خبرگزاری مهر، گروه استانها- محراب علوی: تالاب هورالعظیم، یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های خاورمیانه و زیستگاهی حیاتی برای گونه‌های گیاهی و جانوری بار دیگر درگیر آتش‌سوزی‌هایی شده که بخش عراقی آن را در بر گرفته است. این آتش‌سوزی‌ها نه‌تنها اکوسیستم شکننده این منطقه را تهدید می‌کند بلکه با سرایت دود به مناطق مسکونی خوزستان، سلامت عمومی ساکنان را به خطر انداخته است.
به گفته علی عبدالهی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان، پیگیری‌های مستمری از سوی استاندار خوزستان و از طریق وزارت امور خارجه ایران و استانداری میسان عراق برای مهار این آتش‌سوزی در جریان است. این آتش‌سوزی در منطقه‌ای رخ داده که به دلیل شرایط اقلیمی خشک، کاهش سطح آب تالاب و پوشش گیاهی متراکم، مستعد شعله‌ور شدن است.
همزمان، دادستان عمومی و انقلاب هویزه، حجت‌الاسلام ابراهیم عگیری از تشکیل کارگروه ویژه‌ای برای رفع آلودگی هوای این شهرستان خبر داد. این کارگروه که متشکل از ادارات محیط زیست، منابع طبیعی، فرمانداری، مرزبانی و دادستانی است، وظیفه دارد با بررسی کارشناسی، راهکارهای فوری برای کاهش آلودگی هوا ارائه دهد. عگیری تأکید کرد که در صورت شناسایی عوامل انسانی در بروز این آتش‌سوزی‌ها، برخورد قانونی قاطعی صورت خواهد گرفت.
سابقه آتش‌سوزی‌های تالاب هورالعظیم
آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم پدیده جدیدی نیست. این تالاب که بخش‌هایی از آن در خاک عراق قرار دارد، در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش ورودی آب و فعالیت‌های انسانی بارها دچار حریق شده است.
سال ۱۳۹۷؛ آتش‌سوزی گسترده‌ای در بخش عراقی تالاب رخ داد که دود غلیظ آن تا شهرهای اهواز، هویزه، و سوسنگرد گسترش یافت. این حادثه که به دلیل کاهش سطح آب و خشک شدن نیزارها رخ داد، بیش از دو ماه ادامه داشت و مشکلات تنفسی برای هزاران نفر از ساکنان منطقه ایجاد کرد.
سال ۱۳۹۹؛ آتش‌سوزی دیگری در بخش عراقی تالاب گزارش شد که به دلیل عدم همکاری مؤثر بین ایران و عراق، مهار آن با تأخیر مواجه شد. این حادثه به تخریب بخش وسیعی از پوشش گیاهی تالاب و مهاجرت پرندگان منجر شد.
سال ۱۴۰۱؛ آتش‌سوزی‌های متعدد در هر دو بخش ایرانی و عراقی تالاب گزارش شد. اگرچه تلاش‌های ایران برای مهار آتش در بخش داخلی موفقیت‌آمیز بود اما آتش‌سوزی در بخش عراقی به دلیل محدودیت‌های دسترسی و کمبود امکانات، به طور کامل کنترل نشد.
این سوابق نشان‌دهنده یک الگوی تکراری است که ریشه در عوامل محیطی، مدیریتی و طبیعی و انسانی دارد. کاهش سطح آب به دلیل سدسازی‌های بالادست در ترکیه و عراق، بهره‌برداری غیرپایدار از منابع تالاب و نبود هماهنگی فرامرزی از جمله عوامل کلیدی تشدید این بحران هستند.
پیامدهای زیست‌محیطی و انسانی
آتش‌سوزی‌های هورالعظیم تنها به تخریب پوشش گیاهی و زیستگاه‌های حیات‌وحش محدود نمی‌شود. دود ناشی از این حریق‌ها که حاوی ذرات معلق و گازهای سمی است، کیفیت هوای شهرهای اطراف به‌ویژه هویزه، سوسنگرد و حتی اهواز را به شدت کاهش داده است. این آلودگی می‌تواند به افزایش بیماری‌های تنفسی، مشکلات قلبی-عروقی، و حتی مرگ‌ومیر زودرس منجر شود.
از منظر زیست‌محیطی، تالاب هورالعظیم نقش مهمی در تنظیم دمای منطقه، حفظ تنوع زیستی و تأمین معیشت جوامع محلی از طریق صیادی و کشاورزی دارد. تخریب این اکوسیستم شکننده می‌تواند تبعات بلندمدتی برای اقتصاد و محیط‌زیست منطقه به همراه داشته باشد.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت و پیشگیری
برای مقابله با بحران آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم و پیشگیری از تکرار آن، مجموعه‌ای از اقدامات کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت لازم است. ایران و عراق باید ساز و کار مشترکی برای مدیریت تالاب هورالعظیم ایجاد کنند. تشکیل کمیته‌ای مشترک با حضور نمایندگان محیط‌زیست، منابع آب، و امور خارجه دو کشور می‌تواند هماهنگی در پیشگیری و مهار آتش‌سوزی‌ها را بهبود بخشد. مذاکرات برای تأمین حق‌آبه تالاب از رودخانه‌های بالادست نیز باید در اولویت قرار گیرد.
کاهش سطح آب تالاب، یکی از عوامل اصلی آتش‌سوزی‌هاست. احیای تالاب از طریق رهاسازی آب از سدهای بالادست و جلوگیری از بهره‌برداری غیرمجاز، می‌تواند خطر حریق را کاهش دهد. همچنین، ایجاد سیستم‌های هشدار زودهنگام برای شناسایی نقاط مستعد آتش‌سوزی ضروری است.
تأمین تجهیزات پیشرفته اطفای حریق از جمله بالگردهای مجهز به سیستم‌های آب‌پاش و پهپادهای نظارتی، می‌تواند سرعت واکنش به آتش‌سوزی‌ها را افزایش دهد. آموزش نیروهای محلی و ایجاد پایگاه‌های ثابت اطفای حریق در نزدیکی تالاب نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
شناسایی و مجازات عوامل انسانی دخیل در آتش‌سوزی‌ها، از جمله آتش زدن عمدی نیزارها برای مقاصد کشاورزی یا شکار، می‌تواند نقش بازدارنده داشته باشد. استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای برای رصد فعالیت‌های مشکوک در منطقه نیز توصیه می‌شود.
جوامع محلی که مستقیماً از تالاب ارتزاق می‌کنند، باید در فرآیند حفاظت و مدیریت آن مشارکت داده شوند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای آگاهی‌بخشی درباره اهمیت تالاب و روش‌های پیشگیری از آتش‌سوزی، می‌تواند به کاهش خطرات کمک کند.
ایجاد ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا و آب در اطراف تالاب و انجام تحقیقات علمی برای ارزیابی اثرات آتش‌سوزی‌ها بر اکوسیستم، می‌تواند به تدوین برنامه‌های مدیریتی مؤثرتر منجر شود.
تشکیل کارگروه رفع آلودگی هوای هویزه گامی مثبت در جهت مدیریت محلی این بحران است. این کارگروه می‌تواند با هماهنگی بین نهادهای مختلف، برنامه‌های عملیاتی برای کاهش اثرات دود و آلودگی بر ساکنان منطقه تدوین کند. از جمله اقدامات پیشنهادی برای این کارگروه، تأمین ماسک‌های فیلتردار برای شهروندان، ایجاد مراکز درمانی سیار برای رسیدگی به بیماران تنفسی و اطلاع‌رسانی به‌موقع درباره وضعیت هوا است.
آتش‌سوزی‌های تالاب هورالعظیم، چالشی چندوجهی است که نیازمند همکاری بین‌المللی، مدیریت منابع طبیعی و مشارکت نهادهای محلی و ملی است. سوابق گذشته نشان می‌دهد که بدون اقدامات ریشه‌ای، این بحران همچنان تکرار خواهد شد. تقویت دیپلماسی محیط‌زیستی، مدیریت منابع آب و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اطفای حریق از مهم‌ترین راهکارها برای پیشگیری و مدیریت این بحران هستند.
در این میان، نقش کارگروه‌های محلی مانند کارگروه هویزه در کاهش اثرات کوتاه‌مدت و حفاظت از سلامت شهروندان غیرقابل‌انکار است. با اجرای این راهکارها، می‌توان امیدوار بود که تالاب هورالعظیم، این میراث طبیعی ارزشمند، از گزند آتش‌سوزی‌های مکرر در امان بماند و بار دیگر به کانون حیات و تنوع زیستی منطقه تبدیل شود.
