متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی ایران به ۳۳۵ دلار رسیده که نسبت به سال گذشته ۴.۳ درصد کاهش یافته است. این بدان معناست که با وجود افزایش حجم صادرات، کاهش ارزش دلاری و میانگین قیمت هر تن کالا نشان‌دهنده گرایش صادرات ایران به سمت کالاهای کم‌ارزش‌تر یا ارزان‌تر است یا اینکه قیمت جهانی برخی محصولات کاهش یافته است. این روند ممکن است ناشی از کاهش قیمت‌های جهانی، ارائه تخفیف‌های صادراتی برای افزایش رقابت‌پذیری یا افزایش سهم صادرات مواد خام با ارزش افزوده پایین باشد.
همچنین آنطور که گمرک اعلام کرده در بخش محصولات پتروشیمی، صادرات با ۵ میلیون و ۷۱۸ هزار تن کالا به ارزش ۲ میلیارد و ۲۱۷ میلیون دلار، افزایش ۴ درصدی در وزن و ۳ درصدی در ارزش داشته است.
بنابراین افزایش همزمان در وزن و ارزش صادرات پتروشیمی نشان می‌دهد که این بخش همچنان موتور اصلی صادرات غیرنفتی ایران است. سهم حدود ۲۷ درصدی از کل ارزش صادرات برای پتروشیمی‌ها بسیار قابل توجه است و به نقش محوری این گروه در ارزآوری اقتصاد ایران تأکید دارد.
پنج قلم عمده صادرات غیرنفتی شامل پروپان مایع‌شده، گاز طبیعی، بوتان مایع‌شده، قیر نفت و متانول بوده است.
تمامی این اقلام از گروه فرآورده‌های نفتی و گازی هستند که با وجود عنوان «صادرات غیرنفتی»، عملاً مشتقات نفت و گاز محسوب می‌شوند. این موضوع نشان می‌دهد وابستگی شدید صادرات ایران به منابع هیدروکربوری همچنان ادامه دارد.
از نظر بازارهای هدف، چین با ۲ میلیارد و ۴۲۵ میلیون دلار، عراق با یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و امارات متحده عربی با یک میلیارد و ۹۴ میلیون دلار، سه مقصد اصلی صادرات ایران هستند.
گزاره بالا نشان می‌دهد که چین و عراق همچنان مهم‌ترین شرکای تجاری هستند که با هم بیش از ۴۷ درصد صادرات ایران را جذب کرده‌اند.
همچنین مقاصد صادراتی عمدتاً کشورهای منطقه‌ای هستند که نشان می‌دهد تنوع جغرافیایی در صادرات ایران محدود است.
نبود اروپا (به‌جز ترکیه) در این فهرست، به معنای تداوم موانع تحریمی یا عدم رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی در بازارهای پیشرفته است.
در حوزه واردات، ایران ۵ میلیون و ۹۲۱ هزار تن کالا به ارزش ۸ میلیارد و ۴۷۱ میلیون دلار وارد کرده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، وزن واردات ۱.۱۶ درصد افزایش و ارزش آن ۷.۸ درصد کاهش یافته است. متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی نیز با ۹ درصد کاهش به ۱۴۳۱ دلار رسیده است.
اقلام عمده وارداتی شامل طلای خام، ذرت دامی، برنج، روغن آفتابگردان و دانه سویا هستند. کشورهای امارات، چین و ترکیه نیز به ترتیب بیشترین حجم واردات به ایران را تأمین کرده‌اند.
کاهش ارزش واردات در کنار افزایش حجم آن، نشان از کاهش قیمت‌های جهانی، تغییر در ترکیب کالاهای وارداتی به سمت کالاهای ارزان‌تر یا ارزآوری دشوارتر برای واردات کالاهای گران‌قیمت دارد. همچنین، این کاهش ممکن است ناشی از تعدیل نرخ ارز، سیاست‌های مدیریت واردات یا کندی در تقاضای داخلی باشد.
کشورهای عمده طرف معامله واردات با ایران در ۲ ماهه سال ۱۴۰۴ شامل امارات متحده عربی با ۲ میلیارد و ۵۹۶ میلیون دلار، چین ۲ میلیارد و ۲۰۶ میلیون دلار، ترکیه یک میلیارد و ۳۶۷ میلیون دلار، آلمان ۳۰۸ میلیون دلار، هند ۲۹۱ میلیون دلار، هلند ۲۱۵ میلیون دلار و سوئیس ۱۹۰ میلیون دلار بوده است.
امارات و چین همچنان اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان کالای وارداتی ایران هستند.
حضور اروپا (آلمان، هلند، سوئیس) در فهرست واردات، در حالی‌که در بخش صادرات حضور ندارند، نشان می‌دهد که ایران بیشتر واردکننده از غرب است تا صادرکننده به آن.
بر این اساس با توجه به اینکه ارزش صادرات ۸.۲۴۱ میلیارد دلار و ارزش واردات ۸.۴۷۱ میلیارد دلار بوده بنابراین تراز تجاری ایران در این مدت با کسری حدود ۲۳۰ میلیون دلار همراه بوده است که نشان‌دهنده تعادل نسبی تجارت خارجی کشور است. این وضعیت با توجه به کاهش ارزش واردات و افت خفیف صادرات نشان‌دهنده چالش‌های ساختاری در تجارت خارجی است.
در مجموع باید گفت که بررسی آمار تجارت خارجی ایران در دو ماهه نخست امسال بیانگر آن است که صادرات غیرنفتی ایران از نظر وزنی رشد داشته، اما از نظر ارزشی تقریباً ثابت مانده که آن هم با کاهش قیمت میانگین هر تن کالا همراه بوده است.
همچنین نکته دیگر آنکه صادرات همچنان وابسته به فرآورده‌های نفت و گاز بوده و از سویی دیگر بازارهای صادراتی محدود به همسایگان و چین شده که نشان دهنده تنوع جغرافیایی پایین در تجارت ایران است.
در بخش واردات نیز باید اشاره کرد که واردات به سمت کالاهای اساسی و مواد اولیه تمایل دارد، ولی کاهش ارزش واردات می‌تواند به مشکلات عرضه در آینده منجر شود.
تراز تجاری ایران نیز نزدیک به صفر است، ولی استمرار این وضعیت به عوامل ژئوپلیتیکی، تحریم‌ها و نوسانات ارزی وابسته خواهد بود.
