همشهری آنلاین- زهرا رفیعی: توله خرس‌های سیاه که از مناطق جنوبی کشور به مقصد نامعلومی در حال انتقال بودند، بخشی از زنجیره‌ای نگران‌کننده از قاچاق حیوانات نادر هستند که در ماه‌های اخیر چندین مورد مشابه از آن در رسانه‌ها منتشر شده است. از هشت گونه خرس در دنیا، دو گونه در ایران زندگی می‌کند و قاچاق هر دو در کشور رایج است.
خرس سیاه آسیایی که به صورت پراکنده در استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان حضور دارد، در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده در آستانه انقراض (CR) قرار گرفته و جمعیت باقیمانده آن در ایران به شدت محدود و ناشناخته است. خرس قهوه‌ای هم که سه جمعیت مختلف از آن در کشور زندگی می‌کند، به شدت در معرض انقراض و در تعارض با زیستگاه های انسانی است. هر دو گونه خرس سیاه و قهوه‌ای جزو گونه‌های حمایت شده‌اند اما متاسفانه تا کنون مطالعات جامعی درباره جمعیت این گونه در ایران انجام نشده است. اما آمارهای تلفات و قاچاق آنها نشان می‌دهد وضعیت گونه خرس سیاه بحرانی‌تر است.
چه چیزی باعث شده توله خرس‌ها به هدفی جذاب برای قاچاقچیان تبدیل شوند؟
توله خرس‌ها به دلیل چهره دوست داشتنی و اندازه کوچک، به ویژه در سنین پایین، به راحتی در بازارهای غیرقانونی به عنوان حیوان خانگی، جاذبه‌های گردشگری یا حتی باغ‌وحش‌های خصوصی فروخته می‌شوند. برخی گزارش‌ها نیز از صادرات غیرقانونی آنها به کشورهای همسایه برای اهداف درمانی یا نمایشی حکایت دارد.
خرس‌های سیاه بیشتر در مناطق دورافتاده و کوهستانی جنوب شرق کشور زندگی می‌کنند؛ مناطقی که به دلیل کمبود نیروهای محیط‌بان، وسعت زیاد و نبود پاسگاه‌های دائمی، با فشار حفاظتی بسیار پایینی روبه‌رو هستند. همین امر، راه را برای شکارچیان و قاچاقچیان هموار می‌کند.
در مقایسه با گونه‌های بالغ یا دیگر جانوران، توله خرس‌ها در صندوق عقب خودرو یا قفس‌های کوچک پنهان می‌شوند و همین موضوع، ریسک کشف آنها را پایین می‌آورد.
اگرچه خرس سیاه گونه‌ای در معرض انقراض است، اما در عمل هنوز هم مجازات‌های کافی برای قاچاق آن اعمال نمی‌شود یا بازدارندگی کافی ندارند. این ضعف، زمینه‌ساز تکرار تخلف‌ها و بی‌پروایی بیشتر قاچاقچیان شده است. سال گذشته بالاخره جریمه ضرر و زیان به طبیعت ۴ برابر شده و این رقم برای خرس سیاه ۴۷۳ میلیون تومان و برای خرس قهوه‌ای ۲۹۶ میلیون تومان شد در حالی که قیمت این گونه‌ها در خارج از کشور به مراتب بیشتر از این جریمه‌هاست.
در برخی از کشورها کاربردهای خرافی و شبه درمانی برای اندام‌های خرس (مثل صفرا) ارائه می‌شود و این علاوه بر حذف گونه از زیستگاه به دلیل نمایش در بازار و باغ‌وحش‌های خصوصی باعث تداوم تقاضا می‌شود. این موضوع فقط محدود به قاچاق نمی‌شود و به صورت مجاز هم این مسیرها طی می‌شود. یعنی اگر گفته می‌شود شکار خرس برای کیسه صفرا به معنای وجود بازار این زمینه نیز است. در یک پژوهشی که در سال ۲۰۲۳ در روسیه انجام شد، ۱۱۶ مورد کشف قاچاق مرتبط با خرس‌ها ثبت شده بود. اقلام اصلی کشف‌شده شامل پنجه، چنگال و کیسه صفرای خرس‌ها بوده‌اند که نشان‌دهنده تقاضا برای گوشت، تروفه (غنائم شکار) و مصارف دارویی است. در همین بازه زمانی، روسیه به‌طور قانونی تروفه‌ها، اندام‌ها و فرآورده‌های مربوط به خرس را به ۵۵ کشور و قلمرو صادر کرده است. تروفه‌ها عمدتاً به ایالات متحده و کشورهای اروپایی صادر شده‌اند، در حالی‌که کیسه‌های صفرا، پنجه‌ها و مشتقات خرس بیشتر به هنگ‌کنگ فرستاده شده‌اند. این در حالی است که این اقدام نقض قوانین ملی و مقررات کنوانسیون تجارت گونه‌های در معرض خطر (CITES) محسوب می‌شود.
