دولت برای رفع ناترازی برق، تلاش‌های خود را برای گسترش تولید برق در مزارع خورشیدی و همچنین تولید برق منازل افزایش داده است. دو رویکردی که با انتقاداتی روبه‌رو هستند.
به گزارش خراسان، در حوزه مزارع خورشیدی کارشناسان معتقدند یک ایراد موجود لزوم سرمایه گذاری کلان و متمرکز است که ملاحظات خاص خود را دارد. از سوی دیگر از نظر فنی، به دلیل آن که با تغییر شرایط جوی در محدوده مزارع خورشیدی، امکان نوسان تولید برق وجود دارد، تکیه افراطی به این شیوه تامین برق تجدیدپذیر نیز توصیه نمی‌شود.
اما درخصوص طرح خرید تضمینی برق ساختمان ها، مسئله مهم این جاست که این طرح آن چنان که باید مورد استقبال مردم واقع نشده است. هر چند شاید گفته شود که این اول راه است، با این حال، به نظر می‌رسد وجود معایبی در طرح دولت، مانع از ورود مطلوب سرمایه‌های مردمی به حوزه رفع ناترازی برق می‌شود.
در این راستا، یک اشکال اقتصادی از نظر کارشناسان این است که نرخ خرید برق تضمینی (هر چند نسبتاً بالا و خوب بوده و امسال به بیش از ۳۸۰۰ تومان برای زیر ۲۰ کیلووات هم رسیده است)، به رغم عطش شدید به وجود آمده بر اثر ناترازی، صرفاً با روندی هم پای تورم سالانه افزایش می‌یابد. همین موضوع موجب می‌شود تا انگیزه‌های سرمایه گذاری خرد خیلی بالا نباشد. از سوی دیگر احتمالاً مردم با توجه به تجربه خرید تضمینی گندم و همچنین مواردی هم، چون احتمال وجود کسری بودجه دولت و .. کمتر مایل به این هستند که با دولت طرف حساب شوند.
راهکاری که کارشناسان با توجه به رفع ناترازی برق و کمبود سرمایه گذاری در این حوزه پیشنهاد می‌دهند، رویکردی است که می‌توان نام آن را رویکرد دولتی- بورسی در توزیع و فروش برق گذاشت. به این صورت که دولت تا سطح خاصی از مصرف را به عنوان الگوی مصرف برق، مورد حمایت یارانه‌های انرژی قرار دهد.
طبق آمار‌های توانیر، در حال حاضر ۷۵ درصد مشترکان خانگی کمتر از الگو مصرف می‌کنند. در نتیجه شاید همین حدود الگوی مصرف یا حتی مقداری بیشتر بتواند درصد زیادی از مشترکان را که به احتمال زیاد از دهک‌های بالا هم نیستند پوشش دهد.
ایده فوق همچنین می‌گوید برای مصارف بالاتر که به احتمال زیاد عمدتاً شامل مشترکان در دهک‌های بالا می‌شود، به جای تعرفه‌های بالاتر، وزارت نیرو اقدام به راه اندازی بازار برق در بورس متشکل از فروشندگان برق خورشیدی خانگی یا مزارع خورشیدی و خریداران این برق از صنایع گرفته تا دهک‌های بالای خانگی و تجاری و ... کند. به این ترتیب متقاضیان برق مازاد الگوی مصرف خواهند توانست برق مورد نیاز خود را از این بازار تامین کنند.
«شعرباف» کارشناس ارشد حوزه برق با تشریح ایده فوق، تاکید می‌کند که این ایده می‌تواند برای مردمی که مترصد ورود به بازار‌های نامولدی نظیر طلا، سکه، دلار و ... هستند، جذاب باشد.
وی با بیان این که ناترازی بیش از ۲۰ و یا حتی ۳۰ گیگاواتی (هزار مگاواتی) برق در سال جاری، مشکلی ملی بوده و اقدامی بزرگ و گسترده را می‌طلبد، می‌افزاید: مسئله بعدی این است که این ناترازی با نرخی در حدود ۶ تا ۸ درصد سالانه در حال افزایش است.
با این حال در گام اول، با توجه به این که در ایران حدود ۳۰ میلیون منزل مسکونی وجود دارد، در صورتی که از این تعداد، تنها ۳ میلیون واحد یعنی کمتر از ۱۰ درصد خانه ها، به طور متوسط ۷ یا ۸ کیلووات پنل خورشیدی که هزینه‌اش حدود ۳۰۰ میلیون تومان است نصب کنند، ظرفیتی در حدود ۲۱ گیگاوات برای تولید برق خورشیدی در کوتاه مدت ایجاد می‌شود که معادل کمبود برق کنونی است.
این میزان هزینه برای ۳ میلیون خانواری که به احتمال زیاد در دهک‌های بالا قرار می‌گیرند، فضای لازم (یعنی حدود ۸۰ متر مربع برای تولید ۸ کیلووات برق) را دارند و همچنین با توجه به آورده‌های بعدی این سرمایه گذاری، توجیه و امکان پذیر است.
درخصوص درآمد سرمایه گذاران در چنین طرحی، باید گفت قیمت خرید تضمینی همان طور که بیان شد، امسال ۳ هزار و ۸۲۰ تومان (برای زیر ۲۰ کیلووات) تعیین شده، در حالی که میانگین قیمت برق در بورس انرژی هم اینک در حدود ۵ هزار تومان است و پیش بینی‌هایی برای این که این نرخ در تابستان سال جاری به ۸ هزار تومان هم برسد وجود دارد. در نتیجه محاسبات نشان می‌دهد با اعداد ۸ و ۵ هزار تومان نرخ برق بورسی به ترتیب در تابستان و زمستان، به طور متوسط در حدود ۷ تا ۱۰ میلیون تومان نیروگاه‌های مذکور ماهانه عایدی برای صاحبان آن خواهند داشت که بیش از سود بانکی بلندمدت بوده و به خصوص نقد است.
از منظر بازگشت سرمایه گذاری، باید گفت با توجه به موارد ذکر شده، در بازه زمانی کمتر از سه سال، سرمایه اولیه سرمایه گذاری متقاضیان باز خواهد گشت. از آن جایی که عمر پنل‌های خورشیدی در حدود ۲۵ سال است و پیش بینی‌ها برای افزایش قیمت برق (بورسی) حداقل در یک دهه آینده افزایشی است در نتیجه می‌توان تداوم افق سودآوری را برای بازه بعد از دوره سه ساله بازگشت سرمایه اولیه در این طرح نیز برای سال‌ها متصور بود.
مبنای اصلی این ایده، تامین برق عادلانه برای نیاز‌های معمول خانوار‌ها و حذف یارانه پنهان مصارف بالا برای مشترکان است. با این حال یک اثر پنهان این موضوع، کاهش تقاضای مصرف برق برای برخی از خانوار‌ها خواهد بود.
می‌توان گفت در صورت توسعه این ایده، امکان افزایش ظرفیت‌های برق تجدیدپذیر و زمینه برای صادرات برق نیز فراهم خواهد شد. چرا که کشور ما از نظر شرایط جغرافیایی، وضعیت مناسبی از نظر تابش خورشید را نیز دارد. همچنین باید گفت این طرح، از نظر پدافند غیر عامل پایداری شبکه برق در کل کشور را نیز افزایش خواهد داد.
