زعفران یکی از محصولات راهبردی کشاورزی در ایران است که نقش قابل توجهی در صادرات غیرنفتی و معیشت مناطق تولیدکننده این محصول ایفا می‌کند. با وجود سطح زیر کشت گسترده و سابقه طولانی در تولید این محصول در ایران، نشانه‌هایی از عدم شفافیت در آمارها، نبود برنامه‌ریزی منسجم و ضعف در بهره‌برداری از ظرفیت‌های صادراتی به چشم می‌خورد.
خام‌فروشی، رکود نسبی در توسعه زنجیره ارزش و فعالیت واسطه‌گران غیرتخصصی در تجارت خارجی ازجمله چالش‌هایی هستند که آینده صنعت زعفران را با ابهام روبه‌رو کرده‌اند.
در سال ۱۴۰۳، بین ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار تن زعفران خشک در ایران تولید شد. بر اساس آمار گمرک ایران، در ده‌ماهه ابتدایی این سال، ۱۶۱ تن زعفران به خارج از کشور صادر شده که ۱۳۸ میلیون دلار ارزآوری برای کشور به همراه داشته است.
امارات متحده عربی نخستین مقصد صادرات زعفران ایران است و پس از آن، کشورهای اسپانیا، چین و افغانستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
او اضافه کرد: زعفران در حال حاضر بین ۱۰۰ میلیون تا ۱۱۵ میلیون تومان قیمت دارد.
عضو شورای ملی زعفران درباره عرضه این محصول در بورس کالا عنوان کرد: نباید زعفران در بورس کالا خریداری شود. چراکه فروش این کالا در بورس نه برای کشاورز و نه برای اقتصاد سودآور نیست. ایران بخش قابل توجهی از زعفران جهان را تولید می‌کند، بنابرابن، می‌تواند به شکل رقابتی فعالیت کند.
حسینی درباره میزان تولید زعفران تصریح کرد: طبق آمار، ۱۲۷ هزار هکتار زمین زیر کشت زعفران قرار دارد که این ارقام به صورت برآوردی تعیین می‌شوند.
او گفت: پیاز زعفران تکثیر می‌شود و بعد از یک‌دوره هفت تا ۱۰ ساله، با تکثیر پیاز زعفران می‌توان مزرعه جدید ایجاد کرد. از طرفی، مزارع زعفران شناسنامه‌‌دار نیستند و به همین دلیل، آمارها به صورت برآوردی اعلام می‌شوند.
وی افزود: هر ساله باید به این میزان کشت افزوده شود، اما پنج سال است که این مقدار تغییری نکرده و همین امر سوالات زیادی ایجاد کرده است. از طرفی، اگر ۱۲۷ هزار هکتار زمین زیر کشت زعفران قرار دارد، ایران باید سالانه هزار تن تولید داشته باشد، اما میزان تولید زعفران در ایران در حال حاضر در محدوده ۳۰۰ تا ۴۰۰ تن به صورت سالانه قرار دارد.
عضو شورای ملی زعفران درباره وضعیت صادرات این محصول تشریح کرد: در حال حاضر، مشکلات متعددی در حوزه صادرات وجود دارد که ازجمله این مشکلات می‌توان به بحث تأمین ارز اشاره کرد. ازطرفی، صادرات زعفران به یک امر غیرتخصصی تبدیل شده، زیرا افرادی به این حوزه وارد شده‌اند که هیچ سنخیتی با این حوزه ندارند و فقط برای تأمین ارز خود زعفران صادر می‌کنند.
او اضافه کرد: زعفران ایران توسط قاچاقچیان، صادرکنندگان زعفران و افرادی که در این حوزه تخصص کافی ندارند، صادر می‌شود.
حسینی درباره بهبود وضعیت بازار زعفران پیشنهاد داد: با وجود اینکه ایران تولیدکننده و صادرکننده عمده زعفران در جهان است، اما فقط زعفران را به صورت خام صادر می‌کند. در صورتی که می‌توان از این صنعت ده‌ها شغل و واحد تولید فرآورده‌های جانبی ایجاد کرد.
او تاکید کرد که باید تلاش شود تا زعفران فقط به صورت خام صادر نشود و در راستای بهبود وضعیت این صنعت گام برداشته شود.
بر اساس این گزارش، با وجود جایگاه راهبردی زعفران در اقتصاد کشاورزی و صادرات غیرنفتی ایران، این صنعت با چالش‌های جدی و ساختاری روبه‌رو است. تناقض میان سطح زیر کشت اعلام‌شده و میزان تولید واقعی نشان‌دهنده ضعف نظارتی، نبود شفافیت آماری و فقدان یک سامانه دقیق برای پایش تولید است. در کنار این، خام‌فروشی و بی‌توجهی به توسعه زنجیره ارزش باعث شده تا ظرفیت‌های اشتغال‌زایی، برند‌سازی و ارزش افزوده زعفران، مغفول بماند.
از سوی دیگر، ساختار صادراتی زعفران به دلیل ورود افراد غیرمتخصص و نبود نظارت کافی از مسیر حرفه‌ای خود منحرف شده و زمینه را برای قاچاق و افت اعتبار بین‌المللی فراهم کرده است. در شرایطی که ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران جهان به شمار می‌رود، ادامه این روند می‌تواند به تضعیف موقعیت کشور در بازارهای جهانی منجر شود.
اصلاح این وضعیت مستلزم بازنگری در سیاست‌های حمایتی، شفاف‌سازی آماری، ایجاد زیرساخت‌های فرآوری و تدوین برنامه‌ای جامع برای ارتقاء جایگاه زعفران در زنجیره تجارت جهانی است. بدون این تغییرات، مزیت رقابتی زعفران ایران نه‌تنها حفظ نمی‌شود، بلکه در آینده‌ای نه‌چندان دور در معرض تهدید جدی قرار می‌گیرد.
