طیف پرسش‌‌‌های کلیدی شهروندان درباره «مخاطرات» شرایط جنگی، از «آدرس نقاط امن آپارتمان» در هفته اول حملات هوایی رژیم صهیونیستی به «آدرس طبقات امن‌‌‌تر ساختمان» در روزهای گذشته، گسترش پیدا کرده است. این پرسش –کدام طبقه یک ساختمان مسکونی یا اداری هنگام حمله هوایی امن‌‌‌تر است؟- از آنجا مطرح و تاحدودی فراگیر شده که اخیرا در فضای مجازی، برخی افراد که خود را کارشناس معرفی می‌کنند، طبقات بالاتر را جای امن ساختمان معرفی و همزمان برخی نیز طبقات پایین‌‌‌ را برای سکونت حتی موقتی (در لحظه حمله) توصیه می‌کنند.

 

«دنیای‌اقتصاد» برای پاسخ علمی و فنی به این پرسش، مطالعه‌‌‌ای را به یک مهندس ساختمان و عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان سفارش داد تا ابعاد کامل این موضوع را برای شهروندان شهرهایی که این روزها با حملات هوایی دشمن دست به گریبان هستند، روشن کند. حامد خانجانی، کارشناس ارشد مدیریت ساخت نتایج مطالعات خود را در این باره به صورت مکتوب در اختیار ما قرار داد.

 

این مطالعه هم به پرسش مطرح‌‌‌شده می‌‌‌پردازد و هم فراتر از آن، به این سوال پاسخ می‌دهد: «کدام نقاط ساختمان‌‌‌ها و آپارتمان‌‌‌ها دارای مخاطرات کمتری نسبت به سایر نقاط است و مناسب است در هنگام بروز حملات نظامی در کدام نقاط پناه بگیریم؟» متن مطالعه را در زیر بخوانید.

 

مخاطرات امان‌‌‌مان نمی‌‌‌دهد. یک روز سیل و زلزله و فرونشست، یک روز تهاجمات جنگی. ولی ما آدم‌‌‌های فراموش‌‌‌کاری هستیم و معمولا درس‌‌‌های لازم را از تجربیات نمی‌‌‌گیریم. کمتر از ۴۰ سال قبل درگیر یک جنگ و تهاجم ۸ ساله بودیم و طی همین چهار دهه نیز همواره تهدیدهای دشمن خارجی وجود داشته است، اما به ضرورت ایمن‌‌‌سازی ساختمان‌‌‌ها و شهرها در برابر حملات نظامی نپرداختیم. 

 

در ضوابط ساخت‌وسازهای شهری و روستایی از سال ۱۳۸۸ مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان با موضوع پدافند غیرعامل در دسترس بوده است، اما امروز پس از ۱۶ سال از تدوین و ابلاغ این آیین‌‌‌نامه، مساله ناایمنی ساختمان‌‌‌ها در برابر حملات هوایی دشمن متجاوز مطرح است، چرا که آیین‌‌‌نامه مذکور هیچ گاه اجرایی نشد.

 

در پی حملات اخیر، از اولین اقدامات‌‌‌مان خروج از شهرهای در معرض تهاجم است. مانند بروز زلزله که اولین اقدام‌‌‌مان خروج از ساختمان است. متاسفانه قابل اظهار است که صنعت ساخت‌وساز کشور نتوانسته است به معنای واقعی کلمه برای شهروندان «سرپناه» تهیه کند.

 

نه در مواقع مخاطرات طبیعی، نه در برابر مخاطرات انسان‌‌‌ساز مانند جنگ. بگذریم که پس از این باید بسیار به این مباحث پرداخت. اینجا قصد داریم با همین شرایط ساخت‌وساز موجود این موضوع را بررسی کنیم که «کدام نقاط ساختمان‌‌‌ها و آپارتمان‌‌‌ها دارای مخاطرات کمتری نسبت به سایر نقاط است و مناسب است در هنگام بروز حملات نظامی در کدام نقاط پناه بگیریم؟»

 

هنگام حمله هوایی، رعایت نکات ایمنی می‌تواند تا حدی جان ما و خانواده‌‌‌مان را نجات دهد. در ادامه، مهم‌ترین اقدامات برای افزایش ایمنی در خانه و محل کار و همچنین مقایسه ایمنی طبقات مختلف ساختمان را بررسی می‌‌‌کنیم. مناسب‌‌‌ترین طبقات در هنگام حمله هوایی طبقات زیرزمین است.

 

اگر ساختمان‌‌‌تان زیرزمین ندارد، به طبقه همکف پناه ببرید. سعی کنید در نقاط مرکزی آپارتمان قرار گرفته و از پنجره‌‌‌ها و دیوارهای خارجی و پیرامونی ساختمان فاصله بگیرید. انفجارهای هوایی می‌توانند شیشه‌‌‌ها را خرد و پرتاب کنند. از نقاطی که پنجره دارند دوری کنید (یا از نوار چسب ضربدری روی شیشه‌‌‌ها استفاده کنید. اتاق‌‌‌های داخلی مانند حمام، راهروها و انباری‌‌‌ها معمولا مکان‌‌‌های امن‌‌‌تری محسوب می‌‌‌شوند. در هنگام شب یا مواقعی که نیاز ندارید گاز، برق و وسایل گرمایشی را خاموش کنید تا از آتش‌‌‌سوزی ناشی از اصابت موشک یا پهپاد جلوگیری شود. در زمان‌‌‌هایی که حمله صورت گرفته است از آسانسور استفاده نکنید. 

 

 

در ساختمان‌‌‌های چند طبقه، طبقات پایین و مخصوصا زیرزمین و همکف، طبقات امن‌‌‌تری در زمان حمله هوایی است. زیرا در برابر انفجارها و موج ضربه مقاوم‌‌‌ترند. موج انفجار یک فشار دینامیکی شدید ایجاد می‌کند که با دور شدن از مرکز انفجار کاهش می‌‌‌یابد. طبقات بالاتر معمولا نزدیک تر به نقطه انفجار هوایی هستند و فشار بیشتری را تحمل می‌کنند، در حالی که طبقات پایین (به‌‌‌ویژه زیرزمین) به دلیل محافظت توسط خاک و دیوارهای ضخیم خارجی فشار کمتری دریافت می‌کنند. همچنین احتمال ریزش سازه در طبقات پایین کمتر است.

در اثر انفجار، سازه ممکن است فرو بریزد. معمولا فروپاشی از طبقات بالا به پایین رخ می‌دهد. در ساختمان‌‌‌های نسبتا جدید الاحداث، طبقات پایین معمولا از قطعات مقاوم (آهن، بتن‌‌‌آرمه) با ضخامت و مقاومت بیشتر ساخته می‌‌‌شوند تا بار‌‌‌های وارده ثقلی و جانبی سازه را تحمل کنند. همچنین طبقات پایین به دلیل نزدیکی به پی و شالوده مقاومت بیشتری در برابر ریزش دارند. طبقات بالا به دلیل استفاده از مصالح با مقاومت و ابعاد کمتر از طبقات پایین، مقاومت کمتری در برابر انفجار دارند و احتمال ریزش سقف یا تخریب کامل آنها بیشتر است.

 

این نکته نیز حائز اهمیت است که در صورت تخریب ساختمان، طبقات پایین (مثل زیرزمین) ممکن است فضاهای امن‌‌‌تری (مثل مثلث حیات در آوار) ایجاد کنند. مثلث حیات نظریه‌‌‌ای است که در زمان زلزله برای افزایش شانس زنده ماندن افراد در زیر آوار استفاده می‌شود. این نظریه بیان می‌کند که به جای پنهان شدن زیر میز یا درگاه‌‌‌ها، افراد باید در کنار اجسام سنگین و محکم مانند مبل یا یخچال پناه بگیرند. با فروریختن سقف، این اجسام یک فضای خالی در کنار خود ایجاد می‌کنند که به عنوان «مثلث حیات» شناخته می‌شود و احتمال زنده ماندن افراد در آن بیشتر است.

 

پنجره‌‌‌ها و نماهای طبقات بالا در معرض خطر شکستن و پرتاب خرده شیشه‌‌‌ها هستند که یکی از عوامل اصلی تلفات انسانی است. در انفجار، ترکش‌‌‌ها و شیشه‌‌‌های شکسته به سمت بیرون و بالا پرتاب می‌‌‌شوند. از این رو طبقات بالا بیشتر در معرض پرتابه‌‌‌ها قرار دارند، در حالی که طبقات پایین از این نظر امن‌‌‌تر هستند. همچنین احتمال آتش‌‌‌سوزی در طبقات بالا بیشتر است، زیرا حرارت انفجار به سمت بالا حرکت می‌کند و مواد قابل اشتعال (مثل پرده‌‌‌ها) در معرض آن قرار می‌‌‌گیرند. 

 

البته تمام این موارد بستگی به شدت انفجار، موقعیت اصابت پرتابه‌‌‌ها، موقعیت ساختمان‌‌‌های مجاور و کیفیت ساختمان‌‌‌ها دارد. اگر انفجار مستقیما در مجاورت پایه ساختمان رخ دهد (مثلا بمب‌‌‌گذاری در همکف)، طبقات پایین خطرناک‌‌‌تر خواهند بود. اما در حملات هوایی، این سناریو کمتر محتمل است.

 

این مساله نیز تجربه شده است که در بسیاری از حملات هوایی (مثل ۱۱ سپتامبر)، طبقات ساختمان‌‌‌ها به صورت پیش‌‌‌رونده فرو می‌‌‌ریزند، یعنی طبقات بالا روی طبقات پایین سقوط می‌کنند. در چنین حالتی، طبقات پایین زیر آوار مدفون می‌‌‌شوند. اما اگر زیرزمین یا طبقات پایین دارای دیوارهای مقاوم باشند، احتمال زنده ماندن بیشتر است. 

 

نکته دیگری که در مقایسه ایمنی طبقات بالا و پایین ساختمان در مواقع حمله هوایی مطرح است اینکه طبقات پایین در صورت نیاز به فرار، دسترسی سریع‌‌‌تری به بیرون ساختمان دارند.

 

در طبقات بالا احتمال ریزش پله‌‌‌ها یا مسدود شدن راه فرار بیشتر است و در صورت آسیب به ساختمان، سقوط از ارتفاع خطر مرگ را افزایش می‌دهد.  در هر حال امید می‌رود حمله و تهاجم صورت گرفته به کشورمان به زودی پایان پذیرد و هیچ یک از ما هرگز در چنین شرایطی قرار نگیریم، اما رعایت این نکات می‌تواند تا حدی خطرات را کاهش دهد.