سامانه گسله قم-زفره با طول کلی حدود ۲۵۰ کیلومتر  در استان اصفهان از شهر زفره در جنوب تا نطنز امتداد دارد و از غرب کاشان و در نهایت قم می گذرد. در اول فروردین ۱۴۰۴  زمین زلزله جزن در نزدیکی نطنز  M۴.۸ در راستای گسل اردستان و در مجاورت یکی از قطعات  گسله زفره رخ داد. خود گسل زفره در سه قطعه قابل تفکیک است: از جنوب به شمال: قطعه زفره به طول ۶۵ کیلومتر، قطعه  غرب اسفیدان به طول ۲۵ کیلومتر و قطعه نطنز به طول ۶۰ کیلومتر. البته در بخشهایی این سه قطعه با هم همپوشانی دارند. تا کنون مطالعات مستقیم  و تفصیلی در مورد ارتباط گسل زفره با نطنزو احتمال گسیختگی آن  انجام نشده است.

مساله ای که با رخداد زمینلرزه ۱ فروردین ۱۴۰۴ به بزرگای ۴.۸ خودنمایی کرد و  پسلرزه های این زلزله،  جنبایی گسل اردستان در رخداد های فروردین ۱۴۰۴ است.  گسل اردستان با گسل زفره در نزدیکی نطنز تلاقی دارد. از این دیدگاه امکان چکانش زلزله و پتانسیل گسل زفره برای ایجاد زلزله‌های بزرگ، خطر قابل توجهی است . نرخ تخمینی لغزش در گسل زفره حدود ۱ میلیمتر در سال است.   

بر اساس طول قطعات گسلها در سامانه گسله زفره ُ زمینلرزه هایی با بزرگای ۵.۷ تا ۷.۴ را می توان در این پهنه گسله انتظار داشت. بر اساس نرخ لغزش گسله ، و جابه جایی در گسله زفره برای ایجاد زمینلرزه ای با بزرگای ۵.۷ تا ۷.۴ بیشینه تغییر مکان روی گسل بین حدود ۰.۳ متر تا ۲ متر قابل انتظار است. ضمنا دوره  بازگشت حدود ۱۵۰ سال برای زمینلرزه با بزرگای ۵.۷ و بازگشت حدود ۳۰۰۰ سال برای زمینلرزه با بزرگای ۷.۴ برآورد می شود.  

احتمال گسیختگی گسل چند قطعه‌ای و رخداد یک  زلزله بزرگ انتقال تنش و برهمکنش گسل ها مربوط است. گسیختگی ها در یک قطعه می‌تواند تنش را در قطعات مجاور افزایش دهد و احتمال گسیختگی های آبشاری -دومینو وار-را بالا ببرد. ویژگی‌هایی مانند خمیدگی‌ها یا تغییرات نوع سنگها معمولا مانع گسیختگی همزمان چندین قطعه گسل با هم است. شواهدی از گسیختگی‌های چند قطعه‌ای گذشته  به ویژه به زمینلرزه ۶ فوریه ۲۰۲۳ قهرمان مرش ترکیه  برمی گردد.

اگر دو قطعه احتمال گسیختگی ۱۰درصد جداگانه در ۵۰ سال داشته باشند، احتمال مشترک آنها (در صورت مستقل بودن) صرفاً یک درصد نیست. با اتصال و انتقال تنش، بر اساس مدل‌های انتقال تنش و شبیه سازی با نمونه های تاریخی، ممکن است احتمال رخداد مجموع گسیختگی دو قطعه با هم به  ۳-۵درصد برسد.

بنابراین احتمال گسیختگی چند قطعه گسله به صورت همزمان و در یک زمینلرزه  ذاتاً برای بازه‌های زمانی کوتاه کم است اما در بازه زمانی سده ها برای منطقه ای مانند فلات ایران قابل توجه می‌شود. برای گسل‌های خاص با قطعه بندی مانند سامانه گسله زفره و در مقیاسی متفاوت سامانه گسله قم-زفره  بررسی های گسترده بر روی تک تک قطعات گسله لازم است انجام شود تا احتمالات گسیختگی هر قطعه و متناسبا احتمالا گسیختگی همه قطعات با هم برای منطقه مذبور در نزدیکی شهر های کاشان و نطنز محاسبه شود.

*استاد دانشگاه

۴۷۴۷