واگذاری سهام گروه خودروسازی سایپا، این روزها به میدان رقابتی تبدیل شده که ترکیبی از بازیگران قدیمی صنعت خودرو و چهره‌هایی با سابقه‌‌ اقتصادی بحث‌‌برانگیز را در مقابل یکدیگر قرار داده است.شرکت‌هایی از طیف‌‌های مختلف وارد رقابت خرید بلوک مدیریتی این خودروساز نیمه‌‌دولتی شده‌‌اند؛ از سازندگان لوازم خانگی و قطعه‌‌سازان گرفته تا فعالان بازار سرمایه و هلدینگ‌‌های چندرشته‌‌ای. اما در میان این لیست بلندبالا، نام دو شرکت بیش از همه جلب‌توجه می‌‌کنند: کرمان موتور، بازیگر باسابقه صنعت خودرو و شرکتی منتسب به بابک زنجانی، چهره پرحاشیه سال‌های اخیر اقتصاد ایران.

پیش از این از ۱۰ شرکت برای خرید سهام سایپا رونمایی کردیم، برخی از آنها از فعالان صنعت لوازم خانگی بودند، برخی در حوزه لوازم الکتریکی و حتی شرکت‌های زیرمجموعه بانک‌ها که پیش‌‌تر نیز در حوزه تولید یا سرمایه‌‌گذاری صنعتی فعال بوده‌‌اند. هر چند در واگذاری سهام دولتی خودروسازی، دو کلمه‌ای که بارها مورد تاکید قرار گرفته  «خریدار اصلح» است با این حال فعالان برخی از حوزه‌های صنعتی مختلف نیز در لیست خریداران قرار گرفتند. اما دو شرکت هم اکنون در رینگ تصاحب سایپا در مقابل یکدیگر قرار دارند.

کرمان موتور خودروساز باسابقه کشور در یک طرف رینگ است و شرکت منتسب به بابک زنجانی که از سال گذشته حضورش در حوزه حمل‌ونقل بسیار خبرساز شده است نیز در مقابل این خودروساز قرار دارد. به تعبیری در یک سو کرمان‌‌موتور به عنوان خودروسازی خصوصی و شناخته‌‌شده ایستاده که سابقه‌‌ای نزدیک به سه دهه فعالیت در صنعت خودرو دارد و در سوی دیگر، شرکتی قرار دارد که به‌‌گفته منابع مختلف، به بابک زنجانی منتسب است؛ فردی که بازگشت ناگهانی‌‌اش به صحنه اقتصاد ایران با سرمایه‌‌گذاری‌‌های سنگین در بخش‌های حمل‌‌ونقل و انرژی، نگاه‌ها را متوجه خود کرده است.

اکنون در حالی‌‌که مزایده سهام مدیریتی سایپا در دستور کار قرار گرفته، سوال اصلی این است که آیا سهام این خودروساز به یک بازیگر صنعتی واقعی خواهد رسید، یا با واسطه و پادرمیانی، در اختیار یک نهاد نوظهور قرار می‌گیرد؟ این سوال در شرایطی مطرح است که گروه صنعتی سایپا، هم اکنون با وجود زیان ۶۵ همتی روبه‌روست و با توجه به زیان‌‌دهی این شرکت، بحران‌‌های مدیریتی و فشار دولت برای قیمت‌‌گذاری دستوری، در آستانه واگذاری سهام مدیریتی قرار گرفته است. اینکه چرا خرید گروه صنعتی همچون سایپا با زیان انباشته ۶۵ همتی (۹ ماهه سال گذشته) و انباشت صدها مشکل و چالش برای خریداران از جذابیت زیادی برخوردار است، در گزارش مفصلی که طی چند روز گذشته در این صفحه منتشر شد به آن پرداختیم. حالا اما سایپا در بزنگاهی تاریخی قرار دارد. رقابت میان کرمان‌‌موتور و شرکت منتسب به بابک زنجانی به نظر می‌رسد صرفا یک رقابت اقتصادی نیست؛ بلکه بازتابی از دو دیدگاه درباره آینده صنعت خودرو است.

در حالی‌‌که یکی بر توان تولید و توسعه صنعتی تاکید دارد، دیگری با تکیه بر برخی منابع بانفوذ، مدعی تغییرات ساختاری در حوزه حمل و نقل به‌ویژه خودرو است. اما آنچه در میانه این رقابت، کرمان موتور و شرکت منتسب به بابک زنجانی را به یکدیگر پیوند می‌دهد، رویکرد مونتاژی هر دو مجموعه در صنعت خودرو است. با وجود تفاوت ظاهری در سابقه و ساختار مالکیت، هر دو گروه تاکنون به‌‌جای سرمایه‌‌گذاری در طراحی پلتفرم یا تولید بومی، بیشتر بر واردات و مونتاژ عمدتا محصولات چینی تمرکز داشته‌‌اند.

کرمان موتور با مونتاژ برندهایی چون جک، لیفان و هیوندایی سال‌هاست به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مونتاژکاران خودرو در کشور شناخته می‌شود. این شرکت، هرچند تجربه فنی و زیرساخت تولید دارد، اما بیشتر بر مونتاژ مدل‌های وارداتی تکیه دارد.

از سوی دیگر، مجموعه اقتصادی منتسب به بابک زنجانی نیز به‌‌تازگی در حوزه واردات خودروهای برقی و برنامه‌‌ریزی برای مونتاژ داخلی برخی مدل‌های چینی ورود کرده است. اگر این شرکت موفق به تملک سایپا شود، بعید است که مسیر متفاوتی از کرمان موتور در پیش گیرد، چرا که زیرساخت‌‌های آن نیز به سمت مونتاژگر بودن طراحی شده است.

این اشتراک در الگوی فعالیت سوالات زیادی را مطرح می‌کند؛ اینکه آیا سایپا همراه با واگذاری یک شرکت صرف مونتاژکار محصولات چینی خواهد شد یا نهادهای ناظر و سیاستگذار، سایپا را به مسیری متفاوت و مولد هدایت خواهند کرد؟

در هر حال اینکه طبق اعلام سازمان خصوصی‌‌سازی، مقرر شده تا بیش از ۳۰ درصد از سهام این شرکت به‌‌صورت بلوکی به بخش خصوصی واگذار شود.

میانبر جاده مخصوص

همان‌طور که عنوان شد کرمان‌‌موتور، از گروه‌های صنعتی حوزه خودرو است که برای خرید این سهم اعلام آمادگی کرده است. این شرکت، با سابقه تولید محصولات هیوندای، جک و KMC، سعی دارد با تکیه بر تجربه، زیرساخت و شبکه توزیع، موقعیت خود را در صنعت خودرو تثبیت کند. این شرکت در سال‌هایی که برخی از سیاستگذاران خودرو، رفع انحصار در این صنعت را تشکیل قطب سوم خودروسازی می‌خواندند، مدعی بود که با توجه به زیرساخت‌ها و سابقه حضور در خودروسازی می‌تواند به راحتی این نقش را ایفا کند با این حال اما زور انحصار بیشتر از آن بود که خودروساز دیگری را وارد میدان کند. با این حال بعد از اینکه ایران‌خودرو به شرکت کروز رسید، این طور تصور می‌شد که قرار است سایپا به کنسرسیوم قطعه‌سازان برسد و سهام این شرکت نیز به فعالان حوزه قطعه برسد اما چند وقتی است که ورق برگشته و برخی اخبار از حضور تنها دو شرکت در رینگ خریداران سهام سایپا حکایت دارد. ظاهرا شرکت کرمان‌موتور از مدت‌ها پیش اقداماتی در زمینه خرید سهام سایپا انجام داده است. سامان فیروزی مدیرعامل این شرکت در نامه‌ای به مهم‌ترین برنامه‌های کرمان موتور پس از در اختیار گرفتن سهام مدیریتی سایپا اشاره کرده که شامل تولید سالانه یک میلیون خودرو، عرضه سالانه سه مدل جدید صادراتی، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌‌وری، سرمایه‌‌گذاری یک میلیارد دلاری برای فناوری و نوسازی، اصلاح ساختار و حذف شرکت‌های زائد است.

با این حال اما وی به این نکته نیز اشاره کرده که «کرمان‌‌موتور منتظر تصمیم نهایی دولت و به‌‌ویژه ریاست‌جمهوری است و در صورت عدم اتخاذ تصمیم مناسب از سوی متولیان این موضوع، شرکت کرمان موتور با تشخیص صرفه و صلاح خود آمادگی دارد تا نسبت به واگذاری حدود ۹ درصد سهام موجود خود در شرکت سایپا اقدام و منابع حاصل را در جهت توسعه برنامه‌های راهبردی خود برای تبدیل شدن به ارزشمندترین خودروساز خاورمیانه و اهداف عالی خود استفاده کند.»

اما نام دیگری که برخلاف انتظار در این رقابت مطرح شده، شرکتی است که به بابک زنجانی منتسب است؛ فردی که با چهره‌‌ای تازه در صحنه اقتصادی ظاهر شده است.

حضور بابک زنجانی در این رقابت شاید در نگاه اول تعجب‌‌برانگیز باشد. وی که در سال ۱۳۹۲ بازداشت و سپس به اعدام محکوم شد، پس از سال‌ها در حاشیه بودن، طی ماه‌های گذشته از طریق شرکت‌هایی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به وی منتسب‌‌اند، به سرمایه‌‌گذاری‌‌های گسترده در زیرساخت‌‌های حمل‌‌ونقل ورود کرده است. در آذر ۱۴۰۳، در مراسمی رسمی با حضور وزیر راه و شهرسازی، شرکت ریلی وابسته به این جریان، تفاهم‌‌نامه‌‌ای ۶۱ هزار میلیارد تومانی با شرکت راه‌‌آهن جمهوری اسلامی ایران امضا کرد. این در حالی است که تاکنون هیچ‌‌گونه شفاف‌‌سازی درباره منابع تامین مالی این سرمایه‌‌گذاری صورت نگرفته است.

از سوی دیگر، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که برخی تاکسی‌‌های برقی وارداتی که اخیرا در برخی کلان‌‌شهرها دیده شده‌‌اند نیز از کانال‌‌هایی منتسب به این جریان وارد کشور شده‌‌اند. در حوزه حمل‌‌ونقل هوایی نیز برخی منابع به تلاش‌‌های پشت‌‌پرده برای خرید سهام شرکت‌های هواپیمایی اشاره دارند. حالا نیز صنعت خودرو جذابیت خاصی پیدا کرده است. هر چند سابقه‌ای رسمی در پرونده بابک زنجانی در فعالیت مربوط به تولید و واردات خودرو دیده نمی‌شود با این حال اما به نظر می‌رسد ورود وی به این حوزه از شفافیت لازم برخوردار نیست و با ابهاماتی روبه‌رو است. در این زمینه یک فعال صنعت خودرو به خبرنگار ما می‌گوید که شرکت منتسب به بابک زنجانی، با وجود تازه‌‌وارد بودن از پشتیبانی زیادی برخوردار است. شتاب بالای سرمایه‌‌گذاری، امضای قراردادهای میلیاردی و ورود پرسرعت به حوزه‌های مختلف، نشان از وجود منابعی فراتر از ظرفیت یک شرکت نوظهور دارد.

با این حال همان‌طور که عنوان شد یکی از نکات مهم این رقابت، بررسی صلاحیت خریداران توسط نهادهای نظارتی است. طبق قانون، سازمان خصوصی‌‌سازی باید پس از دریافت پیشنهادها، صلاحیت مدیریتی و مالی خریداران را بررسی و تایید کند. اما سوابق نشان داده که گاهی این فرآیندها از شفافیت لازم برخوردار نیست.