سید اسد رجبی - سردبیر اخبار اجتماعی خبرگزاری مهر: موزه‌ها، به‌عنوان نهادهای فرهنگی و آموزشی، به‌طور چشمگیری در فرآیند جامعه‌پذیری و اجتماعی شدن افراد تأثیرگذار هستند.
این نهادها نه‌تنها فضایی برای یادگیری درباره تاریخ و فرهنگ جامعه فراهم می‌کنند، بلکه در شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی افراد نیز نقشی حیاتی دارند. از این رو، موزه‌ها می‌توانند به افراد کمک کنند تا بهتر با خود و جامعه‌شان ارتباط برقرار کنند.
موزه‌ها و جامعه‌پذیری
جامعه‌پذیری به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن افراد هنجارها، باورها و رفتارهای اجتماعی را از محیط اطراف خود می‌آموزند. این فرآیند از طریق نهادهایی مانند خانواده، مدرسه و رسانه‌ها شکل می‌گیرد. اما موزه‌ها هم می‌توانند نقش بسیار مهمی در این میان ایفا کنند.
موزه‌ها با نمایش آثار هنری و تاریخی، به افراد این فرصت را می‌دهند که با تاریخ و فرهنگ جامعه‌شان آشنا شوند و از این طریق، ارزش‌های اجتماعی و هویت فرهنگی خود را بهتر درک کنند. به این ترتیب، موزه‌ها می‌توانند در جامعه‌پذیری و شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی افراد تأثیرگذار باشند.
نظریه‌های جامعه‌شناسی درباره موزه‌ها و جامعه‌پذیری
برای درک بهتر تأثیر موزه‌ها در این فرآیند، باید به نظریه‌های جامعه‌شناسی توجه کنیم. یکی از معروف‌ترین نظریه‌پردازان در این زمینه، «اِمیل دورکیم» است.
دورکیم معتقد بود که جامعه‌پذیری از طریق انتقال ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی از نسل‌ها به نسل‌های بعدی انجام می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، موزه‌ها به‌عنوان نهادهای فرهنگی می‌توانند نقش مهمی در انتقال این هنجارها ایفا کنند و افراد را به شناخت بیشتر از فرهنگ و تاریخ جامعه‌شان هدایت کنند.
از سوی دیگر، تئودور آدورنو، یکی از اندیشمندان مکتب فرانکفورت، نقدی به این دیدگاه‌ها داشت. او معتقد بود که نهادهای فرهنگی مانند موزه‌ها گاهی می‌توانند به ابزاری برای ترویج فرهنگ حاکم و حفظ منافع طبقات خاص تبدیل شوند.
به عبارت دیگر به زعم نگارنده، موزه‌ها ممکن است به‌طور غیرمستقیم ارزش‌ها و باورهایی را که به نفع گروه‌های خاصی است، تقویت کنند. بنابراین، در نظر آدورنو، موزه‌ها می‌توانند همزمان به عنوان ابزار اجتماعی‌سازی و به عنوان مکانی برای نقد و تحلیل اجتماعی عمل کنند.
موزه‌ها و اجتماعی شدن
اجتماعی شدن به معنای پذیرش و یادگیری الگوهای رفتاری و هنجارهای جامعه است. این فرآیند به‌طور مداوم در طول زندگی فرد ادامه می‌یابد و در این میان، موزه‌ها می‌توانند نقش بسیار مؤثری ایفا کنند. آن‌ها به‌ویژه در ارتقای فهم افراد از تاریخ و فرهنگ جامعه‌شان نقش دارند و می‌توانند به تقویت احساس تعلق به جامعه کمک کنند.
۱. موزه‌ها و تقویت هویت ملی:
موزه‌ها به‌ویژه در تقویت هویت ملی و آگاهی تاریخی افراد نقش کلیدی دارند. نمایش آثار هنری، اسناد تاریخی و اشیا فرهنگی در موزه‌ها به افراد کمک می‌کند تا با گذشته‌ی فرهنگی و اجتماعی خود بیشتر آشنا شوند و ارتباط عمیق‌تری با تاریخ و فرهنگ کشورشان برقرار کنند. این آشنایی می‌تواند باعث شود افراد احساس تعلق بیشتری به جامعه خود پیدا کنند.
۲. موزه‌ها و همبستگی اجتماعی:
به زعم نگارنده این یادداشت یکی دیگر از جنبه‌های مهم موزه‌ها، تقویت همبستگی اجتماعی است. نمایش مجموعه‌هایی از فرهنگ‌های مختلف در موزه‌ها می‌تواند مردم را به درک متقابل و همبستگی اجتماعی ترغیب کند. با بازدید از موزه‌ها، افراد می‌توانند بیشتر دربارهٔ تاریخ و فرهنگ دیگران آگاهی پیدا کنند و این آگاهی می‌تواند به تقویت روابط اجتماعی و همبستگی میان اعضای جامعه کمک کند.
۳. موزه‌ها به‌عنوان فضایی برای نقد اجتماعی:
موزه‌ها نه‌تنها محل نمایش آثار هنری هستند، بلکه فضایی برای نقد و بررسی مسائل اجتماعی نیز به شمار می‌آیند. برخی از موزه‌ها نمایشگاه‌هایی دارند که مسائل اجتماعی و سیاسی روز را بررسی می‌کنند. این فضاها می‌توانند به بازدیدکنندگان کمک کنند تا درک بهتری از مشکلات جامعه پیدا کنند و در فرآیند اجتماعی شدن فعال‌تر شوند.
۴. موزه‌ها و درک جهانی:
در دنیای امروز که به‌سرعت در حال جهانی‌شدن است، موزه‌ها می‌توانند نقش مهمی در ارتقای فهم جهانی و درک تنوع فرهنگی ایفا کنند. بسیاری از موزه‌ها مجموعه‌های بین‌المللی دارند که بازدیدکنندگان را با فرهنگ‌ها و تاریخ‌های مختلف آشنا می‌کنند. این آشنایی با فرهنگ‌های گوناگون می‌تواند به افزایش درک متقابل میان ملت‌ها و درک بهتر از دنیای بزرگ‌تر کمک کند.
از این رو می‌توان گفت: موزه‌ها به‌عنوان نهادهای فرهنگی، با فراهم کردن فضایی برای آشنایی با تاریخ، فرهنگ و هنر، به افراد کمک می‌کنند تا هویت اجتماعی خود را بهتر درک کنند و در فرآیند جامعه‌پذیری و اجتماعی شدن مشارکت داشته باشند.
این نهادها با نمایش آثار و اسناد تاریخی، نه‌تنها تاریخ و فرهنگ کشور خود را به نسل‌های آینده منتقل می‌کنند، بلکه نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی و ارتقای فهم جهانی ایفا می‌کنند. در نهایت، موزه‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزاری قدرتمند در فرآیند اجتماعی شدن و ایجاد جامعه‌ای هم‌بسته و آگاه‌تر عمل کنند.
