جواد مرشدی - خبرآنلاین: جلسه هفته جاری شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که از دوشنبه تا جمعه برگزار خواهد شد، به عرصه‌ای برای رویارویی ایران و سه کشور اروپایی طرف برجام تبدیل شده‌است.
پس از آنکه رافائل گروسی، مدیر کل آژانس، گزارش محرمانه خود در خصوص همکاری‌های پادمانی ایران را در اختیار شورای حکام قرار داد که در آن به نقض تعهدات پادمانی‌اش در برخی مکان‌ها و فعالیت‌های ادعایی پیش از سال ۲۰۰۳ متهم شده‌است، سه قدرت اروپایی با همکاری آمریکا تصمیم گرفتند که بار دیگر قطعنامه‌ای برای محکومیت ایران به شورای حکام ارائه کنند.
گزارش مدیرکل و اقدام سه کشور اروپایی با اعتراض تند ایران مواجه شد که گزارش را سیاسی می‌خواند و اقدامات اروپایی‌ها را اقدام مغرضانه توصیف کرد.
سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار پیامی به زبان انگلیسی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: « اتهام‌زنی نادرست به ایران مبنی بر نقض پادمان‌ها — آن هم بر اساس گزارش‌هایی سست و سیاسی‌شده — آشکارا با هدف ایجاد بحران صورت می‌گیرد.» دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد: «در حالی‌که اروپا در آستانه یک اشتباه راهبردی بزرگ دیگر قرار دارد، سخن من را به یاد داشته باشید: ایران در برابر هرگونه نقض حقوق خود، واکنشی قاطع نشان خواهد داد. مسئولیت کامل و انحصاری بر عهده‌ی بازیگران بی‌مسئولیتی است که برای وارد کردن خود، به هر کاری دست می‌زنند.»
روز شنبه نمایندگی دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، با اشاره به ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای کشورمان، طی یادداشتی رسمی به گزارش اخیر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعتراض و تصریح کرد: «محتوا، لحن و دامنه این گزارش به‌شدت محل ایراد است و نشان‌دهنده انحرافی آشکار از مأموریت ادعایی بی‌طرفانه مدیرکل این نهاد است.»
این یادداشت با رد اتهامات مطرح‌شده در گزارش مدیرکل آژانس، تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای کشورمان کاملاً شفاف و تحت نظارت آژانس قرار دارد، هیچ‌گونه فعالیت هسته‌ای اعلام‌نشده یا انحرافی وجود ندارد و اقدام آژانس در بازگشایی مجدد پرونده‌های مختومه‌شده با فشار سیاسی برخی دولت‌ها در تعارض با مأموریت فنی و بی‌طرفانه این نهاد بین‌المللی است.
این موضوع در گزارش محرمانه مدیرکل آژانس هم ذکر شده‌است که هر چند این گزارش ایران را متهم میکند در سال‌های ابتدای دهه اول ۲۰۰۰ برنامه پنهانی و اعلام نشده ادعای داشته‌است اما «آژانس هیچ نشانه معتبری از وجود یک برنامه هسته‌ای ساختارمند اعلام نشدۀ جاری در ایران ندارد.»
در حالی که ایران به وضوح تهدید کرده‌است که هرگونه اقدام اروپایی‌ها را با شدت پاسخ خواهد داد، دلیل اصرار اروپایی‌ها بر صدور قطعنامه علیه ایران و تشدید تنش‌های چیست؟ آیا قطعنامه شورای حکام زمینه‌سازی برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت یا آغاز فرآیند ساز و کار حل اختلاف برجام، مشهور به مکانیسم اسنپ‌بک یا ماشه است؟
ظاهرا سه قدرت اروپایی طرف برجام، که از ابتدای مذاکرات هسته‌ای ایران در بطن گفت و گوها حضور داشتند، اکنون احساس می‌کنند که از مذاکرات کنار گذاشته‌شده‌اند و نگران توافق احتمالی ایران و آمریکا هستند چرا که چنین توافقی ممکن است منافع آنها را در منطقه و در قبال ایران در نظر نگیرد.
خبرگزاری خبرآنلاین در گفتگو با سید جلال ساداتیان، کاردار پیشین ایران در انگلستان، به اهداف اروپایی ها از فشار بر جمهوری اسلامی پرداخته است.
*** هدف اروپایی‌ها از افزایش فشار به ایران در شورای حکام چیست؟
به دنبال مشکلاتی که در روابط ما با اتحادیه اروپا پیش آمد، بعد از حمله روسیه به اوکراین، تعلل ایران در پذیرش احیای برجام با تکیه بر ایده موهوم زمستان سخت اروپا و بعد از آن موضوع ادعای فروش پهپادهای ایرانی به روسیه، تنش در روابط ایران و اروپا در سطح بی‌سابقه‌ای افزایش پیدا کرد.
در دولت چهاردهم، چهار دور مذاکرات با اروپایی‌ها به ریاست مجید تخت روانچی، معاون سیاسی و کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه، صورت گرفت.
در این فاصله با رفت و آمدها، نامه‌نگاری‌ها و کانال‌های پیام‌رسانی که پشت پرده اتفاق افتاد اولین دور مذاکرات بین ایران و امریکا در عمان بدون حضور اروپایی‌ها صورت گرفت و مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا هم به تبع آن قطع شد.
طبیعتاً این امر اروپایی ها را نگران این کرد که اگر ایران با امریکا به عنوان کدخدا به توافق برسد، اروپایی ها کنار می‌مانند و منافع آنها دیده نمی‌شود. در این مذاکرات نه چین نه روسیه نه اتحادیه اروپایی هیچکدام دخیل نیستند و لذا می‌بینیم که مثلا در فرانسه امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه، صراحتاً این سوال را مطرح میکند که منافع ما چه می شود.
از این مرحله می‌بینیم که یک مقداری اختلاف‌ها شدت پیدا میکند و تند می شود. در واکنش به تشدید شکاف‌ها سه قدرت اروپایی باقی مانده در برجام تهدید به استفاده از مکانیسم اسنپ‌بک پیش‌بینی شده در برجام را برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران مطرح کرده‌اند.
درواقع آنها در تهدیدهای خود علیه ایران جدی هستند و وقتی می‌بینند که ایران به این تهدیدها بی‌اعتنایی میکند و اقدامی در راستای تامین منافع آنها انجام نمی‌دهد، قاطعانه‌تر برخورد می‌کنند که ثابت کنند تهدید استفاده از اهرم‌هایی که در اختیار دارند، جدی و قریب‌الوقوع است.
*** آیا صدور قطعنامه محکومیت علیه ایران در شورای حکام زمینه‌سازی برای مکانیزم اسنپ‌بک است؟
صدور قطعنامه به نظر قطعی می‌رسد، اما من بعید می‌دانم که اروپایی‌ها فعلا اسنپ بک را فعال کنند.
*** مگر نمی گویید آنها جدی هستند؟
آنها می‌دانند که اجرای این تهدید عواقبی دارد. ایران تهدید کرده که اگر شما این کار را بکنید ما هم واکنش جدی نشان خواهیم داد. عبارت واکنش جدی، خودش معنای عمیقی دارد و برای اروپایی‌ها ممکن است تداعی کند که ایران به سمت بمب اتم می‌رود.
*** مگر ما فتوای رهبری را در خصوص منع تسلیحات هسته‌ای نداریم؟
موضوع بازنگری در دکترین هسته‌ای ایران پیش‌تر توسط آقای کمال خرازی و برخی دیگر از مقامات مطرح شده است.
بر اساس این دیدگاه، اگر فشارهای غرب افزایش یابد، ایران ممکن است در شرایط خاص تصمیم به تجدیدنظر در سیاست‌های هسته‌ای خود بگیرد.
از منظر شرعی، ایران همواره تأکید کرده که با سلاح‌های کشتار جمعی مخالف است. ایران نه‌تنها هرگز از این تسلیحات استفاده نکرده، بلکه حتی در سخت‌ترین شرایط مانند دوران جنگ تحمیلی نیز به سمت آنها نرفته است.
با این حال، در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه (Snapback) و تشدید فشارها، جمهوری اسلامی ممکن است دست به اقدامات جدی‌تری بزند که در گذشته غیرقابل تصور بود.
این اقدامات می‌تواند شامل افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم و حتی حرکت به سمت ظرفیت‌های تسلیحاتی باشد. همچنین احتمال دارد ایران در مناطقی مانند خلیج فارس نیز واکنش‌های سیاسی و امنیتی نشان دهد.
*** اروپایی‌ها چقدر با آمریکا در زمینه فشار به ایران همزمان با مذاکرات هسته‌ای تهران و واشنگتن هماهنگ هستند؟
تقریباً هیچ هماهنگی مؤثری وجود ندارد.
*** دلایل این عدم هماهنگی چیست؟
اروپایی‌ها از زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ دچار تنش‌های جدی با ایالات متحده شدند.
ترامپ پیشنهاداتی چون تبدیل کانادا به ایالت پنجاه‌ویکم آمریکا یا الحاق گرینلند (متعلق به دانمارک) به آمریکا را مطرح کرد. همچنین، او تعرفه‌های ۲۵ درصدی گمرکی اعمال کرد، هر چند مجبور به تعلیق آن شد و البته مجددا با اعمال تعرفه‌های ۵۰ درصدی آلومینیوم و فولاد باز هم فشار تعرفه‌ای به اروپا بازگشت.
ترامپ حتی بودجه ناتو را کاهش داده‌است؛ اقدامی که از طرف اروپایی‌ها به نفع روسیه تلقی شد. همچنین پیشنهاد واگذاری دو استان شرقی اوکراین و شبه‌جزیره کریمه به روسیه از سوی ترامپ نگرانی اروپایی‌ها را دوچندان کرد.
در چنین شرایطی، مسئله ایران و احتمال بهبود روابط تهران-واشنگتن، بر نگرانی‌های اروپا افزوده است؛ به‌ویژه اگر این بهبود روابط به مشارکت اقتصادی گسترده ایران و آمریکا منجر شود. اروپایی‌ها سال‌ها بر نفوذ و منافع ژئوپلیتیکی خود در منطقه خاورمیانه حساب کرده بودند. به همین دلیل، در پی توافق برجام شاهد حضور گسترده هیأت‌های اروپایی در ایران بودیم، اما با خروج ترامپ از برجام، این امیدها نقش بر آب شد. حال اگر مجدداً شرایط عادی شود، اروپا نمی‌خواهند از این فضا محروم بماند.
*** به نظر شما شرایط کنونی و قطعنامه‌های مستمر شورای حکام علیه ایران، چقدر قابل مقایسه با سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ است که پرونده هسته‌ای ایران برای نخستین بار به شورای امنیت رفت؟
شرایط فعلی به‌طور قابل‌توجهی با آن دوره تفاوت دارد. برجام و به‌ویژه قطعنامه ۲۲۳۱ همچنان دارای اعتبار حقوقی در سطح بین‌المللی است. اگرچه آمریکا از برجام خارج شده و اروپایی‌ها نیز به تعهدات خود پایبند نبوده‌اند، ایران نیز در واکنش، بخشی از تعهدات خود را کنار گذاشته است؛ مانند افزایش سطح غنی‌سازی و استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته. این اقدامات باعث نگرانی غربی‌ها شده که مبادا ایران به سطح بازدارندگی و توانایی گریز هسته‌ای برسد.
از سوی دیگر، اختلافات میان نتانیاهو و ترامپ باعث افزایش فشار لابی اسرائیل برای جلوگیری از هرگونه توافق با ایران شده است. این لابی با استفاده از نفوذ خود در کنگره و جامعه سرمایه‌گذاران، تلاش دارد ترامپ را به شکست مذاکرات وادارد. با این حال، ترامپ تاکنون مقاومت کرده و تلاش دارد به یک تفاهم برسد، هرچند در مذاکرات اولیه خواستار غنی‌سازی صفر شده بود.
*** چشم‌انداز دور ششم مذاکرات را چگونه می بینید؟
پیش‌بینی می‌شود دور ششم مذاکرات به زودی برگزار شود. احتمال می‌رود توافقی حاصل شود که طبق آن، غنی‌سازی در ایران با نظارت بسیار شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و از طریق یک کنسرسیوم شامل عربستان، امارات و برخی کشورهای دیگر انجام شود. حتی اگر قطعنامه‌ای صادر شود، بعید است که به‌طور مستقیم به فعال‌سازی مکانیسم ماشه منجر شود و بیشتر در حد یک تهدید باقی می‌ماند.
*** آیا راهکاری برای کاهش تنش میان ایران و اروپا وجود دارد؟
برای کاهش تنش‌ها، پیشنهاد می‌شود ایران مذاکرات مستقلی را با کشورهای اروپایی آغاز کند. در صورت رسیدن به تفاهم، این گفت‌وگوها می‌تواند به مذاکرات جامع‌تری با حضور آمریکا و سایر طرف‌ها منجر شود، مشابه روندی که در توافق اولیه برجام دنبال شد.
۲۱۲/۴۲
