رسول سلیمی: مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، که از ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ در مسقط آغاز شد، در دور پنجم خود در ۳۰ اردیبهشت به مرحله‌ای حساس رسید. این مذاکرات، که با میانجی‌گری عمان و حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان، و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، برگزار شد، بر دو محور اصلی متمرکز است: اعتمادسازی درباره برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های غیرقانونی. این دور از مذاکرات در حالی برگزار شد که فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و تهدیدات آمریکا، از جمله احتمال فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک، فضای دیپلماتیک را پیچیده کرده است. با این حال، ایران با تأکید بر حقوق هسته‌ای خود، مذاکرات را ادامه داده و از ایده‌های پیشنهادی عمان به‌عنوان راهکاری بالقوه استقبال کرده است.
مذاکره درباره نقاط اختلاف: غنی‌سازی، خط قرمز ایران
در همین راستا عباس عراقچی تأکید کرد که «جمع‌آوری تأسیسات هسته‌ای و توقف غنی‌سازی ایران غیرممکن است و اصلاً امکان عملیاتی شدن ندارد.» او افزود که موضوع غنی‌سازی همچنان نقطه اصلی اختلاف با طرف آمریکایی است، اما «دلیلی ندارد که به‌خاطر این اختلاف میز مذاکره را ترک کنیم.» عراقچی همچنین مواضع ایران را «کاملاً روشن» توصیف کرد و گفت که طرف آمریکایی اکنون «درک بهتری» از این مواضع دارد.
این در حالی است که خبرگزاری تسنیم گزارش داد که ایران در این دور از مذاکرات، بار دیگر بر حق خود برای غنی‌سازی اورانیوم به‌منظور اهداف صلح‌آمیز تأکید کرده و هرگونه درخواست برای برچیدن تأسیسات هسته‌ای را رد کرده است. عراقچی در این باره گفت: «ما فقط درباره پرونده هسته‌ای و اعتمادسازی در مقابل رفع تحریم‌ها مذاکره می‌کنیم و هیچ موضوع دیگری در دستور کار نیست.»
ناظران سیاسی معتقدند مذاکره درباره نقاط اختلاف، به‌ویژه غنی‌سازی، نشان‌دهنده تعهد ایران به حفظ دستاوردهای هسته‌ای خود است. خبرگزاری ایسنا نیز نوشت که موضع قاطع ایران در برابر خواسته‌های حداکثری آمریکا، مانند توقف کامل غنی‌سازی، از حمایت کامل رهبری و دولت برخوردار است. این موضع، ریشه در تجربه خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ دارد، که اعتماد ایران به وعده‌های غرب را کاهش داده است.
با این حال، تداوم مذاکرات در سایه این اختلافات، نشانه‌ای از عقلانیت دیپلماتیک ایران است. عراقچی تاکید دارد که «ما به دنبال راه‌حل هستیم، نه بن‌بست.» این رویکرد، با اظهارات فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت نیز همخوانی دارد که در ایکس نوشت: «مذاکره مطلوب ایران یعنی گفت‌وگوی دقیق و بدون هیاهو.» مذاکره درباره غنی‌سازی، گرچه دشوار است، اما نشان می‌دهد که ایران از موضع اقتدار وارد گفت‌وگو شده و به دنبال توافقی است که حقوقش را حفظ کند.
با هر گرهی نمی‌شود فاتحه مذاکره را خواند: تداوم دیپلماسی
این در حالی است که عراقچی بر این نکته تاکید دارد که: «موضوع غنی‌سازی هنوز حل‌نشده است، اما این دلیلی برای ترک میز مذاکره نیست.» او افزود که «در حال برگزاری مذاکره هستیم و شاید راه‌حلی پیدا شود.» این اظهارات، نشان‌دهنده عزم ایران برای ادامه گفت‌وگوها، علی‌رغم اختلافات عمیق است. خبرگزاری تسنیم نیز گزارش داد که دور پنجم مذاکرات، که بیش از سه ساعت به طول انجامید، به بحث‌های فنی و تکنیکی اختصاص داشت و هر دو طرف با جدیت به دنبال راهکار بودند.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، نیز گفت: «ما مصمم به استفاده از همه ظرفیت‌ها برای صیانت از منافع ملی هستیم و مذاکرات را تا رسیدن به نتیجه‌ای عادلانه ادامه می‌دهیم.» این موضع، با بیانیه وزارت امور خارجه نیز همخوانی دارد که مذاکرات را «دشوار اما مفید» توصیف کرد.
در همین حال تأکید عراقچی بر تداوم مذاکرات، پاسخی به انتقادات داخلی و خارجی است که هرگونه گره در گفت‌وگوها را نشانه شکست دیپلماسی می‌دانند. چرا که این رویکرد، با تجربه تاریخی مذاکرات برجام همخوانی دارد. در سال ۱۳۹۴، علی‌رغم اختلافات جدی، مذاکرات ۱۷ روزه در وین به توافق جامع منجر شد. عراقچی در مصاحبه با صداوسیما تأکید کرد که «هر گره‌ای در مذاکرات، پایان کار نیست؛ بلکه فرصتی برای یافتن راه‌حل است.» این دیدگاه، نشان‌دهنده بلوغ دیپلماتیک ایران در مدیریت بحران‌های بین‌المللی است و پیام روشنی به طرف مقابل ارسال می‌کند: ایران از مذاکره عقب‌نشینی نمی‌کند، اما تسلیم فشارها نیز نخواهد شد.
به نظر می‌رسد عمان ایده راهگشا دارد: میانجی‌گری خلاقانه
در همین راستا عراقچی اعلام کرد که بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، «ایده‌هایی» ارائه کرده که «می‌تواند احتمالاً راهگشا باشد.» او افزود که این ایده‌ها نیازمند «کار کارشناسی بیشتر در پایتخت‌ها» است. خبرگزاری تسنیم گزارش داد که عمان در دورهای قبلی نیز با ارائه پیشنهادهای خلاقانه، مانند تمرکز بر اعتمادسازی متقابل، فضای مذاکرات را مثبت نگه داشته است.
بقایی نیز از نقش عمان به‌عنوان «میانجی بی‌طرف» تمجید کرد و گفت: «ایده‌های عمان، مبتنی بر احترام به حقوق همه طرف‌هاست.» وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای اعلام کرد که این ایده‌ها، که جزئیات آن منتشر نشده، بر چارچوب «رفع تحریم‌ها در ازای اعتمادسازی هسته‌ای» متمرکز است.
کارشناسان می گویند ایده‌های راهگشای عمان، که عراقچی به آن اشاره کرد، نشان‌دهنده نقش کلیدی این کشور در جلوگیری از بن‌بست مذاکرات است. چرا که عمان، با سابقه میانجی‌گری در مذاکرات ۱۳۹۲ و ۱۳۹۴، از اعتبار بالایی نزد ایران و آمریکا برخوردار است. این ایده‌ها، احتمالاً شامل پیشنهادهایی برای محدودیت‌های موقت غنی‌سازی در ازای رفع تدریجی تحریم‌هاست، که می‌تواند توازنی بین خواسته‌های دو طرف ایجاد کند.
از این رو اظهارات عراقچی درباره «احتمال راهگشا بودن» این ایده‌ها، نشانه‌ای از خوش‌بینی محتاطانه است. از سوی دیگر عمان در دورهای قبلی، با هماهنگی مکان و زمان مذاکرات و ارائه پیشنهادهای مکتوب، توانسته اعتماد طرفین را جلب کند. این محور، بر اهمیت میانجی‌گری بی‌طرف در حل اختلافات پیچیده تأکید دارد و نشان می‌دهد که عمان، با درک دقیق مواضع ایران، راهکارهایی متناسب با خطوط قرمز تهران ارائه کرده است.
گره‌گشایی عمان/ اختلاف پابرجاست اما مذاکره تعطیل نشد
در همین حال، عراقچی دور پنجم مذاکرات را «یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکراتی» خواند و گفت: «گرچه اختلافات، به‌ویژه در موضوع غنی‌سازی، پابرجاست، اما مذاکره تعطیل نشده و ما به دنبال راه‌حل هستیم.» او از نقش عمان در حفظ فضای گفت‌وگوها تمجید کرد و افزود: «ایده‌های وزیر خارجه عمان، با کار کارشناسی بیشتر، می‌تواند گره‌گشا باشد.»
خبرگزاری تسنیم نیز گزارش داد که این دور از مذاکرات، با حضور هیئت‌های فنی و کارشناسی، به بحث‌های جزئی‌تر و تکنیکی‌تر وارد شده است. آنچنان که وزارت امور خارجه در بیانیه‌ای اعلام کرد که «مذاکرات در فضایی حرفه‌ای و با احترام متقابل برگزار شد و هیچ‌یک از طرفین میز را ترک نکردند.»
ناظران سیاسی می گویند عنوان «گره‌گشایی عمان» به‌خوبی نقش این کشور را در جلوگیری از فروپاشی مذاکرات توصیف می‌کند. چه آنکه عمان نیز با ارائه ایده‌های ابتکاری و حفظ بی‌طرفی، توانسته فضای مذاکرات را از تنش دور نگه دارد. این رویکرد، با اظهارات پزشکیان، رئیس‌جمهور کشورمان نیز همخوانی دارد که در ۲۱ اردیبهشت گفت: «ما در مذاکرات جدی هستیم و به دنبال توافقی عادلانه‌ایم.»
از سوی دیگر تداوم مذاکرات علی‌رغم اختلافات، پاسخی به منتقدانی است که هرگونه گفت‌وگو با آمریکا را بی‌فایده می‌دانند. خبرگزاری تسنیم گزارش داد که برخی نمایندگان مجلس، مانند حمید رسایی، از مذاکرات حمایت مشروط کرده و خواستار پایبندی به چارچوب‌های رهبری شده‌اند. اما موضع عراقچی، که مذاکرات را «حرفه‌ای» و «مفید» خواند، نشان‌دهنده اراده دولت برای یافتن راه‌حل است. این محور، بر این نکته تأکید دارد که دیپلماسی، حتی در شرایط دشوار، می‌تواند راهگشا باشد.
موضوع از میز مذاکره به پایتخت‌ها سپرده شد: گام بعدی در تهران و واشنگتن
انتقال بحث به پایتخت‌ها، نشان‌دهنده مرحله‌ای جدید در مذاکرات است که نیازمند تصمیم‌گیری در بالاترین سطوح است. خبرگزاری ایرنا نوشت که این اقدام، فرصت بیشتری برای ارزیابی پیشنهادهای عمان و هماهنگی داخلی فراهم می‌کند. این رویکرد، با تجربه مذاکرات وین در سال ۱۳۹۴ مشابه است، که در آن جلسات کارشناسی در پایتخت‌ها به نهایی شدن توافق کمک کرد.
عراقچی نیز اعلام کرد که «ایده‌های پیشنهادی عمان نیازمند کار کارشناسی بیشتر در پایتخت‌هاست و پس از اعلام نظر دو طرف، دور بعدی مذاکرات برگزار خواهد شد.» او افزود که این ایده‌ها، که هنوز نهایی نشده‌اند، در تهران و واشنگتن بررسی خواهند شد. خبرگزاری مهر گزارش داد که این انتقال بحث به پایتخت‌ها، نشانه‌ای از پیچیدگی موضوعات و نیاز به هماهنگی در سطوح عالی است. این در حالی است که بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز گفت: «ما با جدیت در حال بررسی پیشنهادها هستیم و پاسخ ایران مبتنی بر منافع ملی خواهد بود.»
در چنین شرایطی، اظهارات عراقچی درباره «کار کارشناسی» نشان می‌دهد که ایران به دنبال توافقی دقیق و بدون شتابزدگی است. انتقال موضوع به تهران، همچنین فرصتی برای جلب حمایت نهادهای داخلی، از جمله مجلس و شورای عالی امنیت ملی، فراهم می‌کند. این محور، بر اهمیت تصمیم‌گیری استراتژیک در مذاکرات پیچیده تأکید دارد و نشان می‌دهد که ایران با دقت و برنامه‌ریزی پیش می‌رود.
دیپلماسی حرفه‌ای در برابر چالش‌ها
دور پنجم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، با وجود اختلافات عمیق بر سر غنی‌سازی، گامی رو به جلو در دیپلماسی بود. مذاکره درباره نقاط اختلاف، بر حفظ حقوق هسته‌ای ایران تأکید کرد. تداوم مذاکرات علی‌رغم گره‌ها، نشان‌دهنده عزم ایران برای یافتن راه‌حل است. ایده‌های راهگشای عمان، امیدی برای حل اختلافات ایجاد کرد. گره‌گشایی عمان و تداوم مذاکرات، حرفه‌ای بودن گفت‌وگوها را برجسته کرد. انتقال بحث به پایتخت‌ها، مرحله‌ای استراتژیک برای تصمیم‌گیری است. منابع رسمی کشورمان، این مذاکرات را «مثبت اما دشوار» خواندند و بر اراده تهران برای ادامه دیپلماسی تأکید کردند. آیا ایده‌های عمان به توافقی عادلانه منجر خواهد شد؟ پاسخ به بررسی‌های کارشناسی در تهران و واشنگتن بستگی دارد.
۲۱۳۳۱۵
