خبرگزاری مهر، گروه استانها - صمیم ارزانی: نام «خلیج فارس» یکی از کهن‌ترین نام‌های جغرافیایی جهان است که در بسیاری از اسناد تاریخی و نقشه‌های باستانی، از جمله آن‌هایی که در موزه‌ها و آرشیوهای کشورهای قطر، امارات متحده عربی و عمان نگهداری می‌شوند، به‌وضوح ثبت شده است. این نام در طول هزاران سال در متون یونانی، رومی، اسلامی و حتی عربی پیش از قرن بیستم به‌کار رفته است. با این حال، در دهه‌های اخیر برخی از این کشورها با انگیزه‌های سیاسی و هویتی تلاش کرده‌اند تا نام «خلیج عربی» را جایگزین کنند و آن را در نمایشگاه‌ها و متون موزه‌ای خود به‌کار ببرند.
در موزه‌هایی چون موزه ملی قطر و موزه لوور ابوظبی، نقشه‌هایی از دوره عثمانی و استعمار اروپا موجود است که نام «خلیج فارس» یا «بحر الفارسی» را نشان می‌دهد. از جمله می‌توان به نقشه‌های ترسیم‌شده توسط جیمز رنل در سال ۱۷۹۹ و پیترو کوپو در سال ۱۵۲۰ اشاره کرد که نام «سینوس پرسیکوس» (Persian Gulf) را درج کرده‌اند. همچنین در نسخه‌های خطی کتاب‌های اسلامی مانند «المسالک و الممالک» اثر بن خردادبه و «مروج الذهب» نوشته مسعودی که در موزه‌های منطقه وجود دارد، نام‌هایی چون «بحر فارس» یا «الخلیج الفارسی» دیده می‌شود. حتی در دایرة‌المعارف‌های عربی مانند «المنجد» نیز تا پیش از دهه ۱۹۶۰ از این نام استفاده شده است.
نخستین تلاش برای تحریف نامه خلیج فارس
نخستین تلاش‌ها برای تحریف این نام به دوران جمال عبدالناصر در دهه ۱۹۵۰ بازمی‌گردد. وی در چارچوب سیاست‌های پان‌عربیسم و به‌منظور تقویت اتحاد کشورهای عربی، نام «خلیج عربی» را مطرح کرد؛ رویکردی که پس از خروج استعمار انگلیس از منطقه و در دوره اوج ناسیونالیسم عربی تقویت شد.
در همین راستا، آثاری مانند کتاب «حباب‌های طلایی در خلیج عربی» نوشته رودریک اوون، تلاش کردند تا این نام جعلی را رواج دهند؛ در موزه‌هایی مانند موزه شیخ سعید آل مکتوم در دبی، برخی نقشه‌های تاریخی به‌طور هدفمند دستکاری شده‌اند، به‌طوری که در نقشه‌ای از قرن نوزدهم، واژه «Persian» عمداً حذف شده است.
همچنین در نمایشگاه‌های مرتبط با تاریخ دریانوردی در امارات، اصطلاح «خلیج عربی» به‌جای نام تاریخی مورد استفاده قرار گرفته است؛ با وجود این تحریف‌ها، تناقض‌هایی در اسناد رسمی و دعاوی حقوقی این کشورها دیده می‌شود. برای نمونه، در پرونده‌های حقوقی بین‌المللی، نقشه‌هایی ارائه شده‌اند که در آنها همچنان نام «خلیج فارس» درج شده است.
در پرونده‌های مرزی کویت و عراق در دهه ۱۹۵۰، نقشه‌های مورد استفاده همگی حاوی این نام تاریخی بوده‌اند. این در حالی است که از دهه ۱۹۷۰ به بعد، در کتاب‌های درسی کشورهای عربی، نام خلیج فارس حذف شده و نام جدید جایگزین آن شده است. با این حال، در اطلس‌هایی مانند «العراق فی الخوارط القدیمه» چاپ ۱۹۵۹ همچنان نام اصلی دیده می‌شود.
تغییر نام خلیج فارس، ریشه در دلایل سیاسی و اقتصادی دارد. کشورهای عربی منطقه تلاش می‌کنند با تأکید بر هویت عربی، نفوذ تاریخی ایران در منطقه را کمرنگ کنند؛ امری که در چارچوب رقابت‌های سیاسی ایران و عربستان سعودی نیز تشدید یافته است.
از سوی دیگر، موضوع منابع انرژی نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌کند، به‌طوری‌که کشورهایی چون قطر و امارات با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های موزه‌ای سعی در بازتعریف روایت تاریخی دارند تا مشروعیت بیشتری به ادعاهای سرزمینی خود ببخشند؛ با وجود تمام این تلاش‌ها، نهادهای بین‌المللی همچنان بر نام «خلیج فارس» تأکید دارند.
سازمان ملل متحد و سازمان آب‌نگاری بین‌المللی (IHO) در اسناد و اطلس‌های رسمی خود از این نام بهره می‌برند و حتی در برخی منابع، معادل «خلیج ایران» نیز به‌کار رفته است. با این حال، شرکت‌هایی مانند گوگل یا نشنال جئوگرافیک گاهی در نقشه‌های خود از اصطلاحات مبهم‌تری استفاده کرده‌اند که واکنش‌هایی را نیز به‌دنبال داشته است.
تحریف نام خلیج فارس سناریویی تکراری برای ناامن‌سازی منطقه
داریوش حسن‌زاده، فعال سیاسی و اجتماعی هرمزگان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره تحریف نام خلیج فارس، این اقدام را بخشی از یک سناریوی هدفمند در راستای ناامن‌سازی منطقه و کسب منافع سیاسی و اقتصادی دانست.
وی با بیان اینکه تحریف نام خلیج فارس از سوی ترامپ اقدامی تازه نیست، اظهار کرد: این سیاست بخشی از پروژه دیرپای آمریکا برای دامن‌زدن به شکاف‌های هویتی در غرب آسیا و زمینه‌سازی برای فروش بیشتر تسلیحات به کشورهای عربی است.
ترامپ از طریق جعل واژگان تاریخی به‌دنبال احیای سیاست استعمارگرایانه است
حسن‌زاده تأکید کرد: ترامپ از طریق جعل واژگان تاریخی، به‌دنبال احیای سیاست استعمارگرایانه «تفرقه بینداز و حکومت کن» است. هدف از این تحریف‌ها، نه فقط فشار روانی و رسانه‌ای بر ایران، بلکه تحقیر ملت‌های منطقه و تبدیل هویت تاریخی آنها به کالایی در خدمت تجارت نظامی است.
این فعال سیاسی افزود: تجربه سال‌های گذشته نشان داده که برخی دولت‌های عربی با تکیه بر امنیت وارداتی از آمریکا، دچار وابستگی و بی‌ثباتی سیاسی شده‌اند؛ اکنون زمان آن رسیده که ملت‌های منطقه، با هوشیاری در برابر این بازی‌ها ایستادگی کنند.
حسن‌زاده تصریح کرد: خلیج فارس فقط یک نام جغرافیایی نیست، بلکه سندی تمدنی برای ملت ایران و ملت‌های آگاه منطقه است. تحریف این نام، نه تنها واقعیت را تغییر نمی‌دهد، بلکه چهره واقعی سیاست خارجی بحران‌ساز آمریکا را آشکارتر می‌سازد.
تاریخ را نمی‌توان تحریف کرد
وی در پایان گفت: ملت ایران با تکیه بر هویت تاریخی و انسجام ملی خود، اجازه نخواهد داد که «خلیج همیشه فارس» به ابزار چانه‌زنی سیاستمداران تبدیل شود؛ تاریخ را نمی‌توان تحریف کرد و حقیقت همواره پابرجا خواهد ماند.
