روزگاری قصه‌گویی قلب تپنده خانه‌های ایرانی بود؛ آیینی که میان نسل‌ها پل می‌زد و کودک را با زبان خیال و پند پرورش می‌داد اما امروزه با گسترش دنیای دیجیتال، قصه‌ها کم‌فروغ شدند و آوای خوش قصه‌گویی از زبان پدربزرگ‌ها، مادربزرگ‌ها و والدین کمتر شنیده می‌شود.

 

به گزارش ایرنا، در روزگاران نه‌چندان دور، قصه‌گویی فقط یک سرگرمی ساده نبود؛ قصه‌ها از زبان مادربزرگ‌ها، پدربزرگ‌ها یا نقال‌ها بیان می‌شدند در بطن آن، افسانه‌هایی از شاهنامه و هزار و یک شب جان می‌گرفتند و در تار و پود فرهنگ ایرانی تنیده می‌شدند. در دنیای قصه‌گویی آن روزها هر داستان، نه‌تنها آیینه‌ای از باورها و آرزوهای یک ملت بود بلکه زبانی پنهان برای انتقال تجربه، تربیت، اخلاق و شکل‌دهی به تخیل نسل‌ها محسوب می‌شد.

 

در واقع در فرهنگ ایرانی، قصه‌گویی یک آیین بود؛ از روایت‌های شفاهی در قهوه‌خانه‌ها که نقالان با شور و هیجان اجرا می‌کردند تا داستان‌های شبانه‌ای که مادران و مادربزرگان برای کودکان‌شان بازگو می‌کردند همه و همه به نسل‌ها یاد می‌داد که چگونه قهرمان باشند، چگونه با رنج روبه‌رو شوند و چگونه امید را حتی در تاریک‌ترین لحظه‌ها زنده نگه دارند.

 

اما امروز در هیاهوی زندگی مدرن، با حضور بی‌وقفه‌ی فناوری، شبکه‌های اجتماعی و بمباران تصویری، قصه‌گویی به حاشیه رانده شده، کتاب‌های داستان جای خود را به ویدیوهای کوتاه دادند و خیال‌پردازی کودکانه جایش را به مصرف‌گرایی زودگذر داده حتی والدین هم در پسِ مشغله‌های زندگی دیگر حوصله یا مجالی برای قصه‌گویی ندارند در نتیجه این اتفاقات، قصه‌گویی که روزگاری ابزار پرورش ذهن، زبان و دل بود در حال پیوستن به خاطره‌هاست و دیگر کمتر کسی آن را جدی می‌گیرد.

 

از سویی دیگر در دل تحولات پرشتاب فرهنگی و فناوری هم قصه‌گویی می‌تواند نقشی بنیادین در تربیت عاطفی و اجتماعی کودکان ایفا کند.

 

دبیر جشنواره‌های قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گلستان در گفت‌وگو با ایرنا بر این مهم تاکید می‌کند و معتقد است؛ در گذشته حکایت‌های قدیمی یکی از مهم‌ترین ابزارهای تربیت غیرمستقیم بودند. روایت‌هایی که از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها شنیده می‌شد سرشار از پندهای اخلاقی، تجربه‌های زیسته و رمز و رازهایی بود که از طریق آن مفاهیم اخلاقی ارزشمند مانند صداقت، وفاداری، مسوولیت‌پذیری، نوع‌دوستی و حتی احترام به دیگران در ذهن کودک ریشه می‌دواند.

 

 

اما آیا قصه‌گویی در عصر دیجیتال منقرض می‌شود؟ مریم آریافر در این باره گفت: بدون شک تغییرات فناوری بر روی شیوه‌های سنتی قصه‌گویی تاثیرگذار بوده با این حال ماهیت قصه‌گویی به عنوان یک نیاز روانی و اجتماعی تغییر نکرده اما شکل و بستر آن دستخوش تغییر شده است.

 

به گفته وی؛ در آینده، قصه‌گویی به عنوان ابزاری برای توسعه سواد عاطفی، اجتماعی، رسانه‌ای و حتی تفکر انتقادی جایگاه پررنگ‌تری خواهد یافت. شکل‌های ترکیبی مثل قصه‌های تعاملی، بازی‌های قصه‌محور و تولیدات چندرسانه‌ای رواج پیدا می‌کنند البته این به معنای حذف قصه‌های سنتی نیست در واقع ابزارهای نوین می‌توانند مکمل و تقویت‌کننده آن سنت‌های قدیمی باشند.

 

دبیر جشنواره‌های قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گلستان با تاکید بر نقش والدین در زنده نگه داشتن این سنت، از تجربه‌های عاطفی فرزندان در بستر قصه سخن گفت: قصه‌گویی رابطه‌ای عمیق و همدلانه میان والدین و کودک ایجاد می‌کند. صدای گرم پدر یا مادر در هنگام قصه‌گویی، تاثیر عمیقی بر پرورش روانی کودک دارد. توصیه ما به والدین این است که اگر هر شب فرصت قصه‌گویی ندارند دست‌کم چند شب در هفته این سنت زیبا را زنده نگه دارند.

 

آریافر گریزی به چالش‌های عصر جدید نیز زد و تاکید کرد: گرچه فضای مجازی سبک زندگی را تغییر داده و فرصت‌های ارتباطی سنتی را محدود کرده اما نباید اجازه داد این تغییرات ما را از ریشه‌های فرهنگی‌مان جدا کند. قصه هنوز می‌تواند کودکی را تربیت کند که دارای قدرت تخیل، تفکر انتقادی و عزت نفس است.

 

وی همچنین نقش بی‌بدیل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را در حفظ و گسترش این سنت برجسته دانست و افزود:یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کانون، قصه‌گویی است. مربیان ما با بیان هنرمندانه، قصه‌هایی را برای کودکان تعریف می‌کنند که علاوه بر تقویت تخیل و مهارت‌های زبانی، دایره واژگان آنان را گسترش می‌دهد و آن‌ها را با تاریخ و فرهنگ بومی آشنا می‌سازد.

 

 

به گفته دبیر جشنواره‌های قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گلستان؛ قصه‌گویی حتی در اصلاح رفتار کودکان نیز کاربرد دارد. زبان نصیحت گاهی پس‌زننده است اما زبان قصه اثربخش و پذیرفتنی است. می‌توان از طریق قصه، رفتارهای نادرست کودک را اصلاح کرد و در عین حال اعتماد به نفس و عزت‌نفس او را افزایش داد.

 

آریافر، یکی از دلایل مهم کمرنگ شدن این سنت را افزایش مشغله والدین، دوری نسل‌ها و سلطه رسانه‌های دیجیتال برشمرد و یادآور شد: زندگی آپارتمان‌نشینی، کاهش تعاملات خانوادگی و وابستگی زیاد به رسانه‌ها، فرصت قصه‌گویی را در جمع خانواده‌ها کمرنگ کرده است. با این حال هنوز هم می‌توان با برنامه‌ریزی و اراده، این سنت را احیا کرد.

 

وی همچنین به تلاش‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان گلستان در این مسیر اشاره کرد و توضیح داد که در دو سال گذشته، جشنواره استانی قصه‌گویی با محوریت قصه‌ها و افسانه‌های بومی برگزار شد که توانست قصه‌های ارزشمندی از زبان پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها گردآوری کند. گلستان به عنوان رنگین‌کمان اقوام، گنجینه‌ای از روایت‌های شفاهی دارد که نباید از بین برود.

 

به گفته دبیر جشنواره‌های قصه‌گویی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گلستان؛ در سال گذشته بیش از سه هزار نفر از استان گلستان در بیست‌وششمین جشنواره بین‌المللی قصه‌گویی شرکت کردند که تعدادی از آن‌ها به مرحله ملی راه یافتند. امسال نیز کارگاه‌های آموزشی برای معلمان، مهدکودک‌ها و خانواده‌ها در حال برگزاری است تا این حرکت فرهنگی تداوم یابد.

 

آریافر در پایان گفت که ما تلاش کردیم قصه‌ها را در قالب‌های نوین بازآفرینی کنیم؛ از جمله تولید مجموعه‌های صوتی و تصویری، اجرای قصه‌ها در مکان‌های تاریخی و مذهبی و حتی اجرای قصه‌های ۹۰ یا ۱۰۰ ثانیه‌ای در بخش‌های کودک، نوجوان و بزرگسال. قصه‌گویی نباید در گذشته بماند، بلکه باید با آینده گفت‌وگو کند.

 

اعظم علیپوری، روانشناس و پژوهشگر حوزه کودک با تاکید بر ظرفیت‌های تربیتی قصه‌گویی، آن را یکی از موثرترین و دیرپاترین ابزارهای رشد روانی، اجتماعی و اخلاقی کودک برشمرد و اظهار کرد: قصه‌گویی یکی از قدیمی‌ترین و موثرترین ابزارهای تربیتی و آموزشی در شکل‌گیری شخصیت کودک است. کودکان از طریق قصه‌ها با مفاهیم بسیار ارزشمندی مانند صداقت، وفاداری، مسوولیت‌پذیری، نوع‌دوستی و حتی احترام به دیگران آشنا می‌شوند.

 

قصه‌ها سال‌ها در قالب حکایت‌ها، افسانه‌ها و روایت‌های کهن در دل خانواده‌های ایرانی جاری بوده و کودک با شنیدن آن‌ها، بی‌آنکه بداند، درس‌هایی عمیق از زندگی می‌گرفته است.

 

 

وی بر این مهم نیز صحه می‌گذارد و معتقد است؛ قصه‌ها زبان مشترک جهانی هستند که میان نسل‌ها، فرهنگ‌ها و افراد مختلف پلی ارتباطی می‌سازند و به انتقال هویت فرهنگی، آداب و رسوم و باورهای بومی کمک می‌کنند و کودک را در دل یک تاریخ زنده جای می‌دهند.

 

از نگاه این روانشناس، قصه‌گویی فقط آموزش ارزش‌ها نیست بلکه نقشی فعال در رشد ذهنی و شناختی کودک ایفا می‌کند.

 

علیپوری با اشاره به قدرت قصه در برانگیختن تخیل و ابتکار کودک گفت: قصه‌گویی با تحریک قوه تخیل، ابتکار و خلاقیت کودک را پرورش می‌دهد. وقتی کودک با شخصیت‌ها همزادپنداری می‌کند و درگیر روایت می‌شود، ذهن او شروع به طرح سوال، تحلیل موقعیت‌ها و یافتن پاسخ‌های خلاقانه می‌کند و این توانایی موجب می‌شود تا کودکان در موقعیت‌های گوناگون اجتماعی، بتوانند همزادپنداری کنند و تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری داشته باشند.

 

به گزارش ایرنا، امروز با کمرنگ شدن قصه‌گویی، نه‌تنها فرصت‌های تربیتی و روانی از دست می‌رود بلکه هویت فرهنگی نیز در معرض فرسایش قرار می‌گیرد.

 

کارشناسان هشدار می‌دهند کودکانی که دیگر قصه نمی‌شنوند ممکن است دنیایی بدون نماد، بدون استعاره و بدون تخیل را تجربه کنند و در جهانی قد بکشند که در آن یادگیری عاطفی جای خود را به اطلاعات خام و مصرفی داده است به‌همین دلیل، بازگرداندن قصه‌گویی به زندگی روزمره را نه تنها احیای یک سنت زیبا بلکه ضرورتی حیاتی برای سلامت روانی و انسجام اجتماعی می‌دانند.