به گزارش همشهری آنلاین، جایی دوردست در میان کوه‌های سرسبز و دره‌های عمیق آذربایجان شرقی، جنگل دیزمار چون تکه‌ای از بهشت پنهان شده است. این جنگل یکی از جاذبه‌های طبیعی و بکر استان آذربایجان شرقی، در شمال غربی ایران و در محدوده شهرستان‌های ورزقان، خداآفرین و جلفا قرار دارد.
جنگل دیزمار از عرصه‌های طبیعی ارزشمند در شمال غربی ایران است که در جوار مناطق حفاظت‌شده‌ای مانند کیامکی و ارسباران قرار دارد. این جنگل از بکرترین جاهای دیدنی آذربایجان شرقی است و جاذبه‌های طبیعی چشم‌نواز و حیات وحش متنوعی دارد. مسیرهای سخت و صعب‌العبور این جنگل، توجه علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی در مکان‌های سخت و پرپیچ و خم طبیعی را به سوی خود جذب می‌کند.
اگر به بازدید از جنگل دیزمار علاقه دارید، با ما همراه شوید تا اطلاعاتی کامل از موقعیت مکانی این جنگل و ویژگی‌های آن به دست آورید.
جنگل دیزمار کجاست؟
آدرس: استان آذربایجان شرقی، شهرستان ورزقان، منطقه حفاظت‌شده دیزمار
جنگل دیزمار بخشی از منطقه حفاظت‌شده وسیعی است که در محدوده شهرستان‌های ورزقان، خداآفرین و جلفا در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. این منطقه در نزدیکی مرز ایران و جمهوری آذربایجان واقع شده است و رود ارس از آن می‌گذرد. جنگل دیزمار در فاصله تقریبی ۲۵۰ کیلومتری شمال شرقی تبریز قرار گرفته است.
مسیر دسترسی به جنگل دیزمار
جنگل دیزمار در محدوده سه شهرستان مختلف قرار دارد و اطراف آن را روستاهای مختلفی پوشانده‌اند. دسترسی به جنگل دیزمار از جاده‌ای محلی در امتداد مرز ایران و جمهوری آذربایجان صورت می‌گیرد. این جاده از جوار روستاهای مختلفی مانند خمارلو، جانانلو و لاریجان می‌گذرد.
برای بازدید از جنگل دیزمار با توجه به محل سکونت خود نزدیک‌ترین مسیر به شمال استان آذربایجان شرقی را انتخاب کنید و خود را به شهر کلیبر برسانید. کلیبر در فاصله تقریبی ۷۰ کیلومتری از جنوب جنگل دیزمار قرار دارد.
جاده کلیبر به جانانلو در شمال کلیبر و جاده روستای «ملوک» در شرق این شهر، به‌سمت جنگل دیرماز می‌روند؛ اما نخستین مسیر در حدود ۱۵ کیلومتر کوتاه‌تر است. در مسیر شرقی با عبور از روستاهای ملوک، «میاندرق»، «مولان» و «بسطاملو» به دوراهی خواهید رسید. مسیر سمت چپ با عبور از پلیس راه خداآفرین جلفا و روستاهای «صفرلو» و «خمارلو»، به جنگل دیزمار می‌رسد.
در مسیر جاده شمالی کلیبر به جانانلو نیز با عبور از جاده‌ای زیبا و پرپیچ‌وخم به روستای جانانلو خواهید رسید. در شرق این روستا جاده «پیرهادیان» قرار دارد که با عبور از روستاهای «لاریجان علیا» و «لاریجان سفلی»، به جاده جنگل دیزمار وصل می‌شود. در جنگل دیزمار بخش‌های صعب‌العبوری وجود دارد که برای پیمایش آن باید تجهیزات حرفه‌ای جنگل‌نوردی داشته باشید.
درباره جنگل دیزمار
جنگل دیزمار از بکرترین جاذبه‌های طبیعی ایران در جوار منطقه ارسباران (قره داغ) است. جنگل‌های ارسباران نیز یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره جهان هستند که به‌دلیل تنوع زیستی بالا و طبیعت غنی، برای همه انسان‌های جهان اهمیت بالایی دارند.
جنگل دیزمار به‌دلیل نزدیکی به ورزقان با نام «جنگل ورزقان» نیز شناخته می‌شود و از بهترین جاهای دیدنی ورزقان به شمار می‌آید. مناظر طبیعی چشم‌نواز، وجود گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری، آب و هوای معتدل و فراوانی چشمه‌های طبیعی، از ویژگی‌های اصلی این جنگل هستند.
اطراف جنگل و محدوده حفاظت شده دیزمار را مهم‌ترین منابع طبیعی ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان پوشانده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان منطقه حفاظت‌شده کیامکی، منطقه حفاظت‌شده ارسباران و پارک ملی زاگاتا را نام برد. موقعیت جغرافیایی این جنگل اهمیت این منطقه را چند برابر می‌کند.
در جوار جنگل دیزمار، مجتمع مس سونگون قرار دارد که از معادن مهم صنعتی در استان آذربایجان شرقی به شمار می‌رود. مساحت منطقه حفاظت‌شده دیزمار حدود ۶۸.۶۰۰ هکتار است که نزدیک به نیمی از آن در شهرستان خداآفرین، حدود ۳۰ درصد آن در شهرستان جلفا و ۲۰ درصد آن نیز در شهرستان ورزقان قرار دارد.
از دیگر ویژگی‌های مورد توجه در منطقه حفاظت‌شده و جنگل دیزمار می‌توان به عبور رودخانه ارس از این منطقه اشاره کرد. این رودخانه تاثیر قابل‌توجهی بر اکوسیستم این جنگل می‌گذارد و سبب تنوع بالای گونه‌های زیستی در این منطقه شده است. به‌جز رود ارس، ۶ رودخانه دائمی به نام‌های «النگه چای»، «مرداناقم»، «قولان»، «ایشتوبین»، «دلن سرا» و «مسن چای» در منطقه حفاظت‌شده دیزمار جریان دارند. بخش‌هایی از این جنگل صعب‌العبور است و عبور از آن بدون تجهیزات حرفه‌ای ممکن نیست؛ اما قسمت‌های در دسترس جنگل دیزمار مکان‌هایی مناسب برای کمپ و عکاسی در طبیعت، جنگل‌نوردی و پیک‌نیک روزانه هستند.
تاریخچه جنگل دیزمار
جنگل دیزمار از قدیمی‌ترین عرصه‌های جنگلی در محدوده ارسباران و در جوار جنگل‌های هیرکانی ایران است. تغییرات اقلیمی، شکار بی‌رویه و قطع درختان از مهم‌ترین چالش‌ها در این منطقه جنگلی به شمار می‌روند. اکنون نهادهای دولتی و سازمان‌های محیط زیستی با آگاهی‌رسانی عمومی، اجرای قوانین سخت‌گیرانه و تغییر رویکرد در حفاظت از این منطقه، سعی در احیای بافت آسیب‌دیده جنگل دیزمار و نگهداری از بخش‌های دیگر آن دارند.
ثبت حفاظت محیط زیست
هم‌جواری جنگل دیزمار با مناطق حفاظت‌شده در ایران و کشورهای همسایه و وجود اکوسیستم حائز اهمیت، آن را در دسته زیستگاه‌های ارزشمند زمین قرار می‌دهد. این عرصه جنگلی سال‌های طولانی بکر مانده وعدم رسیدگی و حفاظت مناسب از آن، آسیب‌هایی به گونه‌های متنوع زیستی جنگل دیزمار وارد کرده بود.
با گذشت زمان، توجه کارشناسان به خطر انقراض برخی گونه‌های زیستی در جنگل دیزمار جلب شد و زنگ خطر نابودی بخش‌های قابل‌توجه در این منطقه به صدا درآمد. با توجه به وسعت جنگل دیزمار و ظرفیت‌های مناسب به‌منظور ایجاد منطقه امن برای زندگی حیوانات رو به انقراض، سازمان حفاظت از محیط زیست تصمیم به تغییر این نواحی از عرصه‌های جنگلی آزاد به مناطق حفاظت‌شده گرفت.
در تاریخ ۱۳ مهر ماه سال ۱۳۹۰ خورشیدی، محدوده‌ای به وسعت بیش از ۶۸.۰۰۰ هکتار در جنگل دیزمار، به منطقه حفاظت‌شده دیزمار تبدیل و اقدام‌های حفاظتی دولتی در این نواحی به شکلی جدی آغاز شد.
پرونده ثبت جهانی
چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر ریاض، پایتخت عربستان، در تاریخ ۱۰ سپتامبر سال ۲۰۲۳ میلادی برابر با ۱۹ شهریور سال ۱۴۰۲ خورشیدی برگزار شد. «الحاق جنگل دیزمار به جنگل هیرکانی» یکی از درخواست‌های ایران در این نشست، برای ثبت جهانی در فهرست میراث طبیعی یونسکو بود.
برای ورود نام یک محوطه طبیعی در فهرست میراث یونسکو، باید منطقه مورد نظر ظرفیت‌های لازم برای ورود به فهرست «ارزش جهانی برجسته» را داشته باشد. در واقع باید تاثیر اقلیمی یک محوطه طبیعی بر اکوسیستم جهان ثابت شود تا این محوطه در فهرست میراث طبیعی یونسکو قرار بگیرد. برای این منظور ۱۰ پیش فرض در اساس‌نامه جهانی یونسکو عنوان شده است که گزینه‌های درخواستی از کشورهای مختلف، مطابق با این شرط‌ها بررسی می‌شوند.
با وجود شرایط مساعد برای ثبت جنگل دیزمار در فهرست جهانی یونسکو و الحاق آن به جنگل‌های هیرکانی ایران، در نشست چهل‌وپنجم این سازمان، درخواست ایران بی‌نتیجه ماند. اکنون با توجه به پیشنهاد یونسکو به ایران، درخواست ثبت جهانی جنگل دیزمار باید در نشست‌های آتی یونسکو در قالب پرونده مشترک با جنگل‌های ارسباران صورت بگیرد.
آب و هوای جنگل دیزمار
گرداگرد جنگل دیزمار را مناطق جنگلی و کوهستان‌های بلند پوشانده‌اند که تاثیر قابل‌توجهی بر آب و هوای این جنگل می‌گذارند. نواحی اطراف جنگل دیزمار به‌طور کلی در محدوده مناطق سردسیر قرار گرفته‌اند که در ۶ ماه دوم سال بارش‌های زیاد برف و باران را تجربه می‌کنند.
جنگل دیزمار نیز در پاییز و زمستان آب و هوایی سرد و مرطوب دارد؛ اما در نیمه نخست سال آب و هوای جنگل دیزمار معتدل است. پوشش انبوه گیاهی در این جنگل، سبب تعدیل هوا در روزهای گرم سال می‌شود و بهترین زمان برای بازدید از جنگل دیزمار نیز فصل‌های بهار و تابستان هستند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های اقلیمی جنگل دیزمار می‌توان به وجود مه در بیشتر ساعت‌های روز در این منطقه اشاره کرد که در طول سال دائمی است. در روزهای سرد پاییز و زمستان حجم مه بیشتر می‌شود تا جایی که در فواصل کوتاه نیز دید محدود است. مه گرفتگی جنگل دیزمار در بهار و تابستان به‌تدریج کمتر می‌شود؛ اما در این فصول نیز در نخستین ساعت‌های روز و همچنین نزدیک غروب، حجم مه بالا است.
پوشش گیاهی و جانوری جنگل دیزمار
اکوسیستم متنوع جنگل‌های شمال غربی ایران به‌خصوص منطقه ارسباران، بر تنوع گونه‌های زیستی جنگل دیزمار نیز تاثیرگذار است. جریان دائمی رودخانه‌های این منطقه مانند رود ارس، سرسبزی این جنگل و مناطق اطراف آن را دوچندان می‌کند. متاسفانه در دهه‌های اخیر، برخی گونه‌های گیاهی و جانوری در جنگل دیزمار در خطر انقراض قرار گرفتند و در حال حاضر قوانین سخت‌گیرانه برای حفاظت از این عرصه جنگلی اجرا می‌شود.
گیاهان جنگل دیزمار
تنوع گیاهان جنگل دیزمار به ۸۴۹ گونه می‌رسد که از این تعداد ۷۶ گونه آن، گیاهان بومی این منطقه هستند. این تنوع بالا به‌دلیل گستردگی جنگل دیزمار در بافت کوهستانی، زیستگاه‌های آبی و خشکی است. کوهپایه‌ها، تپه‌ها، اطراف رودخانه ارس و دیگر رودهای جاری در این جنگل و همچنین بافت کم‌ارتفاع جنگلی دیزمار، شرایط متنوعی برای زیست گونه‌های بومی دارند. نمونه‌هایی از درختان و گیاهان جنگل دیزمار شامل بلوط، افرا، بادام وحشی، زالزالک و نسترن وحشی می‌شود.
حیوانات جنگل دیزمار
تنوع حیوانات جنگل دیزمار در حدود ۳۲۰ گونه منحصربه‌فرد حیات وحش است. برخی از گونه‌های جانوری این منطقه در طول دهه‌های اخیر رو به انقراض رفته‌اند؛ اما در حال حاضر موقعیت زیست حیوانات جنگل دیزمار رو به بهبود است.
در دهه‌های گذشته تعداد برخی حیوانات جنگل دیزمار مانند شوکا انگشت‌شمار بود؛ اما در سال ۱۳۹۴ تعداد قابل‌توجهی از این‌گونه حیوانی از همسایه‌های شمال غربی ایران به منطقه حفاظت‌شده دیزمار مهاجرت کردند و در حال حاضر در منطقه‌ای به وسعت بیش از ۶۰.۰۰۰ هکتار زندگی می‌کنند.
از دیگر گونه‌های جانوری موجود در جنگل دیزمار می‌توان خرس قهوه‌ای، گوزن زرد، پلنگ ایرانی، گرگ، شغال، بز وحشی، گراز، گربه وحشی، روباه و انواع پرندگان شکاری و غیرشکاری را نام برد.
