تجارت خارجی غیرنفتی ایران در فروردین ۱۴۰۴ با کاهش حجم و ارزش کلی، تراز تجاری مثبت اما شکننده، ارزش افزوده پایین صادرات در مقابل ارزش بالای واردات و تمرکز شدید بر چند بازار محدود مواجه است که  نیازمند سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه برای تقویت صادرات با ارزش افزوده، تنوع‌بخشی به شرکای تجاری و مدیریت هزینه‌های واردات است.

به گزارش سرویس اقتصادی تابناک، براساس آمار گمرک، تجارت خارجی غیرنفتی ایران در فروردین ماه ۱۴۰۴ به میزان ۱۰ میلیون و ۷۵۶ هزار تن و به ارزش ۵ میلیارد و ۷۹۸ میلیون دلار رسید که میزان تجارت خارجی غیرنفتی ایران در مدت یاد شده به لحاظ وزن ۱۲ درصد و از حیث ارزش ۳ درصد کاهش نشان می‌دهد و از مجموع تجارت خارجی غیر نفتی کشور ۸ میلیون و ۹۵۷ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۹۴۲ میلیون دلار به صادرات و یک میلیون و ۷۹۹ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۸۵۶ میلیون دلار به واردات اختصاص دارد. 

کاهش همزمان وزن و ارزش تجارت خارجی غیرنفتی ناشی از رکود یا کاهش رشد اقتصادی، محدودیت‌های بین‌المللی، مشکلات حمل و نقل، نوسانات نرخ ارز و سیاست‌های تجاری داخلی باشد همچنین این امکان وجود دارد که است ترکیب کالا‌های صادراتی به سمت کالا‌هایی با ارزش افزوده کمتر تغییر کرده باشد.

ساختار صادراتی متکی به خام فروشی

همچنین اختلاف زیاد در وزن و نزدیکی در ارزش صادرات و واردات نشان‌دهنده این است که کشور ما بیشتر کالا‌های با وزن بالا و ارزش نسبتاً پایین صادر می‌کند و در مقابل، کالا‌های با وزن کمتر و ارزش افزوده بالاتر وارد می‌کند که این امر ناشی از ساختار صادراتی متکی به مواد خام یا کالا‌های با فناوری پایین‌تر است. 

 نکته مهم دیگر آن که صادرات غیرنفتی به لحاظ وزن و ارزش بیشتر از واردات بوده است؛ به طوری که میزان صادرات ۸ میلیون و ۹۵۷ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۹۴۲ میلیون دلار و میزان واردات یک میلیون و ۷۹۹ هزار تن به ارزش ۲ میلیارد و ۸۵۶ میلیون دلار بوده است. اما ازسویی دیگر، با وجود اختلاف قابل توجه در وزن صادرات و واردات، ارزش آنها نزدیک به هم است که این امر نشان می‌دهد که ارزش متوسط هر تن کالای وارداتی به مراتب بیشتر از ارزش متوسط هر تن کالای صادراتی بوده است.

متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی در فروردین ماه سال جاری ۳۲۸ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۷ صدم درصد افزایش داشته است. همچنین متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۵۸۷ دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۳۹ درصد رشد داشته است و  ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی با افزایش جزئی ۰.۴۷ درصدی به ۳۲۸ دلار رسیده است . این آمار نشان دهنده این است که ارزش کالا‌های صادراتی به طور میانگین تغییر چندانی نکرده است، اما در مقابل، متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی با رشد چشمگیر ۳۹ درصدی مواجه شده است که دلیل آن گران‌تر شدن کالا‌های وارداتی به ازای هر تن است. 

چین بهترین بازارهای صادراتی ما را قبضه کرده است

 بر اساس این آمار، بیشترین میزان کالا‌های صادراتی در فروردین ماه سال جاری به مقصد کشور‌های چین با ۹۹۷ میلیون دلار، عراق ۴۰۱ میلیون دلار، امارات متحده عربی ۳۹۵ میلیون دلار، ترکیه ۱۸۹ میلیون دلار، افغانستان ۱۴۳ میلیون دلار، عمان ۱۴۰ میلیون دلار و پاکستان ۱۲۴ میلیون دلار بوده است که ۸۰ درصد از وزن و ۸۱ از ارزش کل صادرات غیرنفتی ایران به ۷ کشور فوق‌الذکر صادر شده است.

چین با ۹۹۷ میلیون دلار، بزرگترین بازار صادراتی ایران رادراختیار داشته و فاصله قابل توجهی با سایر کشور‌ها دارد و عراق و امارات متحده عربی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ترکیه نیز به عنوان یک همسایه و شریک تجاری مهم در رتبه چهارم قرار دارد این درحالی است که بازار‌های در حال توسعه مانند افغانستان، عمان و پاکستان نیز به عنوان بازار‌های صادراتی قابل توجه برای ما مطرح است. 

البته وابستگی بیش از حد به چند بازار محدود، اقتصاد صادراتی ایران را در برابر تغییرات سیاسی، اقتصادی یا مقررات تجاری در این کشور‌ها آسیب‌پذیر کرده است و از سویی دیگر وابستگی زیاد به یک یا چند بازار بزرگ مانند چین  قدرت چانه‌زنی ایران را در مذاکرات تجاری کاهش می دهد.

گزارش‌های گمرک نشان می‌دهد که کشور‌های عمده طرف معامله واردات با ایران در یک ماهه سال جاری شامل امارات متحده عربی با ۸۵۹ میلیون دلار، چین ۷۶۸ میلیون دلار، ترکیه ۵۳۸ میلیون دلار، آلمان ۸۷ میلیون دلار، هلند ۷۵ میلیون دلار، هند ۶۹ میلیون دلار و پاکستان ۴۳ میلیون دلار بوده است و ۸۳ درصد از وزن و ۸۵ درصد از ارزش کل واردات به کشور در مدت یاد‌شده از ۷ کشور فوق‌الذکر انجام گرفته است.