افزایش دمای بی‌سابقه در ایران که دو برابر میانگین جهانی است، مصرف برق را به مرحله‌ای بحرانی رسانده و کشور را با چالش جدی در تأمین انرژی روبه‌رو کرده است. روند گرمایش جهانی که از دهه ۱۹۷۰ به‌طور جدی آغاز شده، در ایران شتاب بیشتری گرفته است؛ به‌طوری که طی ۵۰ سال گذشته، دمای کشور حدود ۲ درجه افزایش یافته است؛ این در حالی است که متوسط جهانی این عدد تنها ۰.۷۴ درجه بوده است.
ایران با ناترازی حدود ۲۰ هزار مگاواتی در بخش برق روبه‌روست؛ مسئله‌ای که به گفته مسئولان، نتیجه سال‌ها فقدان سرمایه‌گذاری در توسعه نیروگاه‌ها، همزمان با رشد فزاینده مصرف به‌ویژه در بخش خانگی و سرمایش است. آمارها نشان می‌دهد تقاضای برق در روزهای ابتدایی اردیبهشت به بیش از ۵۶ هزار مگاوات رسیده که رشدی بی‌سابقه در مقایسه با سال گذشته داشته و فشار بی‌سابقه‌ای بر شبکه وارد کرده است.
از سوی دیگر، کاهش توان نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی، این ناترازی را تشدید کرده و احتمال اعمال محدودیت‌های گسترده در مصرف را بالا برده است. در این شرایط، راهکارهایی همچون اجرای پویش «۲۵ درجه»، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و مشارکت عمومی در کاهش مصارف غیرضرور، تنها راه عبور از بحران انرژی در تابستان پیش‌رو عنوان شده‌اند.
محمد سلیقه، استاد هواشناسی دانشگاه خوارزمی، با استناد به داده‌های هواشناسی اعلام کرده که دمای مرکز شهر تهران در فقط پنج سال گذشته حدود ۶ درجه افزایش یافته است. او این تغییر را نتیجه‌ای از هم‌افزایی گرمایش جهانی و پدیده «جزیره حرارتی» در کلان‌شهرهایی مانند تهران می‌داند. در قم نیز افزایش دما به حدود ۳.۹ درجه رسیده و در برخی دیگر از شهرها نیز اعداد نگران‌کننده‌ای بین ۵ تا ۶ درجه ثبت شده است.
این افزایش دما منجر به رشد فزاینده استفاده از وسایل سرمایشی شده است. تا چند دهه پیش، استفاده از کولرهای آبی معمول بود که مصرف برق پایینی داشتند. اما امروزه، با شدت یافتن گرما، حتی کولرهای آبی پاسخگوی نیاز مردم نیستند و اغلب خانوارها به سمت استفاده از کولرهای گازی روی آورده‌اند که چندین برابر بیشتر برق مصرف می‌کنند.
این وضعیت مصرف برق را به‌شدت بالا برده و کشور را در فصل گرما با ناترازی انرژی مواجه کرده است. طبق اعلام سخنگوی صنعت برق، میزان تقاضای برق در روز ۷ اردیبهشت امسال به ۵۶ هزار مگاوات رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۱۳.۶ درصد رشد داشته است. این عدد بسیار فراتر از رشد ۸.۷ درصدی سال قبل است و نشان‌دهنده فشار شدید بر شبکه برق ملی است.
در همین حال، کاهش تولید نیروگاه‌های برق‌آبی به دلیل خشکسالی، وضعیت را بحرانی‌تر کرده است. با این شرایط، احتمال اعمال محدودیت‌هایی در مصرف برق برای مشترکان افزایش یافته است.
در واکنش به برخی انتقادها از مدیریت دولت در زمینه خاموشی‌ها، سخنگوی دولت با رویکردی علمی به تبیین واقعیت‌های صنعت برق پرداخت. وی با تأکید بر اینکه ناترازی موجود حاصل یک یا دو سال نیست، گفت: ما با ناترازی حدود ۲۰ هزار مگاواتی مواجه‌ایم که نتیجه سال‌ها کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید و همزمان گسترش بی‌برنامه شبکه‌های مصرف است.
وی افزود: در شرایطی که مصرف برق هر ساله رشد می‌کند، بدون توسعه همزمان ظرفیت تولید، طبیعی است که جریان عرضه و تقاضا دچار ناترازی شود. به جای فرافکنی و متهم‌سازی، باید با مردم صادقانه حرف زد و با زبان علمی واقعیت‌ها را بازگو کرد.
به گفته او، در شرایط فعلی که کشور نیازمند جهش تولید است، نمی‌توان بدون برق پایدار به توسعه صنعتی امید داشت. اگر در زمستان گاز و در تابستان برق صنایع را قطع کنیم، عملاً چیزی به نام تولید باقی نمی‌ماند. به همین دلیل، دولت تصمیم گرفته تا بار تأمین برق را میان بخش‌های خانگی و صنعتی تقسیم کند و همه را به مشارکت در عبور از این بحران دعوت کند.
در این راستا، شرکت توانیر با اجرای ۱۴ مگاپروژه و ۳۶ بسته مدیریت مصرف در تلاش است تعادل میان تولید و مصرف را برقرار کند. همچنین پویش #۲۵_درجه با هدف ترغیب مردم به تنظیم دمای کولرهای گازی روی ۲۵ درجه سانتی‌گراد آغاز شده است. تجربه نشان داده که همراهی مردم در بحران‌ها همواره چشمگیر و مؤثر بوده است.
با افزایش دما، رشد شتاب‌دار مصرف، کاهش ظرفیت تولید نیروگاه‌ها و ناترازی گسترده شبکه برق، ایران بیش از هر زمان دیگری نیازمند همراهی ملی در مدیریت مصرف انرژی است. از سیاست‌گذاران و صنعتگران گرفته تا خانوارها و مصرف‌کنندگان خانگی، همه باید بخشی از راه‌حل باشند، نه بخشی از مسئله، بی‌شک آینده برق کشور با تصمیم‌های امروز رقم خواهد خورد.
