اوکراین با حمله بی‌سابقه پهپادی به چند پایگاه هوایی راهبردی در عمق خاک روسیه، ده‌ها بمب‌افکن و هواپیمای شناسایی را منهدم یا آسیب‌پذیر کرد و توان عملیاتی مسکو را به چالش کشید. این عملیات که با فناوری بومی و برنامه‌ریزی دقیق انجام شد، ابعاد جنگ را تغییر داد و واکنش‌های شدیدی را در روسیه و فضای بین‌المللی برانگیخت. عملیات مذکور پیامدهایی جدی برای آینده مذاکرات صلح و توازن قوا در جنگ اوکراین-روسیه خواهد داشت.
به گزارش فرارو به نقل از نشریه اکونومیست، اندکی پس از ظهر اول ژوئن، شبکه‌های اجتماعی روسیه با موجی از پیام‌ها، جهان را از جسورانه‌ترین عملیات اوکراین در عمق خاک روسیه باخبر کردند. در استان ایرکوتسک، واقع در شرق سیبری و چهار هزار کیلومتر دورتر از اوکراین، ساکنان محلی تصاویری منتشر کردند که پهپادهای کوچک کوادکوپتر را در حال خروج از کامیون‌ها و پرواز به سمت فرودگاه نظامی مجاور نشان می‌داد؛ فرودگاهی که شماری از مهم‌ترین بمب‌افکن‌های راهبردی روسیه در آن مستقرند.
یکی از اهالی نوشت: «من در یک پنچرگیری کار می‌کنم؛ کامیونی وارد شد و بعد، پهپادها از آن بیرون آمدند.» در پایگاه هوایی نزدیکی مورمانسک، در شمالی‌ترین نقطه روسیه، نیز روایت‌هایی مشابه به اشتراک گذاشته شد: «راننده به دور کامیون می‌دود و پهپادها از وسیله‌اش به سمت پایگاه به پرواز درمی‌آیند.» به فاصله کوتاهی، گزارش‌های نگران‌کننده‌ای از حملات به پایگاه‌های هوایی در استان‌های ریازان و ایوانوو در عمق روسیه مرکزی نیز مخابره شد.
سازمان امنیت اوکراین مسئولیت این عملیات را برعهده گرفته و نام رمز «تار عنکبوت» را برای آن انتخاب کرده است. این سازمان اعلام کرد که دست‌کم ۴۱ هواپیمای روسی در چهار فرودگاه یا نابود شده‌اند یا آسیب دیده‌اند؛ از جمله هواپیماهای شناسایی کمیاب و فوق‌العاده گران‌قیمت « آ ۵۰» و همچنین بمب‌افکن‌های راهبردی توپولف-۲۲ام۳ و توپولف-۹۵. سازمان امنیت اوکراین همچنین ویدئویی منتشر کرد که در آن واسیلی مالیوک، رئیس قدرتمند این سازمان، درباره جزئیات عملیات سخن می‌گوید: «بمب‌افکن‌های راهبردی روسیه به زیبایی در حال سوختن هستند.»
این حمله، از جمله سنگین‌ترین ضرباتی بود که اوکراین در جریان این جنگ چهار ساله بر پیکره روسیه وارد کرد. روسیه تنها شمار محدودی بمب‌افکن راهبردی عملیاتی در اختیار دارد؛ احتمالاً کمتر از ۹۰ فروند از مدل‌های توپولف-۲۲، توپولف-۹۵ و نسل جدیدتر توپولف-۱۶۰. این بمب‌افکن‌ها اگرچه توان حمل تسلیحات هسته‌ای را دارند، اما تا همین هفته گذشته عمدتاً برای شلیک موشک‌های کروز متعارف به سوی اهداف اوکراینی مورد استفاده قرار می‌گرفتند؛ مسئله‌ای که آن‌ها را به یکی از اصلی‌ترین اهداف ارتش اوکراین تبدیل کرده است. بسیاری از این هواپیماها فرسوده و از رده خارج‌اند. آخرین توپولف-۲۲ام۳ و توپولف-بیش از سه دهه پیش تولید شده‌اند و جایگزینی مدل‌های جدید توپولف-۱۶۰ نیز با سرعتی بسیار کند پیش می‌رود.
این واقعیت که اوکراین موفق شده شمار قابل توجهی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای روسیه را در عمق خاک این کشور نابود یا آسیب بزند، بیانگر جهش چشمگیر برنامه حملات اوکراین و همچنین وسعت شگفت‌انگیز فعالیت نیروهای مخفی این کشور در داخل روسیه است. از آغاز تهاجم تمام‌عیار کرملین، عملیات اوکراین از لحاظ برد، جسارت و پیچیدگی، رشدی چشمگیر داشته است. هرچند کشورهای غربی تا حدی در این روند نقش داشته‌اند (برای مثال، آلمان در ۲۸ مه وعده تأمین مالی پهپادهای دوربرد اوکراینی را داد)اما بخش عمده فناوری و برنامه‌ریزی عملیاتی این حملات، بومی و حاصل توان داخلی خود اوکراین است.
بی‌تردید عملیات امروز در فهرست مهم‌ترین حملات تهاجمی تاریخ جنگ‌های مدرن جای خواهد گرفت. منابع آگاه می‌گویند این مأموریت حاصل هجده ماه برنامه‌ریزی و آمادگی دقیق بوده است. روسیه انتظار داشت حملات عمدتاً با پهپادهای بزرگ بال‌ثابت، آن هم در تاریکی شب و نزدیک مرز اوکراین صورت گیرد؛ اما اوکراینی‌ها هر سه متغیر را به چالش کشیدند: حمله با پهپادهای کوچک، در روشنای روز و در عمقی هزاران کیلومتری از خطوط مقدم. اگرچه پیش‌تر نیز اوکراین حملاتی را از داخل خاک روسیه آغاز کرده بود، تفاوت این عملیات در ابعاد و ماهیت ترکیبی و هماهنگ آن بود.
بر اساس اظهارات تحلیل‌گران نزدیک به دستگاه‌های امنیتی اوکراین، برای این عملیات، تا ۱۵۰ پهپاد و ۳۰۰ بمب به‌صورت قاچاق وارد خاک روسیه شده است. ظاهراً این کوادکوپترها ابتدا در کابین‌های چوبی ساخته و سپس داخل کامیون‌ها بارگیری شده‌اند؛ پهپادها پس از عقب‌رفتن سقف کابین، به‌صورت کنترل از راه دور به پرواز درآمده‌اند. این پهپادها با اتصال به شبکه تلفن‌همراه روسیه، تصاویر را به اوکراین ارسال کردند و بخش قابل‌توجهی از این تصاویر توسط شهروندان اوکراینی با شادی منتشر شد. همچنین، طبق گزارش‌ها، در این حمله از فناوری هدف‌گیری خودکار نیز بهره گرفته شده است.
یک منبع اطلاعاتی اوکراینی می‌گوید بعید است رانندگان کامیون‌ها از محتوای بار خود اطلاع داشته باشند. او این بخش از عملیات را با حمله سال ۲۰۲۲ به پل کرچ مقایسه می‌کند؛ جایی که بمبی پنهان‌شده در کامیون بخشی از پل استراتژیک کریمه به خاک اصلی روسیه را منفجر کرد. به گفته این منبع، «اجرای چنین عملیاتی فوق‌العاده پیچیده است و ضرورت دارد برخی افراد کلیدی در بی‌خبری کامل بمانند.»
او این حمله را به حرکتی چندمرحله‌ای در شطرنج تشبیه می‌کند: ابتدا، با حملات پیشین اوکراین به سایر پایگاه‌ها، روس‌ها وادار به انتقال تعداد بیشتری از هواپیماهای خود به پایگاه‌های خاص شدند. طبق گزارش‌ها، سه روز پیش از حمله، ده‌ها فروند هواپیما به پایگاه اولنیا در استان مورمانسک منتقل شد و بیشترین خسارت نیز دقیقاً در همین پایگاه ثبت گردید.
این عملیات سایه‌ای سنگین بر مذاکرات صلح جدید افکنده که قرار است دوم ژوئن در استانبول آغاز شود. طی ماه‌های گذشته، اوکراین بارها هدف حملات گسترده روسیه قرار گرفته است؛ حملاتی که گاه صدها پهپاد را به میدان می‌آورد. در تازه‌ترین مورد، بنا بر اعلام مقامات اوکراینی، تنها در حمله شبانه ۳۱ مه، رکورد ۴۷۲ پهپاد به ثبت رسید.
کی‌یف در پی آن بود تا به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه پیام دهد که ادامه جنگ بی‌هزینه نخواهد بود. اما پرسش کلیدی اینجاست: آیا این عملیات واقعاً معادلات را دگرگون می‌کند یا صرفاً سطح خطر و تنش را بالاتر می‌برد؟ اکنون در شبکه‌های اجتماعی روسیه، ملی‌گرایان خواستار واکنشی سخت شده‌اند و این مقطع را با پرل هاربر (حمله ژاپن به ناوگان اقیانوس آرام آمریکا در سال ۱۹۴۱) مقایسه می‌کنند. همزمان، یکی از مقامات ارشد اوکراینی هشدار داده که این عملیات ممکن است به بهای از دست رفتن حمایت شرکای غربی تمام شود: «نگرانی این است که این ماجرا سرنوشت سینوپ را پیدا کند»—اشاره‌ای به حمله روسیه به بندری عثمانی در سال ۱۸۵۳ که در نهایت مهاجم را به انزوای جهانی کشاند.
ارتش‌های غربی با دقت تمام تحولات اخیر را رصد می‌کنند. این نیروها در سال‌های گذشته، برای کاهش هزینه‌ها، ناوگان هوایی خود را در چند پایگاه محدود متمرکز کرده‌اند و کمتر به ساخت پناهگاه‌های مستحکم یا آشیانه‌های ضدپهپاد و ضد موشک توجه نشان داده‌اند. حتی بمب‌افکن‌های راهبردی آمریکا نیز در تصاویر ماهواره‌ای عمومی بدون هرگونه پوشش دفاعی قابل مشاهده‌اند. تام شوگارت، پژوهشگر اندیشکده مرکز امنیت جدید آمریکا می نویسد: «تصور کنید روزی فرا برسد که کانتینرها در ایستگاه‌های ریلی، کشتی‌های چینی در بنادر یا کامیون‌هایی که در گوشه‌ای پارک شده‌اند... هزاران پهپاد را رها کنند تا جواهرات تاج نیروی هوایی آمریکا را حتی برای مدتی کوتاه از کار بیندازند.» او هشدار می‌دهد که چنین سناریویی کاملاً واقع‌بینانه است.
