خبرگزاری مهر-گروه استان‌ها؛ اصغر طهماسبی بلداجی* حماسه غدیر که می‌توان آن را ضامن جاودانگی دین اسلام دانست، پیام‌آور یکی از مهم‌ترین اصول اعتقادی دین اسلام است. غدیر همان امامت و ولایت است که اکمال دین و اتمام نعمت در پی آن بوده است.

اهمیت سخن از امامت و ولایت در سبک زندگی اسلامی از اینجا مطرح می‌شود که پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «من مات و لم یعرف امامه مات کمیتته الجاهلیه» یعنی هر کسی بمیرد و امام خود را نشناسد مردنش مانند مردن زمان جاهلیت است.

قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی تمام مواردی را که انسان در مسیر کمال و سعادت به آن نیاز دارد بیان فرموده و در فراز «وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ‏ء» به این مطلب مهم توجه داشته و ولی و سرپرست انسان را معرفی فرموده است: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون‏» (مائده/۵۵) ولی شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‌اند: همان کسانی که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند.

فریقین در اینکه مراد از این آیه امام علی (ع) است اتفاق دارند زیرا وقتی انگشترشان را در حال رکوع صدقه دادند این آیه نازل شد. علاوه بر این ولایت و امامت امامان بعد تا امام زمان (عج) طبق خطبه غدیر که متواتر و قطعی الصدور است، مشخص شده است. همچنان که پیامبر اکرم (ص) در حدیث معتبر ثقلین قرآن و عترت را دو رکن جدائی‌ناپذیر معرفی کرده و تمسک به آن دو با هم را رمز رهایی از گمراهی و ضلالت بر شمرده است.

بنابراین شرط رهایی از ضلالت و گمراهی و داشتن زندگی اسلامی، اعتقاد راسخ به ولایت و امامت ائمه (ع) است. اعتقاد به ولایت و الگو قرار دادن امامان (ع) در زندگی ثمره مهمش محشور شدن با آن بزرگواران در قیامت می‌باشد که روایات عدیده‌ای بر این مطلب تاکید دارند.

بررسی سندی و دلالی خطبه غدیر خم

آنچه که پیرامون غدیر خم اشتهار یافته و به تواتر از آن یاد می‌کنند، حدیث «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» است که با عنوان حدیث غدیر مورد استشهاد و استناد قرار می‌گیرد. در این میان با اعتبار تواتری این حدیث متأسفانه برخی به لحاظ فقه‌الحدیثی در پی تفسیر نابجا از واژه «مولا» در این حدیث هستند. فارغ از نقد این دیدگاه، اثبات خطبه غدیر خم به خودی خود هر نوع تردید و ابهام در این باره را می‌زداید.

پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم خطبه‌ای قرائت فرمودند که حدیث غدیر جمله‌ای از جملات آن می‌باشد. اثبات این خطبه از چند جهت قابل بررسی است؛ اول به لحاظ نقد الحدیثی با این توضیح که سند این خطبه از هر حیث محکم و مستند در منابع فریقین است. علمای شیعه و سنی از همان آغاز مصادر و مسانید این خطبه را در کتب خود نقل کرده‌اند.

از لحاظ فقه الحدیثی نیز محتوای این خطبه نه تنها در تقابل با قرآن کریم نیست بلکه در تفسیر و تبیین آیات و معارف آن نیز است. به لحاظ بلاغی و محتوای عمیق، این خطبه در معارف الهی بی‌بدیل و صدور آن از غیر معصوم محال عادی می‌باشد. در این خطبه به ده‌ها آیه از قرآن کریم استناد شده که اکثر این آیات در شأن امام علی (ع) نازل شده که در این باره می‌توان به آیات تبلیغ، ولایت و اکمال دین اشاره کرد و اکثر مفسران و محدثان فریقین شأن نزول این آیات را در جهت انتصاب و ولایت امام علی (ع) نقل کرده‌اند.

طبق احادیث عرض نیز خطبه غدیر نه تنها در تباین با محتوای قرآن نیست بلکه در تأیید و تفسیر آن نیز است که سیره عقلا نیز آن را تأیید می‌کند. بنابراین خطبه غدیر یکی از محکم‌ترین و مستندترین خطبه‌ها به لحاظ سندی و دلالی می‌باشد که در صدور آن از پیامبر اکرم (ص) جای تردید وجود ندارد.

ولایت‌پذیری، رکن سبک زندگی اسلامی

آغاز و فرجام واقعه غدیر خم در تبیین مسئله ولایت بوده و امر ولایت توسط خداوند به پیامبر اکرم (ص) ابلاغ می‌شود. خداوند در این باره در قرآن می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ» (مائده/۶۷).

پیامبر اکرم (ص) نیز دستور خداوند متعال را انجام می‌دهد و در غدیر خم امام علی (ع) و ائمه پس از ایشان را به عنوان جانشینان خود معرفی می‌کند. ولایت‌پذیری شاخصه اصلی سبک زندگی اسلامی است و اگر یکی از ارکان اعتقادی زندگی اسلامی فرو ریزد یا زندگی اسلامی فاقد آن باشد دیگر معنای اسلامی بودن را نمی‌توان به هیچ‌وجه به آن زندگی داد.

رکن سبک زندگی اسلامی ولایت پذیری است و نبود ولایت و عدم قبول آن برابر با رهایی از زندگی اسلامی و خروج از ولایت خداوند است. سخنان گهربار پیامبر اکرم (ص) در غدیر خم و مواضع گوناگون دیگر، شاهد بر این مدعا است. عدم قبول ولایت امام علی (ع) و ائمه پس از ایشان فرو رفتن در ضلالت و گمراهی است و پیامبر اکرم (ص) در خطبه غدیر در این باره می‌فرماید: «مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ الله، وَلَنْ یَتُوبَ الله عَلی أَحَدٍ أَنْکَرَ وِلایَتَهُ وَلَنْ یَغْفِرَ لَهُ، حَتْماً عَلَی الله أَنْ یَفْعَلَ ذالِکَ بِمَنْ خالَفَ أَمْرَهُ وَأَنْ یُعَذِّبَهُ عَذاباً نُکْراً أَبَدَا الْآبادِ وَ دَهْرَ الدُّهورِ. فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفوهُ. فَتَصْلُوا ناراً وَقودُهَا النَّاسُ وَالْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکافِرینَ» هان مردمان! او از سوی خدا امام است و هرگز خداوند توبه منکر او را نپذیرد و او را نیامرزد. این است روش قطعی خداوند درباره ناسازگار علی و هر آینه او را به عذاب دردناک پایدار کیفر کند. از مخالفت او بهراسید و گرنه در آتشی درخواهید شد که آتش گیره آن مردمانند؛ و سنگ، که برای حق ستیزان آماده شده است.

حتی شک در امر ولایت به مانند کفر جاهلیت است: «فَمَنْ شَکَّ فی ذالِکَ فَقَدْ کَفَرَ کُفْرَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ مَنْ شَکَّ فی شَیءٍ مِنْ قَوْلی هذا فَقَدْ شَکَّ فی کُلِّ ما أُنْزِلَ إِلَی، وَمَنْ شَکَّ فی واحِدٍ مِنَ الْأَئمَّةِ فَقَدْ شَکَّ فِی الْکُلِّ مِنْهُمْ، وَالشَاکُّ فینا فِی النّارِ» آن کسی که راستی و درستی مرا باور نکند به کفر جاهلی درآمده و تردید در سخنان امروزم همسنگ تردید در تمامی محتوای رسالت من است، و شک و ناباوری در امامت یکی از امامان، به سان شک و ناباوری در تمامی آنان است. و هر آینه جایگاه ناباوران ما آتش دوزخ خواهد بود.

پیامبر اکرم (ص) در جای دیگر در اهمیت معرفت به وجود امام می‌فرماید: «من مات و لم یعرف امامه مات کمیتته الجاهلیه» هر کسی بمیرد و امام خود را نشناسد مردنش مانند مردن زمان جاهلیت است. حضرت در فراز دیگری از خطبه غدیر فرمودند ملعون و مغضوب خداوند متعال است کسی که ولایت امام علی (ع) و ائمه پس از ایشان را نپذیرد: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ، مَغْضُوبٌ مَغْضُوبٌ مَنْ رَدَّ عَلَی قَوْلی هذا وَلَمْ یُوافِقْهُ».

قبول امر ولایت در اعتقاد و عمل

معنای اصلی زندگی اسلامی قبول امر ولایت در اعتقاد و عمل است همچنان که پیامبر (ص) در این خطبه فرمودند: «اللهمَّ إِنَّکَ أَنْزَلْتَ الْآیَةَ فی عَلِی وَلِیِّکَ عِنْدَتَبْیینِ ذالِکَ وَنَصْبِکَ إِیّاهُ لِهذَا الْیَوْمِ: (الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً)، (وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَالْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرینَ). اللهمَّ إِنِّی أُشْهِدُکَ أَنِّی قَدْ بَلَّغْتُ» معبودا! تو خود در هنگام برپاداشتن او و بیان ولایتش نازل فرمودی که: «امروز آئین شما را به کمال، و نعمت خود را بر شما به اتمام رساندم، و اسلام را به عنوان دین شما پسندیدم.» «و آنکه به جز اسلام دینی را بجوید، از او پذیرفته نبوده، در جهان دیگر در شمار زیانکاران خواهد بود.» خداوندا، تو را گواه می‌گیرم که پیام تو را به مردمان رساندم.

پیامبر اکرم (ص) تأکید می‌کنند که تکمیل دین به وسیله امامت است و عدم قبول امر امامت و ولایت نابود شدن تمام اعمال است: «مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّما أَکْمَلَ الله عَزَّوَجَلَّ دینَکُمْ بِإِمامَتِهِ. فَمَنْ لَمْ یَأْتَمَّ بِهِ وَبِمَنْ یَقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدی مِنْ صُلْبِهِ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ وَالْعَرْضِ عَلَی الله عَزَّوَجَلَّ فَأُولئِکَ الَّذینَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ (فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ) وَ فِی النّارِهُمْ خالِدُونَ، (لایُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَلاهُمْ یُنْظَرونَ)» هان مردمان! خداوند عزوجل دین را با امامت علی تکمیل فرمود. اینک آنان که از او و جانشینانش از فرزندان من و از نسل او - تا برپایی رستاخیز و عرضه بر خدا - پیروی نکنند، در دو جهان کرده‌هایشان بیهوده بوده در آتش دوزخ ابدی خواهند بود، به گونه‌ای که نه از عذابشان کاسته و نه برایشان فرصتی خواهد بود.

با این تعبیرات محکم به خوبی مشخص می‌شود که اصلی‌ترین بُعد سبک زندگی اسلامی در ارتباط با غدیر، ولایت‌پذیری است. به بیان دیگر انجام تمام واجبات و ترک تمام محرمات هیچ فایده‌ای ندارد در صورتی که انسان در سایه‌سار ولایت قدم برندارد. بنابراین زندگی اسلامی در غدیر خم در ارکان اعتقادی محکم پایه‌گذاری می‌شود و اعتقاد به این اصول اعتقادی منشأ انجام اعمال صالح و رسیدن به حیات طیبه خواهد بود که خداوند به آن وعده داده است.

*عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهرکرد