به گزارش همشهری آنلاین؛ مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در شرایطی در جریان است که چند موضوع از جمله حق غنی‌سازی در داخل خاک ایران، به یکی از گره‌های اصلی میان طرفین تبدیل شده است.
جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده هدفش از غنی‌سازی اورانیوم، صرفاً مصارف صلح‌آمیز است و آموزه‌های اعتقادی و پُرهزینه‌بودن نگاهداری تسلیحات کشتار جمعی، جملگی موجب شده اند تا نظام به سمت سویه‌های نظامی غنی‌سازی نرود. با این حال دولت آمریکا برخلاف مواضع ابتدایی پس از روی کار آمدن ترامپ، اکنون غنی سازی در خاک ایران را به کلی رد می‌کند و آن را خط قرمز خود میداند.
خط قرمز دانستن غنی سازی در خاک ایران، البته با واکنش محکم ایران مواجه شد. فرمایشات رهبر انقلاب جدی ترین موضع در قبال مخالفت آمریکایی ها با حق غنی سازی اورانیوم در ایران بود. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، چندی پیش در دیدار خانواده‌های شهید رئیسی و دیگر شهیدان خدمت، فرمودند: «این حرف آمریکایی‌ها که به ایران اجازه غنی‌سازی نمی‌دهیم، غلط زیادی است و در کشور کسی منتظر اجازه این و آن نیست و جمهوری اسلامی، همان سیاست و روش خود را پیگیری خواهد شد».
کنسرسیوم هسته ای، راه حلی برای حل مساله غنی سازی
پس از این فرمایشات قاطع، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز تصریح کرد که بحث غنی سازی اصلا موضوعی نیست که از نظر ما قابل مذاکره باشد. با وجود رویکرد قاطع ایران، غنی سازی همچنان از مسائل مبهم در مذاکرات است. پیش از همه آنچه تا الان گفته شد، یکی از ایده های مطرح برای حل موضوع غنی سازی، ایده «کنسرسیوم هسته ای» بوده است.
این ایده نخستین بار توسط برخی رسانه های غربی مطرح شد و ایران ارائه رسمی آن به طرف آمریکایی را تکذیب کرده است. روزنامه گاردین، چند روز قبل، در گزارشی نوشت که در کنسرسیوم هسته ای، عربستان سعودی و امارات سهام‌دار و تأمین‌کننده مالی خواهند بود و به محصول غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ دسترسی خواهند یافت. طبق گفته گاردین، مشارکت کشورهای حوزه خلیج‌فارس در پروژه غنی‌سازی ایران خواهد توانست نوعی «تضمین امنیتی اضافی» تلقی شود و به نوعی شرط ادعایی آمریکا برای اطمینان‌یافتن از منحرف‌نشدن برنامه هسته‌ای ایران به سمت اهداف نظامی را پاسخ دهد. دیروز، نیویورک تایمز نیز مدعی شد که آمریکا به ایران پیشنهاد داده یک مرکز غنی‌سازی مشترک با عربستان در جزایر خلیج فارس احداث کند و آمریکا هم بر آن نظارت داشته باشد.
کنسرسیوم جایگزین حق غنی سازی؟
با رصد اخبار میشود به نوعی رویکرد مثبت تهران نسبت به ایده کنسرسیوم هسته ای را دریافت. برای نمونه «اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان چندی پیش در نشست خبری به ابتکار «کنسرسیوم هسته‌ای» اشاره کرد و گفت: «این موضوع جدید نیست و از دو دهه پیش درباره آن طرح و بحث شده است. یک توجیه این ایده نیاز کشورهای منطقه غرب آسیا به انرژی هسته‌ای است و ایجاد کنسرسیوم ایده بدی نیست. اگر این ابتکار وجود داشته باشد ایران استقبال و مشارکت می کند».
با وجود استقبال ایران از کلیت ایده کنسرسیوم هسته ای، بالطع این طرح نمی‌تواند جایگزین حق غنی‌سازی در خاک ایران شود. این موضوع دیروز توسط بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه مطرح شد. بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه گفت: «از هر روندی که مبتنی بر مشارکت کشورهای منطقه برای غنی‌سازی و تولید سوخت مورد نیاز برای طرح‌های هسته‌ای صلح آمیز باشد، حمایت می‌کنیم اما این ابتکار قاعدتاً به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین بحث غنی‌سازی در داخل ایران باشد».
ایده‌ای به بلندای نیم قرن
ایده ایجاد «کنسرسیوم هسته ای» تازگی ندارد و عمر آن، به نیم قرن میرسد. این ایده بیش از هر چیز یادآور خاطره تلخ سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری پهلوی دوم، در کنسرسیوم موسوم به «اورودیف» فرانسه است. اقدامی که در ظاهر حق ۱۰ درصدی غنی‌سازی را برای ایران در نظر گرفت اما در عمل هیچ بهره‌ای از این معاهده نصیب ملت ایران نشد.
در سال ۱۹۷۴، ایران یک میلیارد دلار به کمیساریای انرژی اتمی فرانسه وام داد تا برای ساخت کارخانه غنی‌سازی اورانیوم در «تریکاستن» صرف شد و ایران در ازای آن، ۱۰ درصد از سهام این کنسرسیوم را دریافت کرد.
بر اساس قرارداد، ایران می‌بایست ۱۰ درصد از محصولات این کارخانه را دریافت می‌کرد، یکی از هر ده کارمند این کارخانه باید ایرانی می‌بود و ایران در سود کارخانه شریک می‌شد. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، فرانسه به تعهدات خود پایبند نماند و به بهانه‌های مختلف از اجرای قرارداد سر باز زد.
در سال ۱۳۸۸ نیز دولت فرانسه اعلام کرد سهم ۱۰ درصدی ایران را به رسمیت می‌شناسد اما به دلیل تحریم‌ها، امکان تحویل اورانیوم غنی‌شده وجود ندارد. این ادعا در حالی مطرح شد که حتی پیش از تحریم‌ها نیز فرانسه از انجام تعهداتش، سر باز زده بود.
روایت تازه حسن روحانی از ایده کنسرسیوم غنی سازی
در سال های پس از انقلاب اسلامی، به ویژه پس از تندشدن شیب موضوعات مربوط به برنامه هسته ای ایران در نیمه اول دهه هشتاد شمسی نیز بار دیگر ایده کنسرسیوم هسته ای، به میان کشیده شد.
در همین باره حسن روحانی، رئیس جمهور پیشین کشورمان، چندی پیش در دیدار اعضای شورای مرکزی حزب اصلاح‌طلب «مجمع ایثارگران» با اشاره به فراز و فرود مذاکرات هسته ای با سه کشور اروپایی، زمانی که عهده دار مسئولیت دبیرخانه شورایعالی امنیت ملی بود اظهار کرد: «با آفریقای جنوبی، الجزایر، هند و برزیل توافق کردم که ۵ کشور به صورت یک کنسرسیوم در ایران غنی‌سازی کنیم. درباره این طرح رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی با سه کشور اروپایی تماس گرفت و قبول کردند که اگر چند کشور با هم انجام دهید مشکلی نداریم».
روحانی در عین حال مدعی شد نتیجه انتخابات سال ۱۳۸۴ که به پیروزی محمود احمدی نژاد انجامید، جلوی حصول عملی توافق بر سر ایجاد کنسرسیوم غنی سازی در ایران را گرفت. در سال های پس از ۱۳۸۴ نیز همواره ایده کنسرسیوم بین‌المللی برای غنی‌سازی اورانیوم، میان ایران و اروپا و آمریکا مطرح بوده اما هر بار، از جمله به دلیل بی اعتمادی غرب، به نتیجه مورد نظر نرسیده است.
مانع دیگر کنسرسیوم هسته ای
با توجه به همه آنچه گفته شد، ایران با اصل ایده کنسرسیوم غنی سازی مشکلی ندارد لیکن با این قید که اصل غنی سازی در خاک ایران انجام شود و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس نظیر عربستان، امارات و قطر در ازای تزریق سرمایه، از محصول فناوری ایران بهره ببرند. البته چنانچه برخی ناظران نیز پیش بینی کرده اند، کنسرسیوم هسته ای، علاوه بر رفع قید «غنی سازی در خاک ایران» مانع دیگری نیز دارد و این مانع، معطوف به رضایت کشورهای نامبرده برای اضافه شدن به این کنسرسیوم است چراکه ورود به این کنسرسیوم شاید با کلان راهبرد هسته ای آنها که عمدتاً در نسبت با فناوری غربی تعریف میشود، مغایرت داشته باشد.
