امروزه رشد فزاینده جمعیت، تغییر سبک زندگی، تمایل روزافزون شهروندان به مصرف (مصرف‌گرایی)، تنوع محصولات و کالاهای تجاری و به‌ دنبال آن تحولات پدید آمده در میزان و کیفیت مواد مصرفی، مناطق مختلف شهری و روستایی را با بحران بسیار جدی به نام تولید بیش از اندازه و غیرمنطقی انواع و اقسام مواد زائد یا به عبارتی پسماندها روبرو کرده است.

مشکل اصلی ناشی از تولید بیش از اندازه و غیرمنطقی پسماندها که در سال‌های اخیر به یکی از مهمترین معضلات زیست‌ محیطی برای تمامی مناطق شهری و روستایی ایران تبدیل شده است، تلنبار شدن مواد زائد در زمین‌های اطراف شهرها و روستاها، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و حتی مزارع است که منجر به آلودگی خاک، هوا، آب‌های سطحی و زیرزمینی و اکوسیستم‌های خشکی- آبی شده است. در این میان، علاوه بر محیط طبیعی، محیط انسانی و حتی حیات خود انسان‌ها و جانوران هم تحت تأثیر و تهدید قرار گرفته است.

حال در این میان در ایام خاص تعطیلات مانند عید نوروز که بازار مسافرت ها رونق می گیرد و داغ می شود متاسفانه حجم پسماندها نیز چندین برابر می شود به ویژه در استان های ساحلی و شهرهایی که جاذبه گردشگری زیادی دارند، هر جا سر می چرخانی انبوهی از زباله به چشم می آید ؛ حتما بسیاری از شما این منظره مشمئزه کننده را در ساحل دریای خزر دیده اید که از پوشک بچه تا قوطی کنسرو و غذاهای باقیمانده در این پسمانده دیده می شود.

شرایط پسماند تقریبا در هیچ جای کشور قابل قبول نیست، روزانه ۵۸ هزار تن زباله در کشور تولید می‌شود، اما وضعیت سه استان شمالی کشور از لحاظ حجم تولید زباله اصلا خوب نیست، بر اساس آمارهای اعلام شده حجم زباله‌های تولید شده در سه استان حاشیه دریای خزر( گیلان ، مازندران و گلستان)، روزانه ‌۶ هزار تن است که سهم استان مازندران، بیش از ۳ هزار تن است که در فصل سفر و با افزایش آمار مسافران در این استان میزان آن تا بیش از دو برابر هم می‌رسد که برای محیط زیست و حتی سلامت افراد جامعه بسیار خطرناک است.

البته تولید زباله بخشی اجتناب ناپذیر از زندگی شهری و صنعتی است اما کشورهای زیادی راهکارهای اساسی برای مقابله با این امر اتخاذ کرده اند که بازیافت و تولید انرژی یکی از بهترین اقداماتی است که کشورها را در این زمینه در مسیر صحیحی قرار داده است، امروزه کشورهای پیشرفته و برخی کشورهای در حال توسعه نزدیک به ۷۰ درصد زباله‌های تولیدی خود را بازیافت می‌کنند که این میزان در کشور ما نزدیک به ۱۷ درصد است که البته سهم بیشتر آن به تهران مربوط می شود.

متوسط سرانه تولید زباله های شهری در ایران ۲۴۰ کیلوگرم در سال است، بیشترین تولید سرانه زباله مربوط به تهران می شود، در این شهر به ازای هر نفر تا ۴۵۰ کیلوگرم زباله شهری در سال تولید می شود، زباله های حجمی نزدیک به ۷۰ درصد بزرگ ترین گروه زباله های شهری را تشکیل می دهد، رتبه های بعدی به پلاستیک (۱۰درصد)، مقوا و کاغذ ( ۸ درصد ) و فلز ( ۳ درصد ) اختصاص دارد. این میزان حجم زیادی از پسماند است که باید تفکیک و بازیافت شود در حالی که سهم بازیافت در کشور بسیار کم است.

کارشناسان یکی از دلایل پایین بودن میزان بازیافت در کشور را بالا بودن سهم زباله تر از کل میزان زباله‌های تولید شده می‌دانند، اکنون زباله تر سهم ۵۰ تا ۶۰ درصدی از کل زباله‌های تولید شده را دارد. بر اساس آمار، هر ایرانی روزانه نزدیک به ۷۰۰ گرم زباله تولید می‌کند، با این حجم از تولید زباله مشخص است که چه وضعیتی در محل دفن و بازیافت زباله وجود دارد.

بسیاری از کشورها در این زمینه چنان موفق عمل کرده‌اند که حتی برخی از آنها ادعا می‌کنند که تا سال ۲۰۳۰ زباله را به صفر خواهند رساند، در حال حاضر رویکرد دنیا برای مدیریت پسماند ترکیبی و استفاده از چند روش به‌ صورت همزمان است. بازیافت زباله، تولید کود کمپوست و تولید انرژی روش‌هایی است که هر کدام با روش ‌های متفاوت انجام می‌شود.

حسن پسندیده مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: مدیریت پسماند یکی از دغدغه های اصلی دولت یازدهم و دوازدهم بود بر این اساس دفتر مدیریت پسماند نیمه دوم سال ۱۳۹۸ سازمان حفاظت محیط زیست مستقل شد و شرح وظایفی برای آن تعریف شد که سیاستگذاری، تهیه و تدوین برنامه های جامع و راهبردی مدیریت زیست محیطی انواع پسماندها ، پیگیری و نظارت بر نحوه عملکرد وزارتخانه ها و سازمان های ذیربط در زمینه مدیریت پسماندها مطابق ماده ۲۳ قانون مدیریت پسماندها، نظارت و پایش محیط زیست بر تمام مراکز و محل های دفع و دفن انواع پسماندهای عادی و ویژه و صنعتی، بررسی و شناسایی واحدهای دارای فناوری های نوین با تولید پسماند کمتر، واحدهای بازیافت و دفع پسماندها، ارائه گزارش عملکرد به دبیرخانه کنوانسیون های بین المللی مرتبط با حوزه پسماندها و پیگیری راه اندازی مراکز و محل های دفع پسماندها در کشور در راستای اجرای ماده ۲۲ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماندها برخی از این وظایف است.

وی افزود: یکی از وظایف این دفتر تهیه طرح جامع مدیریت پسماند است که باید بر اساس ماده ۴ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، دفتر مدیریت پسماند این طرح ها را تهیه کند تا بر اساس آن زباله ها از مبدا تفکیک شوند که پردازش، ارتقاء سیستم مدیریت پسماند و کاهش مراکز دفن زباله از دیگر بخش های این طرح است که دفتر مدیریت پسماند بر اجرای این طرح در استان ها نظارت دارد.

وی تاکید کرد: بر این اساس تهیه طرح جامع مدیریت پسماند شهری به موجب ماده ۹ قانون مدیریت پسماندها و در اجرای ماده ۴ آیین نامه اجرایی مدیریت پسماندها در دستور کار قرار گرفت، در این مقررات تاکید شد طرح های جامع و تفصیلی باید به گونه ای تهیه شود که در شهرها و روستاها پسماندهای عادی به صورت تفکیک شده جمع آوری شوند.

مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بر این اساس تعداد طرح های جامع مدیریت شهری افزایش یافت به طوری که از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۹ تعداد طرح جامع مدیریت پسماند شهری از ۳۸۰ طرح به ۸۸۰ طرح رسیده است که در این طرح بر اقدامات لازم برای کاهش تولید زباله، اصلاح الگوی مصرف و بازیافت مواد و توسعه محل‌های بازیافت و تبدیل مواد به انرژی تاکید شده است.

وی افزود: همچنین بر این اساس باید در کشور با کاهش تولید زباله و تفکیک پسماندها، تعداد محل‌های دفن زباله کاهش یابد و در مقابل مراکز پردازش و بازیافت هم افزایش یابد که این امر محقق شده است به طوری که از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۹ تعداد مراکز دفن زباله از ۳۲۰۰ محل دفن به ۶۶۰ محل دفن رسیده است.

پسندیده تاکید کرد: کاهش مراکز دفن زباله به عنوان نقاط انتشار آلاینده به آب و خاک امری ضروری و اجتناب ناپذیر است، هر چقدر محل‌های دفن متمرکز و کاهش یابد، نظارت بر این مراکز بهتر صورت می‌گیرد و همچنین از پراکندگی محل‌های دفن زباله و تعدد کانون‌های آلاینده در محیط زیست جلوگیری می شود.

وی گفت: همچنین در قانون بودجه ۱۳۹۹ در بند " و" تبصره ۶ اشاره شده که باید یک سری از تولیدکنندگان بخشی از فروش خود را به عنوان عوارض مدیریت پسماند به صندوق ملی محیط زیست واریز کنند تا به محل این صندوق و ارائه تسهیلات نسبت به اجرای پروژه های بازیافت و تبدیل مواد به انرژی کمک شود.

مدیر کل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست افزود: نکته بعدی قانون کمک به ساماندهی مدیریت پسماندهای عادی با مشارکت نهادهای غیر دولتی است که در ماده ۶ آیین نامه مدیریت پسماند اشاره شده است که تولید کنندگان کالاها و مواد اولیه ای که به هر دلیلی پس از مصرف کالا به پسماند تبدیل می شوند و برای محیط زیست مضر هستند، باید یک در هزار درآمد از فروش خود را به حساب خزانه دولت واریز کنند و سپس در اختیار سازمان شهرداری ها و دهیاری ها قرار گیرد تا برای بازیافت و تبدیل شدن به انرژی به این تولید کنندگان کمک شود.

پسندیده گفت: البته نظارت بر اجرای این قانون تا پایان سال ۱۳۹۹ بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است اما از سال ۱۴۰۰ سازمان شهرداری ها و دهیاری ها به صورت مستقل و مستقیم متولی اجرای آن خواهد بود.

۹۰۱۴