاریخی آن است. تنها در قرون اخیر بود که در پی ظهور استعمار غربی و تحولات علمی و تکنولوژیکِ آن، ناگهان خود را زیر ضرب و زور و فشار دیدیم و با زبان جدیدی مواجه شدیم که نه تنها اخلاق و ادب و مروت نمی شناخت بلکه غارت و جنگ و ویران گریِ خود را تمدن و صلح و آبادنی می نامید. دیروز "استعمارگران" را مستشاران عمران و آبادانی می خواند و امروز از "بمباران صلح آمیز" برای ساختن "ایرانی عظیم" سخن می گوید!

  اما پس از تهاجم وحشیانه اخیر اسراییل، ایران به گونه ای دیگر با این زبان مواجه شده است. ایران گفت  مذاکره همزمان با حمله، معنا ندارد و تنها در صورتی که اسراییل دست از حمله بکشد و پاسخ رفتار متجاوزانه خود را دریافت کند، مذاکره ممکن می شود؛ پاسخی از سر قدرت و درست مقابل آنچه ترامپ در نظر داشت یعنی مذاکره به معنای امتیازدهی در تسلیم.

 

   دویست سال پیش، عباس میرزای ولیعهد در جنگ های ایران و روس پرسشی مطرح کرد که در حافظه تاریخ ماند. جنگ هایی که ۱۲ سال طول کشید و ۲۰۰ هزار نفر کشته از ایرانیان گرفت. او زمانی که تیر و کمان ایرانی روبروی توپخانه مدرن روسها قرار گرفته بود، از فرط ناچاری و بیچارگی این پرسش را با نماینده فرانسه مطرح کرد:

   «نمی دانم این قدرتی که شما را بر ما مسلط کرده چیست... مگر جمعیت و حاصل خیزی و ثروت مشرق زمین از اروپا کمتر است؟ یا آفتاب که قبل از رسیدن به شما به ما می تابد تأثیرات مفیدش در سر ما کمتر از شماست؟ یا خدایی که مراحمش بر جمیع ذرات عالم یکسان است خواسته شما را بر ما برتری دهد؟ گمان نمی کنم. اجنبی حرف بزن! بگو من چه باید بکنم که ایرانیان را هشیار نمایم؟»

    حقیقت این است که ایران آن زمان از جهان رو به تغییر اطراف خود و تحوالت جدید علمی، صنعتی و نظامی آن، به کلی غافل مانده بود و "سخن گفتن به زبان قدرت" را نمی دانست. سواره نظام ایرانی با آن شور و وطن دوستی مثال زدنی اش که به پهلوانان شاهنامه پهلو می زد، یک باره خود را روبهروی آتش توپخانه مدرنی می دید که با زبانی جدید، آتش در گرز و کمان و سپر و سواره نظام ایرانی می زد؛ زبانی که انسان ایرانی به کلی با آن بیگانه بود.

 

   ما مداخله های سخت استعمار غربی را نیز در قرن گذشته به یاد داریم؛ از شهریور ۱۳۲۰ که متفقین وارد ایران شدند و کشور را بدون هر نگرانی و مقاومت قابل توجهی تصرف کردند تا آن هنگام که در کودتای ۲۸ مرداد، قدرتِ مداخله برای کودتا علیه دکتر مصدق را در خود دیدند و شوربختانه آن را رقم زدند، تا دوره جنگ  تحمیلی که به گفته محمد جواد ظریف، ما برای یک موشک از غربی ها التماس می کردیم. زبان ما در همه این دوره ها، زبان ضعف و اخلاق و مروتِ صرف بود. زبان ستم دیده ای که در نهایت شگفتی، انصاف و مروت از متجاوز طلب می کرد. به عبارت دیگر فرهنگ، آرزوها و آرمان های ما ایرانیان، چون به زبان ضعف بیان می شد، نتیجه ای جز شکست هم با خود به همراه نداشت. حال اما آن تیر و کمان و شمشیر چوبی (زبان ضعف)  به موشک و پهپاد و دانش هسته ای( زبان قدرت) بدل گشته است.

 

  امروز آن "زبان قدرت" بر پایه یک تجربه ارزش مند تاریخی، ساخته شده است. بخشی از آن نظامی و سخت است و بخش دیگر نرم و فرهنگی.

 

      در این باره بین عموم مردم، جریان‌های فکری- فرهنگی و سیاسی مختلف نیز هیچ اختلافی وجود ندارد که قدرت سخت نظامی برای ایران، مسئله ای واقعی و ضروری است؛ آرزویی تاریخی  که از دل تجربه های تلخ سربرآورده و اکنون به تحقق نشسته است. چنین رویایی را پس از تحقق، از هیچ ملتی نمی توان گرفت. برای ملتی که قرن ها است زیر ضرب و زور و سلطه و بهره کشی و تجاوز  استعمارگران بود و دمی نیاسوده؛ چنین دستاوردی، معامله ناپذیر است. عالوه بر این ایده مقاومت فرهنگی- رویارویی با سلطه گر و ایستادن در کنار مظلوم- بخش مهم دیگری از قدرت نرم فرهنگی ایران است که باز ریشه در شخصیت فرهنگی و تمدنی هزاران ساله ما دارد.

   گرچه هنوز خاکستر و دود جنگ در آسمان پراکنده است؛ آینده نامعلوم به نظر می رسد و ما به معنای واقعی در میانه جنگیم. گرچه اکنون از آینده و امید به آن گفتن، سخت و نامفهوم است؛ اما می خواهم این سقف را بگشایم و بگویم ایرانِ پس از این جنگ، قدرت نرمی وصف ناپذیر خواهد یافت. وقتی غبار این جنگ بنشیند، از خاکستر آن ققنوس ایران جدیدی سر بر می آورد. ققنوسی که قدرت نرم و سختش را چون دو بال به رخ تاریخ خواهد کشید. این قدرت جدید، تمام دروغ ها، کلیشه ها و غبار روایت های ساخته و پرداخته غرب را از چهره ایران، می زداید و ایرانی را این بار نه صرفا چون مظلومی شایسته ترحم، بلکه در چهره پرنده ای مقتدر و تیزپرواز که در اوج آسمان ها پر می زند به تصویر می کشد.

 

  این مفهوم از ایرانِ قدرتمند در سطح مختلفی طرح می شود: نخست و مهم تر از همه، درک خود از خود به عنوان یک ملت ریشه دار، مستقل و تاثیرگذار است. دوم به عنوان قدرتی تثبیت شده در سطح منطقه ای -همسایگان، جهان عرب و غرب آسیا- و در نهایت در سطح معادلات قدرت جهانی است. این شخصیت نوظهور ایران و هویتی جدید است که از تحولات اخیر سر بر می آورد.

 

   برای آنها که از چشم اندازی تاریخی می نگرند، شکوهِ پر گشودنِ این ققنوس از خاکستر خویش و پرکشیدن آن در عرصه های جدیدتر، چشم نواز و حیرت انگیز است. این، زندگی دوباره فرهنگ و فکر ایرانی و رجعتی به شکوه باستانی خویش است. ققنوس، استعاره ای از ایران است. پرنده ای اسطوره ای که هر هزار سال بر توده ای هیزم می نشیند و آواز می خواند و به منقار خویش آتشی بر می افروزد، با بالهایش در آن می دمد و نهایتا به مشتی خاکستر بدل می گردد. آنگاه از آن خاکستر است که ققنوسی دیگر متولد می شود و حیات از سر می گیرد.

 

     رونده ای که همچون آب، سر به سنگ می زند و از دل کوه ها راه می گشاید. گفته اند که اشک این ققنوس، زخم ها را درمان می کند.

 

 *روزنامه‌نگار و سردبیر مجله دیلمان

---------

** طرح نمایه از هادی حیدری

پربیننده ترین پست همین یک ساعت اخیر